16. "Monqol sərkərdəsi Batı 1241-ci ildə Polşa və Macarıstanı ələ keçirib Almaniyanın torpaqlarının sərhədində durmuşdu. Batı Müqəddəs Roma imperiyası imperatoru 2-ci Frederikə məktub göndərərək onun taxtdan çəkilməsini istəmişdi. Bu ərəfədə Ögeday xan öldüyü üçün Batı xan ordusuyla yeni xan seçilməsi üçün Qaraqoruma geri döndü. Monqollarda xaqanın seçilməsi üçün mütləq qurultay olmalıydı. Beləcə xan müəyyən ərazilərə bölünmüş əyalət başçılarının birliyi ilə seçilməli idi. Bu bir baxıma indiki demokratik seçim prosesini xatırladır. Əyalət prinsipinə əsasən  isə monqol xaqanlığının idarəetmə forması indiki federativ sistemə uyğun gəlir. Dövlətin başında durmaq üçün tarixdən gələn bu prinsipin mövcudluğu 1990-cı ildə Monqolustanda qan tökülmədən tək partiyalı sistemdən çox partiyalı sistemə  keçirilə bilməsinə şərait yaratdı. Azərbaycanın tərkibində olan iran coğrafiyasında isə heç vaxt belə bir idarəetmə olmadı. iranda monarx xalqla heç vaxt hesablaşmadan qeyri məhdud səlahiyyətlərə malik olurdu və hakimiyyət atadan oğula irsən keçirdi. Hal hazırda Azərbaycan və iranın  totalitar, Monqolustanın isə demokratik dövlət olması bu tarixi antaqonist prosesin məhsulu kimi ortaya çıxmışdı. Çingiz xanın arvadının qaçırılıb təcavüz edilməsinə baxmayaraq merkitləri məhv edəndən sonra onu qəbul etməsi,  öz oğlu olması barədə şübhələrə baxmayaraq Cucini öz oğlu kimi qəbul etməsi və ölümündən sonra ona ulus verməsi monqol təbiətində qadına verilən dəyərin ifadəsi idi. iran coğrafiyasında isə qadın alınıb satılan tədavül vasitəsindən başqa bir şey deyildi. Monqolustanda kişi və qadın arasındakı tarixdən gələn bu bərabərlik özünü müasir dövlətçilik prosesində də  göstərib. Məsələn: Tarixdə ilk qadın prezident monqol mədəniyyətinin təsirində qalan türklərin yaşadığı Tuvada seçilmişdi. Tarixdə seçilən ikinci qadın prezident Sükbaatirin Yanjma də elə Monqolustan prezidenti olmuşdu."

tural həmid