38. insan əlaqələrinin zədələnməyə ən münasib; dəyər anlayışının bayağılaşıb, öz tərki dünyalarına sığınan robot insanların yüz illiyində, artıq inanmaq istədiyim, elə gəlir ki aylar və günlər keçdikcə inandığım (lakin qəribədir: bu inanış, əlavə edilmiş vaxt ərzində azərkeşlik edilən klubun qol vurma istəyinə oxşardır – xilas, çırpınma – ) iki insanın bir yerdə yaşaması halı, sevgililik müəssəsinin bir üst leveli.

yeni yetməlik və ilk gənclik çağı evliliyə inanmamaqda (buradaki inanc təbii ki onun səmimiyyətindən gedir) azaddır. elə azad olduğu ölçüdə də haqqlıdır da. o dönəm – xüsusiylə böyüdüyümüz ölkə modelinin şərtləri çərçivəsində – başımız asanlıqla gicəllənir. bir xeyli dağılan, xoşbəxtlikdən uzaq ailələrlə böyüyürük. çoxu heç uzağa da getmir, götürür elə anasıyla atasını. sovet dövründən qalma dəmir evlilik prinsipləri (ki, zaman zamanı qovaladıqca işin içinə teistik möhfumlar da girir; ailənin müqəddəsliyi, toxunulmazlığı vs) uşağı, onun hələ yaşanmayan gəncliyini elə o vaxtdan zədələyir.
qonşularına, qohumlarına nəzər yetirir: gördükləri soyuq mənzərələr olur çox vaxt. bu onu qorxudur, anasının tək yatdığı gecələrdə ağlamalarını eşidib, atasının anasını döydüyünü görüb, anasının çarəsizlikdən başqasıyla atasını aldatdığını və yaxud da atanın, anasının yerinə başqa məşuqələr saxladığını görə görə inkişaf periyodu keçib. bu onu təkrar etdiyim kimi, evliliyə, onun gətirə biləcəyi səmimiyyətinə əngəl törədib.
gəncliyin bir digər ekolu isə, bunu sırf fərqlilik naminə müdafiyə edir. xüsusiylə gənc qızlar; həyatlarında bir dəfə sevgi hissiylə qarşılaşmayanlar, sevdiyi qadınla sevişməmiş bütün o kişilər; onlar da bir başqa faciəni – tolstoyvari ifadə etsəm, özlərinə məxsus deyil, kollektiv bədbəxtliyi – yaşayırdılar.

etiraf edim ki, mən də uzun müddət evliliyə qarşı olmuşam. o vaxtlar sevdiyim bir qadın var idi. əla vaxt keçirirdik, yaşanacaq çox şeyi (həyati mənada olmasa belə, xüsusi zövqlər əhatəsində) yaşamışdıq. bizə elə gəlirdi ki hər şey belə də davam edəcək, hətta o iddia edirdi ki bu təbiət qanunudur, bütün yunan tanrıları bizimlədir. lakin yanılırdı və mən bunu çox sonra, birbirimizdən ayrıldıqdan iki, üç il sonra anladım. bəli, yəqin ki indiyə qədər davam etsəydik həyatımda ilk dəfə bir qadına evlilik təklifi edərdim. o, böyük ehtimalla qəbul edərdi. ancaq təbiət ana bizi təhna qoydu, gəncliyin aldadıcı, axmaqyana söz və vədlər yığınından ibarət karnaval olduğunu öyrətdi. ümumiyyətlə yunan tanrıları da mif imiş, çox sonra öyrəndim.
və məsələ heç də o qadın deyil, o gedəcək, başqası gələcək. mən gedəcəm, başqa kişiylə sevişəcək. bax, əsl təbiət qanunu budur. buna heyfslənmirəm. əksinə, ödənilən bir bədəl var ortalıqda və indilərdə başa düşmək heç də çətin deyil ki, böyük danışmamaq, vaxtı çox uzatmamaq lazımdır. (hər nə qədər bunun özü böyük cümlə olsa da...)

hə, yadlıq yüzilliyi. insan əlaqələrini hamımızı müşahidə edirik.
– hey, mən steyk yeyəcəm.
– steyk? mən veganam, bizdə alınmaz.

və yaxud digər absurd səbəblərlə əlaqələr sona çatdırılır. yola vermə əsrində yaşayırıq. heç kim heç kimə qatlanmaq niyyətində deyil, naz çəkmək üçün başqa qapını döysünlər.
şopenhaur belə bir şey yazmışdı: hər kəs, qarşısındaki şəxsdə gördüyü, lakinin özünün yoxsun olduğu tərəflər naminə o kəsi sevir.
ancaq indi buna görə bu yaşlı filosofa götüylə gülərlər. cümləni dəyişdirirəm: şəxs, qarşısındakini, öz bəyəni və dəyərlərinə xidmət göstərdiyi üçün sevdiyini zənn edir.
doğurdan da elə deyil? the beatles sizin ən sevimli musiqi qrupunuz olduğuna görə və partnerinizdə sırf onları bəyəndiyinə görə diqqəti çəkmir? ya da dostoyevski oxuduğu üçün, fritz lang filmlərini analiz etmə bacarığına görə vs (ancaq səhv başa düşülməsin: vermək istədiyim məna, fizyolojik kompanentlərdən uzaqdır)

evlilik isə şəxsi fikirimə əsasən, elə gəlir ki (razılaşmamaq haqqınız əlinizdədir) bütün bu absurdluğu bir müddətlik belə olsa təxirə salmaq, insanları ciddiyətə qaytaran, on beş günlük aldatmacanı, bir neçə ilə çevirən bir möhfumdur.
xüsusiylə bəzi insanların elə işləri olur ki, onlar flirtlə ömür çürüdə bilməzlər. uşaq istəyə bilirlər. uşaq isə vacibdir. aranızda istəməyənlər ola bilər, zamanla keçər vəya keçməz, fərq etmir, ancaq çox böyük detaldır insan əlaqələrində.

uzun sözün qısası olaraq isə: deyəsən bu yaxınlarda bir qadına evlilik təklifi edəcəm. tələskənlikdir bəlkə də bunun adı, ancaq sevilən insanın itirilməsindən daha yaxşı hiss etdirəcəyi məlumdur.