49. fyodor mixayloviç sevgi istedatsızı deyildi; əksinə, onu, eşqin qürursuz uşaqlarından hesab etmək olardı. fedya kimi insanlar sevəndə dəhşətli sevirlər. o qədər dəhşətli ki, sevgiləriylə necə davranmalı olduğunu bilmir, eşqdən əldə etdikləri xoşbəxtliklə bacarmırlar; və bütün bunların müqabilində hər şeyi iyrəncləşdirir, sevdiklərinə mənəvi zərər ötürürlər. həqiqətən də var belə insanlar. hər nə qədər qəribə səslənsə də, onlar sevgiləriylə ziyan vururlar. - məni o qədər sevirsən ki, sevgindən iyrənirəm.
deyirlər ki, eşq qürursuzdur. böyük qələt edirlər zənnimcə, amma o qədər də səthi olduğunu fikirləşmirəm. fedya kimilər eşqdə qürursuzlaşırlar. ya da belə: eşq onları it qüruruna dönüşdürür. məhv olurlar. dünyanı bir qadından vəya bir kişidən ibarət görəcək həddə korlaşırlar. hərəkətləri başa düşülmədikcə aqressivləşirlər - əslində, təməldə, hər şey onlar üçün yaxşıdır, amma korun mahiyyəti bəllidir: o, görə bilmir - və çox sonra gözləri açılanda, hər şey ona sadə və axmaqcasına gəlir.
mənim yüz illik gözlərim və dünyadan qoca təcrübələrim eşqi üçün yerlərdə sürünən çox bədənlər və ruhlara şahidlik edib.
məsələn elə bizim fedyanan polina suslovanın hekayəti kimi.

deməli dostoyevski, parisdə suslovanı görəcəyindən həyəcanlansa da, hələ də onu səbəbsiz və qəfil tərk edib getmiş bu qadına olan qəzəbi soyumaq bilmirdi. suslova, dostoyevskinin onun yanına – parisə gələcəyi xəbərini gündəliyində bu cümlələrlə təsvir edir: “bugün dostoyevskidən bir məktub gəldi. məni görmək üçün səbrsizləndiyini yazıb. yazığım gəlir ona!”
parisə çatdıqda, suslovanın kiçik pansionatlardan birində qaldığını öyrənir. yanına gedir, qapını döyür; suslova onu dəyişmək bilməyən baxışları və solğun simasıyla qarşılayır. dostoyevski suslovanı özünün qaldığı yerə aparır, ondan hər şeyi danışmasını istəyir: lakin yol boyu ikisi də dərin səssizliyə qapılırlar. dostoyevski, yolda bir neçə dəfə ağzını açsa da, tələsməsi üçün faytonçunun üstünə çığırmaqla kifayətlənir.
nəhayət ki, evə çatırlar, içəri daxil olan kimi dostoyevski suslovanın qarşısında diz çökür və onu itirdiyi üçün peşmanlığını dilə gətirir. əvəzində isə suslova onu sakitləşdirməyə çalışaraq, parisdə tanış olduğu yeni sevgilisi – salvadordan danışır. suslovanın gözyaşları içində danışdığı hekayəni dostoyevski donuq baxışlarla dinləyir və ondan xoşbəxt olub olmadığını soruşur. cavab “xeyr” idi. dostoyevski bir qədər əvvəl qulaq kəsildiyi hekayəni təhlil edirmiş kimi dillənir: “necə olur ki, həm sevir, həm də xoşbəxt olmadığını deyirsən?” suslova alçaldılmaqdan duyduğu həzz və dostoyevski üzərində qazandığı qələbənin məmnunluğu ilə bildirir ki, ondan fərqli olaraq, salvador sevmir. dostoyevskinin gücü: “onu kölə kimi sevirsən hə? dünyanın o biri ucuna da olsa onunla birgə getməyə razısan. bir gün başqasına aşiq olacağını bilirdim. mənə olan hisslərin təsadüfi idi”, – deməyə yetir.

fedya peterburqa, suslova isə parisə yollanır. suslovanın bir vaxtlar gözlərində ilahiləşdirdiyi dostoyevski, bu eşqdə təlxək obraza dönüşür. gözdən düşür. bir il sonra da ölür.

biz əksərən ya çox sevirik, ya da ümumiyyətlə sevməyi bacarmırıq. ortasını tutuzduranda isə deyəsən xoşbəxtlik haqqında azca danışmağa haqqımız çatacaq.