19. insanın daxili dünyasını tolstoy kimi şərh eliyən yoxdu. Demək, tolstoy elə buna görə bir azda tənqid də ediblər o vaxt ki rus aydınlar. ən çoxda adını “çağdaş” kimi bildiyim bir jurnalı ətrafındakı aydınlar. Onlar təxminən deyirdilər ki: “tolstoy, adamın dalına baxıb, onun hansı şeylərdən xoşu gəldiyini, hansı rənglərə üstünlük verdiyini, hansı klubun pərəstişkarı olduğunu və s. Kimi şeylər deyir”. Yəni bu cümləni mən belə dedim, amma onlar da bu fikri çatdırmaq istəyirdilər. Birdə, bu turgenyevlə yaxşı araları olub. elə “çağdaş” vasitəsi ilə tanış olublar. Amma arada çox problemler, davalar olub. tolstoy parisə gedərkən turgenyevin heçnəyi qəbul etməməsinə, heç bireşyə - sevgiyə, sevməyə, tanrıya, müqəddəsliyə - inanmamasına axmaqlıq kimi baxırdı. Günlüyündə turgenyev haqda: “Turgenyev heç bir şeyə inanmır, bax onun fəlakəti budur. Sevmir,sevməyi sevir." (25 Fevral, 1857).

Tolstoy haqqında bir şeyi də bilsək yaxşıdı. Demək, internet kimi ortamlarda tolstoy haqqında ən məşhur olan şey, bəlkə də, onun nə bilim filan yaşında yazdığı “həyat qaydaları”dır. Düzdü yazıb. Təkcə yeniyetməliyində yox. Həyatının demək olar ki, bütün mərhələlərində.

Məsələn:
Təxminən 16 yaşlarında, bilmirəm artıq neçənci dəfə, oturub yenədə “həyat qaydaları”nı dəftərə yazmağa girişir. Bu qaydalar, özünə qarşı vəzifələr, yaxınına qarşı vəzifələr, tanrıya qarşı vəzifələr olaraq üç hissədən ibarət idi. yazdı-pozdu, qaraladı, zehni qarışdı, tez-tez başlığın – “həyat qaydaları” – altını xətləyirdi. Amma qələm kağızın üzərində yaxşı sürüşmürdü, hərflər bir-birinin üstünə yatırdı, yazdıqları oxunulası bir şey kimi gəlmirdi ona. Qoyun bu situasiyanı tolstoy özü açıqlasın:"Ruhumda bu qədər aydın, bu qədər gözəl olaraq canlanan şeylər kağıza keçərkən, ya da həyata keçirməyə cəhd etdiyim anda niyə beləsinə çirkinləşirdi?”* gənclik – v bölüm yəni demək istədiyim, hər şey gördüyümüz qədər sadə olmayıb.

indi adam bu qaydaları – hansı ki o məşhur 10-15 maddəlik siyahıları - oxuyub, deyir: “mənə baxe...”, fikirləşirik ki, tolstoy ömrünün böyük hissəsini bu qaydalarla yaşayıb. Amma elə deyil. Belə desək “kayfına qulluq edən” olub. hər gün qumar, qadınlar və s. ən azından 29 yaşına qədərki həyatı belə olub* hələ bitirməmişəm . Demək bir gün günlüyünə yazırmış ki, birdə elə şey etməyəcəm. Sabah da yazırmış ki, mən alçağın biriyəm zad.

Yuxarıda, haqqında deyilənlərə əlavə olaraq, həqiqətən, ədəbiyyata böyük şeylər bəxş etmiş biridir. Həmişə tolstoy oxuyanda fikirləşirəm ki, məndə belə yaza bilərəm – o insanların daxili aləmini, fikirlərini, iç üzünü tamamilə ədəbiyyat vecinə almayaraq , realist tərzdə adama çatdırması – nə varki? Amma neçə dəfə olub ki, bir cümlə belə yazmamışam. Deməli, oxuya-oxuya fikirləşirsən ki, bax belə yazacam, elə yazacam. Amma başlayırsan ki yazmağa, hər şey çirkinləşir. Baxmayaraq ki, ruhunda bu qədər qaydın, bu qədər gözəl olaraq canlanan şeylər varkən.

Məsələn:
Qohumunun yasında özünü daha hüznlü göstərmək* ilk yazdıqlarının birində. uşaqlıq ola bilər , özünü dostunun uğuruna “sevinmiş” kimi göstərmək, valideynlərinin, ən yaxınlarının ölümünü fikirləşəndə, bunun sənin üçün bir qurtuluş, rahatlama kimi gəlməsi* hərb və sülh və s. bunlara oxşar şeylər görmək mümkündür bu yazarda.

Belə, Dostlar, əgər hansınızsa tolstoyun bioqrafiyasını oxumaq istəyirsə, əminəm buna, Yazarın henry troyat tərəfindən yazılmış 986 səhifəlik, çox möhtəşəm bioqrafiyası link