1. fransız həkim, yazar louis-ferdinand céline tərəfindən yazılmış bir xeyli səs-küyə səbəb olmuş, le monde jurnalına görə 20-ci əsrin ən yaxşı on kitabından biri kimi göstərilmişdir. həmçinin hakan günday müsahibələrində oxunmalı lazım olan on kitab adı deyərkən bu kitabın adını xüsusi qeyd edirdi. belə ki, yazarın kinyas ve kayra kitabına ilham mənbəyi olmuşdur. türk tərcüməçi yiğit bener tərəfindən iki ilə tərcümə edilmişdir. həddindən artıq argo sözlərin istifadə edildiyi kitab üçün fransa ədəbiyyatçıları tərəfindən xoş qarşılanmamışdır.

hekayəmizin baş qəhrəmanı ferdinand bardamu anarxist biri olsa da bir anda öz istəyilə özünü müharibənin ortasında tapır. (baxma: ən yaxşı roman xarakterləri) lakin qısa icmal vermədən öncə kitabın avtobioqrafik olduğunu dilə gətirmək istəyirəm. belə ki, kitabda baş obraza bəzən bardamu bəzən isə ferdinand kimi xitab edilir. ferdinand kimi xitab edilən yerlərin yazarın həyatı ilə oxşarlıq təşkil etdiyini düşünürəm.

səyahət etmək çox yaxşıdır. insanın xəyal gücünü inkişaf etdirər. geriyə qalanlar isə sadəcə yorğunluq və xəyalların puç olmasıdır. bizim səyahətimiz isə sadəcə xəyalidir. yaşamdan ölümə doğru bir yoldur. insanlar, heyvanlar, yollar, kəndlər, cisimlər, hər şey xəyal gücüdür. bu bir romandır və sadəcə xəyallardan ibarətdir. belə buyurub emile littre, o ki heç bir zaman yanılmaz. qaldı ki, hər kəs bunu bu səyahəti edə bilər. lazımı olan gözlərinizi yummanızdır.

yuxarıda dediyim sitatdan sonra başlamışdır hekayəmiz. bir kafedə dostu ilə qəhvə içərkən həvəsə düşmüş və müharibəyə getmişdir. amma onun müharibə ilə əlaqəsi heç yoxdur. onsuz müharibə , onun, haqqında bilmədiyimiz hər şeydir. müharibə beynimizin şəhvət hissidir. bardamu ölümdən qorxduğu üçün tez bir zamanda müharibədən canını qutarmağa çalışır. müharibənin, yoxsulluğun, çarəsizliyini mizah anlayışı ilə yazıldığı bir ortamda yer-yerə qəhqəhə çəkmədim də deyil. bir romanı oxuyarkən uzun müddət idi ki, bu qədər həzz almırdım.

müharibənin ortasında alman əsgərlərinin hücumu ərəfəsində

"ayrıca kendi-kendime diyordim ki (bir ağacın arkasında saklanaraq), bana o kadar methettikleri şu deroulede(fransa kahramanlık marşları yazmış insan, aşırı milliyetçi, fransa vatan severler birliyinin qurucusu) denen şu adamın burada olmasını çok isterdim, işkembesinin ortasına kurşunu yediğinde ne bok yiyeceğini anlatırdı belki bana."

bardamu artıq yaralanmışdır. buna görə az da olsa canını xilas edə bilmişdir. daha sonra isə afrikaya işğalçı fransız kimi getmişdir. afrika macəraları zamanı xəstələn bardamu gözünü açdığı zaman amerika sahillərindədir. amerikanın sənayələşdiyi, kapitalizmin dərinləşdiyi bir dövrdə ford fabrikində işə düzəlir. amma bizim bardamu ağıllı biridir. kəs səsini, səni axmaq. maşınların, texnologiyanın olduğu yerdə insan ağlı gərəksizdir. bunlara tab gətirə bilməyən bardamu fransaya geri qayıtmışdır və yarımçıq saxladığı həkimlik sənədini dəvam etdirir. hər dəfə sakit, problemdən uzaq bir həyat arzulasa da problemlər ondan əl çəkmir. hadisələri maksimum dərəcə də qısaldıb içindəkiləri çox bəlli etmək istəmədim ki, oxuyarkən o həzzi itirməyəsiniz.

kitabda xoşuma gələn və bəzən məni güldürən bir neçə hissə :

afrika səyahətindən :


--spoiler--

“....yeni tayin olundugum yerde askerden arkadaşım robinson tüm her seyi çalmış ve beni terk etmisti. bana sadece bir tavuk birakmıştı. tavuk ruh ikizim gibi her gun benimle dişari cikiyordu. benim korktugum her seyden biricik tavuğum da korkuyordu. benimle birlikde üç hafta yasadi o tavuk, kopek gibi peşimden geliyordu, olur olmaz gidakliyordu, her yerde yilan goruyordu. çok canimin sıkıldığı bir gün , onu yedim....”

--spoiler--


amerika səyahətindən


--spoiler--

birden lolanin anasi yadima dusmusdu. ona anasinin nece oldugunu sorusdum.
- agciyer xercengi oldugunu dedi. chicagoda bir xestexana imis. amma onun ucun bir xeyli pul xercleyirmis ve hekimlerin sozune gore o xilas olacaqdi. onun xilas olacagina hekimler soz verdi, ferdinand ! bes siz animin xilas olacagin dusunursuz ?

- yox, deye cavab verdim aciq sekilde. agciyer xercengi hec bir zaman xilas ola bilmez.

bu cavabimdan sonra kaltagin (kohne sevgilisi) gozleri sarardi.

- amma nece ola biler , ferdinand ?hekimler soz verdi.
- ucunda arpa oldugu vaxt erzinde her zaman bele sozler eside bilersiz , men de hekimlerin yerinde olsaydim eynisini ederdim sizde
bundan sonra lola bütün çirçinliyini üzərimə tökürdü, söyüşləri havada uçarkən onu izləyirdim. məni təhqir etməsi çox xoşuma gəlmişdi. üzrəinə biraz da getsəm mənə verəcəyi borcu artıra biləcəyimi düşündüm. 20-30 dollar verəcəyini düşündüm və ona pulu verməsə anası haqqında yenə danışacağımı dedim. o isə 100 dollar verdi və mənə sikdir ol get burdan dedi. out! out! out! pis donuz..!mən də lola, əzizim, niyə belə davranırsan küsmüyüz ? gəl səni öpüm son dəfə.

birdə gördüm silahını çıxardı və üzü heçdə zarafatcıl bir ifadə almamışdı. pilləkənlər yetdi mənə heç liftdi belə çağırmadım...

--spoiler--

müharibə dönəmindən


--spoiler--

- bələdiyyənin yanında evləri yandırdılar. balaca qardaşımı da öldürdülər, qarnını nizə ilə deşərək...onlar gələrkən onları izləmək əvəzinə oyun oynadığı üçün.
- çox susamışam, şərabınız var ?
- xeyr. onların hamısını almanlar apardı.
- pulum var, sizə verə bilərəm.
- deyəsən bir dənə qalmalıdır 5 frank verməlisiz.

pulu verən fransız əsgəri şərabını alıb gedir. arxasınca isə qız qışqıraraq təşəkkür edir və xahiş edir ki, almanları görsəm yerini deməyim. onsuz sabah özləri gəlib görəcəklərdi. 5 frankımı almışdılar və bu mənim heç xoşuma gəlməmişdi. aramıza pul girmişdi. nifrət etmək üçün kifayət qədər bəs edici bir səbəb idi. ümid edirəm almanlar gəldiyində balaca qardaşın kimi sizləri də məhv edib öldürər. xərcləyək sevgi yoxdur bu dünyada, yüzlərlə pullar olduqca.

--spoiler--