1. 5 ildən bir keçirilən, çkp-nin mərkəzi komitəsinin, politbüronun, daimi komitənin, mərkəzi hərbi komissiyanın seçilməsi, mərkəzi komitənin baş katibinin seçilməsi, yeni daxili və xarici siyasət, iqtisadi yol xəritəsinin müəyyənləşdirilməsinə yönəlmiş qurultaydır. 18 oktyabr, yəni dünəndən başlayıb 24 oktyabra qədər davam edəcək. bütün siyasət və finans dünyasının diqqəti hal-hazırda bu qurultaydadır. təbii ki, hər zamankı kimi azərbaycanlıların vecinə deyil.
2300 nümayəndə çkp mk-nın 205 həqiqi, 176 ehtiyat üzvünü seçəcək. bundan başqa politbüronun 25, daimi komitənin 7 üzvü də seçiləcək. ən əsası isə çkp mk-nın baş katib seçkisidir. 2012-ci ildə seçilmiş xi jinping bu il 5 illik səlahiyyət müddətini doldurur. növbəti dəfəyə də xi seçiləcək. xi jinping maodan bu yana çkp mk-nın ən güclü rəhbəridir və tək adam hakimiyyətinə meylli olduğu üçün artıq bir neçə ildə öz siyasi rəqiblərini zərərsizləşdirib. 1,3 milyondan çox şəxs rüşvət və korrupsiyaya qarşı mübarizə nəticəsində müxtəlif cəzalar alıblar.
bütün dünyanı maraqlandıran əsas məsələ çinin yeni iqtisadi yol xəritəsi və xarici siyasət perspektivləridir. dünən 205 dəqiqəlik çıxışında xi jinping demək olar ki, növbəti 5 ildəki planlarını açıq şəkildə dilə gətirdi. artıq 20-30 ildir ki, qismən də olsa demokratik bir sistem qurmuş, qapılarını qlobal sərmayəyə açmış, maliyyə sistemində reformlar etmiş, sərmayənin sərbəstliyinə icazə vermiş çkp artıq bunu dayandıracaq. xi jinping çkp-nin yenidən sərmaye üstündə bir güc olmasını, maliyyə sistemində əsas idaredici mövqeyə qayıtmasını və çindən qırağa sərmaye axınının azalmasını istəyir. bu uzaq perspektivdə çinə baha başa gələcək. yəni, çin yeni amerika, qlobal güc olmaq kimi bir məqsədinin olmadığını göstərir. çünki xi jinping və çkp dərk edir ki, qlobalizm uzaq perspektivdə çində kommunizmin sonunu hazırlayacaq. buna görə də yenə bağlı qapılar, dövlətin iqtisadiyyata təsiredici güc siyasəti prioritet kimi götürülür. çin bu qədər inkişaf, xalqın rifahının gözəçarpacaq dərəcədə yaxşılaşmasından sonra yeni iqtisadi siyasətlə daimi iqtisadi artımı necə tarazlayacaq, məlum deyil. amma çin hələ bir neçə il də 6,5-7% illik böyüməni davam etdirəcək. çinin iqtisadi inkişafı onsuz da bütün 1 milyard 300 milyonluq xalqı əhatə etmir, bu sadəcə pekin, şenjen, quançjou, şanxay, nanjing kimi sahil xəttində yerləşən, böyük sənaye komplekslərinin, məşğulluğun yüksək olduğu şəhərlərə aiddir. burda da əlbəttə ki 100 miyonlarla insan yaşayır. yəni uzun sözün qısası, çkp özəl sektoru sıxışdırsa sabit iqtisadi artım dayanacaq, iqtisadi kiçilmənin közərtiləri yavaş-yavaş görünəcək. bu çin üçün fəlakətdir, çünki çin özəl sektorun borclanma göstəricisinə görə dünyada birinci yerdədir. ən çox xarici borcu olan ölkədir, artıq borc 30 trilyon dollara dirənib. hər il 500 milyard dollar faiz ödəyirlər.
çinin tibet, xinjiangdə (uyğur bölgəsi) böyük problemləri var. bu bölgələrdə yaşayan xalqlar həm müstəqilliyə meyilli olduqları, həm də az gəlirli olduqları üçün çinə potensial təhlükə sayılırlar.
xi jinpingə qədərki dövrdə çində az da olsa, demokratiyanın közərtisi var idi. yəni, nisbətən ədalətli məhkəmə-hüquq sistemi, politbüronun, daimi komitənin təsir gücü çox böyük idi. indi isə xi buralara ancaq özünə yaxın olan adamları doldurduğu üçün adı çəkilən orqanların heç bir əhəmiyyəti qalmayıb. bütün partiya və dövlətin taleyi bir şəxsə bağlıdır. bunun axrı heç vaxt yaxşı yerə gedib çıxmır, çox gözəl bilirik.
insan hüquqları, demokratiya məsələsi çində mövcud olan digər əsas problemdir. xi dünənki çıxışında elə bu məsələyə də toxunaraq, ölkə üçün əsas prioritetin partiya daha sonra hüquqi reformlar olduğunu bildirdi və ölkənin taleyinin partiyanın taleyinə bağlı olduğunu əlavə etdi. yəni əgər ölkədə reformu ancaq partiya keçirə bilər və insanlar bu məsələdə partiyaya alternativ axtara bilməz. bu da çindən beyin axının daha da sürətlənəcəyini göstərir. onsuz da çinli istedadlı gənclər ölkədə qalmaq istəmir, xi jinpingdən sonra isə daha da çox abş, avropaya qaçacaqlar. varlılar, oliqarx məmurlar da uşaqlarını ölkədən çıxarmağa meyillidir, çində yaşamalarını istəmirlər. çin mükəmməl təhsil verdiyi gənclərini itirir.
xarici siyasətdə çinin qarşısında duran iki məsələ var: şimali koreya və ipək yolu proyekti (one road, one belt initiative). one road, ona belt haqqında ayrıca bir entry yazacam.
şimali koreya məsələsi çin üçün artıq milli təhlükəsizlik məsələsidir. amerika ş.koreyaya hərbi müdaxilə etmədən kim jon ungu başa salmalıdırlar. necə edəcəklər, bilmirəm, amma etməlidirlər. çünki abş ş.koreyaya hərbi müdaxilə edərsə, çin abş-la açıq sahədə münaqişəyə girə bilməyəcək. girmək də istəmir əslində, çünki həmin gücə hələ çatmayıb. çinin hərbi inkişaf proqramı 2035-də başa çatacaq, 2050-də isə dünyanın bir nömrəli iqtisadi gücü olmağı planlaşdırır. ona qədər heç bir başa-baş münaqişə və ya geopolitik sferada çini görməyəcəyik.
one road, one belt isə geopolitikada iqtisadi və sülhpərvər əməkdaşlığa söykənən bir proyektdir. bütün avrasiya məkanı üçün xeyirli proyektdir, amma həyata keçirilməsi mümkünsüzə yaxındır. səbəbi isə, proyektə daxil edilməsi nəzərdə tutulan ölkələrin öz aralarında və çinlə maraq toqquşmalarıdır. bunu xi jinping həll edə bilməyəcək.
çin şirkətlərin ölkədən kənara çox yatırım etməsindən də narahatdır, bu yatırımlar həm özəl şirkətlər, həm də dövlət şirkətləri tərəfindən edilir. bundan başqa ölkədən kənara oliqarxiya milyardlarla dollar pul çıxarır. çin növbəti amerika olmağından qorxur. yəni şirkətlərin çindən kənarda daha əlverişli vergi sisteminə, ucuz işçi qüvvəsinə malik ölkələrdə layihələr həyata keçirməsindən.
bugünlük bu qədər, 24-ünə kimi, yəni qurultay bitənə kimi bu başlığa yazacam.