45. vətən üçün ölməyi istəmə hissi anlaşılabilirdi. olduqca güclü arxeotipik dəstəyi var zira. bizim problemimiz (azərbaycanlıların) uğrunda öləcək bir vətənimizin olmamasıdır. məsələ budu. yeniyetmə yaşın verdiyi "ümumi düşüncə axınına qarşı getmə impulsları"nı xaric tutsaq əgər, (hansı ki o da - adı üstündə yeniyetmə impulsu - başa düşüləndi) vətəni üçün ölmək istəyən insanı qınamaq vətəni üçün ölmək istəməyən insanı qınamaq qədər qərəzli hərəkətdir. məsələnin dərininə enib elə analiz etmək lazımdır. hətta çox dərininə, ta ki genlərə və arxeotiplərə qədər.
yoldan keçən ya havada uçan hərbi paradı izləyərkən içimdə zaman-zaman qəribə güclü hisslər yaranıb. bu istər azərbaycan hərbisi olsun istər fransa istər amerika fərqi yoxdu, hərbi parad insana qəribə bir güc verir. savaş istəyi hətta uğrunda ölünəcək bir məqsəd istəyi verir. anti-militarist və kozmopolit bir insan belə qərəzini yan cibinə qoyub diqqətlə hisslərinə fikir versə içində heç sevmədiyi militarizmə qarşı belə bir qürur ya qruplaşma ya savaşma istəyi hiss etdiyini görəcək.
hardanmı gəlir o qəribə hiss anti-militarist insanda? əlbətdəki meşədən, mağaradan, qədim insanların iliklərindən, odiseydən, don kixotdan, qısaca ən dərin arxeotiplərdən gəlir. insanlar ömür boyu torpaqlarını qorumaq üçün savaşıblar və ən yaxşı savaşçılar qəhrəman elan ediliblər, bütün sonrakı nəsillərin də geninə işləyib bütün o hisslər. kişilər qəhrəmanlığa, savaşa, agresiyaya meyillidir. humanizm isə içindəki heyvanla savaşda olan insanın yaratmağa çalışdığı bir axımdır.
bizim indi hərbi parad izləyərkən keçirdiyimiz o hiss (anti-militaristlərin belə) əslində kəndi düşmən tərəfindən qılıncdan keçirilib yağmalanan və tam son anda öldürüləcək ikən birdən-birə öz qəbilə ordusunun kəndə yetişib bütün düşmənləri öldürüb xilas etdiyi o balaca uşağın hiss etdiyi qruplaşma, savaşma impulsuyla dibinə qədər eynidi. nifrət hissi və agresiyanı tökəcəyin bir savaş, bir düşmən.
başa düşmək lazımdı, mühakimə etmək yox.
realist bir politoloq "savaş xalqların ruhudur" deyirdi silahsızlanmaya qarşı çıxarkən. o vaxtlar qınayırdım, indi başa düşürəm. savaş olsun demirəm təbii. sadəcə başa düşürəm. bir fransızın vətəni üçün ölmə istəyini başa düşə bilirəm sadəcə. və qınamıram. vaxtı ikən axmaq adlandırırdımsa da. zira məsələ məqsəd, amal, məsuliyyətdir. heç bir ana mənası olmayan həyatda insanın özünə məna yaratma cəhdləridir. illuziyaları. sadəcə bizim dərdimiz, azərbaycan üçün ölmək istəyənlərlədi yəqin. zira azərbaycanda uğruna ölünəcək heçnə görmürük. pis uşaqlıq keçirmişik, bərbad gəncliyimiz olub, hələ də bərbad keçir, əsəbiyik və qorunası heçnəyini görmürük. o qədər nifrət edirik ki o torpaq uğrunda ölmək istəyənlərə də nifrət edirik. hər iki tərəf anlaşılandı.
bir fransızı, bir ingilisi, bir almanı vətənini sevir deyə qınamaq mənasızdı. onsuz da heç bir mənası olmayan dünyada özünə bir məna yaratmış adamı qınamaqdır. hələ də əldə tutulan bir keçmişi olan bir milliyətin nümayəndəsidirsə. ama eləcə də güclü keçmişi olmasa da azərbaycan üçün ölmək istəyəni də qınamaq ya axmaq adlandırmaq mənasızdır.
kaş ki uğrunda öləcək bir vətənim olsaydı, ölmək üçün bəhanə olardı.