20. insan birliklərinin bir hüquq çərçivəsində yaşamasını təmin edən təşkilati quruluş.

bu hüquq, ədalət etməyə imkan verir ya da verməz. bu vəziyyət dövlətin quruluşu və o dövlətin hüququ necə işlətdiyine bağlıdır. dövlət lazımlı ola bilərmi? bəli, qətiliklə lazımlıdır. çünki insan birliklərinin müəyyən bir hüquq nizamında yaşamasını təmin edən dövlətdir. əks halda meşə qanunları olacaqdı. ictimai nizam təmin edilə bilməz.

#215780

gələk entrydeki mövzuya.

son dərəcə doğru təsbitlər. yalnız bir əksiklik var. daha doğrusu səhv tərif. dövlət ilə müasir dövləti qarışdırmış. bəhs etdikləri müasir dövlət səbəbiylə olmaqdadır. dünya nizamı və müasir dövlət fəlsəfəsi insanları yalnız yaşamağa, təhsilini ən uzun müddətdə bitirməsini təmin etməyə çalışmaqdadır. bunun ən əhəmiyyətli səbəbi, insanın çoxalmasına mane olmaq və statistikalarda işsizliyi aşağı göstərməkdir. beləcə rəsmi işsizlik rəqəmləri aşağı çıxacaq. belə bir vəziyyətdə dövlətin içərisində olduğu böhran vəziyyəti ört bas ediləcək.

bəli, bəhs edilən şeylər, erkəndən peşə əldə etmə, pul qazanma tezdən həyata atılma kimi gerçəklər, köhnə dövlətlərdə vardı. məsələn səlcuq dövlətində ahi təşkilatı, osmanlı dövlətində gildiya təşkilatı bu vəzifəni icra edərdi. insanlar peşə təhsillərini alırlar və sonra uzun bir çıraklık dövrü üçün bir ustanın yanında işə başlardı. usta yanında uzun illər çalışan çırağını öz qızı ya da qardaşı oğlu ilə evləndirir, lazım olsa ustanın özü də maddi kömək edərək gənclərin yuva qurmalarına köməkçi olardı. beləcə usta ilə çırak qohum olur, aradakı səmimiyyət pekişirdi. çırak usta olub dükan açmağa haqq qazanınca yəni gedikli qazanınca ətrafdakı biznesmen əl birliyi ilə köməkçi olur, dükanı açmasına kömək edərdilər.

kapitalizm bu səmimiyyəti rəqabətə çevirdi. daha çox qazanma ehtirası biznesmen daha bir rəqib halına gətirdi. bu vəziyyət liberal iqtisadiyyat və açıq bazar anlayışı səbəbiylədir. çünki kapitalizmin ən böyük iki qalası bu anlayışdır. köhnə dövlətlər korporativ bir iqtisadi model mənimsəmişlər. bu vəziyyət həm daxili bazarı canlı tutardı, həm də biznesmenin başqa tacirlərlə yarışmasına mane olurdu. kapitalizm bunu yıxmışdır.

entrydə bəhs edilən mövzu, siyasi və iqtisadi istiqamətləri olduğu qədər ictimai istiqamətləri də vardır. köhnədən insanlar, müxtəlif media vasitələri olmadığı üçün bir-biriylə üz-üzə ünsiyyət kurardı. bu vəziyyət səmimiyyəti artırır, humanitar əlaqələri geliştirirdi. insanlar arasında bir güvən təsis edər, beləcə insanların bir-birilərini yaxından tanımalarına səbəb olurdu. şəhərlərin müasir şəhərlərə çevrilməsi -kentler- şəhərlərin bir istehsal mərkəzi olmasından çox bir istehlak mərkəzi halına gətirilməsi kiçik biznesmenin bitməsinə səbəb oldu. yerinə qlobal sərmayəyə bağlı nəhəng böyüklükdə şirkətlər gəldi. istismar nizamı cəmiyyətin bütün seqmentlərinə çatdı. bu vəziyyət biznesmeni və öz içində ictimai siniflər içərisindəki hər fərdi bir rəqib halına gətirdi. beləcə səmimiyyət zədələndi. bu rəqabət anlayışı əslində təbii seçmənin bir az da iqtisadi və ictimai adaptasiya. materialist düşüncənin həyatı işğalı əslində.

islam cəmiyyətlərində, şaquli ictimai sinifləşmə yox idi. bunun yerinə üfüqi sinifləşmə vardı. üfüqi sinifləşmə peşəyə söykənən sinifləşmə. gəlirə görə edilən sinifləşmə deyil. üfüqi sinifləşmə, ictimai nizamı təmin edir, sinif lar gəlir səviyyəsinə görə bölünmədiyi üçün ictimai bir parçalanma meydana gəlmirdi.

şəhərlər inşa edilərkən içdən mərkəzdən xaricə doğru inşa söz mövzusu idi. şəhərin mərkəzi inancın simvolu olan məscid olardı. beləcə bərəkətin hasil olacağına və şəhərin islam şəhəri olduğuna hükmedilirdi. müasir şəhərlərdə isə bu tam tərsidir. ətrafdan mərkəzə doğru bir inşa söz mövzudur. bu vəziyyət şəhərin istehlak mərkəzi olması planlanarak edilməkdədir.

yazılacaq çox şey var. zaman zaman yazacağam.