S Ö Z A L T I

1984-85 serie a sezonu | idman

Serie a tarixinin ən gözlənilməz sonla başa çatan sezonu. Ümumiyyətlə bu sezon bir çoxlarına görə "serie a-nın serie a olduğu illər" ifadəsinin ilk ilidir. Amma real yanaşsaq 1982-83 sezonundan, yəni Michel Platininin Yuventusa transferindən sonra hər şey möhtəşəm olmağa başlayır. Zatən Yuventusda Gaetano Scirea, Antonio cabrini, Marco Tardelli, ən yaxşı çempion ola bilməyən komanda olan 1982 Braziliyasını ağlar qoyan Paolo Rossi və gəlmiş keçmiş ən yaxşı qapıçılar siyahısında mənə görə ilk 3-lükdə olan Dino Zoff da var idi. Platini gələndən sonra olur konfet.
Amma gələk bu sezona. Əsas Komandaların vəziyyətini ayrı-ayrı yazmağa çalışacam.
Yuventus keçən sezonu çempion olaraq bitirmiş və ümumilikdə 21 çempionluğa çatmışdı. Yayda lazionun super ulduzu Bruno giordano ilə razılığa gəlsələr də, bruno sonradan astronomik maaş tələb edir və iş pozulur. Zatən bu sezon lazio da serie b-yə düşür. Bruno da növbəti sezon Napoliyə keçir. Amma bu sezon yuventusun işləri yaxşı getmir və ilk 5-likdən kənarda qalırlar. Buna baxmayaraq komandanın ulduzu olan və 1984-də Fransa ilə Avropa çempionu olmuş Platini 18 qolla sezonun bombardiri olur. Serie a-dan əli üzülən Yuventus fikrini çempionlar liqasının keçmiş adı olan Çempion klublar kuboku turnirinə verir. Heysel faciəsinin baş verdiyi finalda məhz Platininin penaltisi nəticəsində Liverpool üzərində qələbə ilə Avropanın böyüyü olurlar.
Sezonun Daha bir önəmli hadisəsi isə tarixin ən yaxşı oyunçusunun Barcelonadan Napoliyə transfer olunması idi. Bəziləri Maradonanın Barcelonada istəniləni vermədiyini düşünərək onun kaprizli olduğunu bildirir. Amma Barcelona - Maradona məsələsi tamam başqa söhbət mövzusudur. Çoxları Napolinin çempion olmağını gözləsələr də bu 3 il sonra baş verir. Komandanın ən yaxşısı Maradona olsa da təkbaşına Napolini çempion etməsi imkansız idi. Ətrafında yaxşı oyunçular yığılandan sonra o, tarix boyu şimallılar tərəfindən lağ edilən və ələ salınan Neapolu 2 dəfə İtaliyanın böyüyü etməyi bacarır.
Fiorentina isə 82 Braziliyasının əfsanə kapitanı və karyerasında sadəcə 1 sezon Avropada oynayan Socratesi transfer edir. Amma matçlarda istəniləni verə bilmir, məşq üsullarını bəyənmir, həddindən artıq siqaret çəkir və içki içir, məşqçilərlə dalaşır və sezon sonunda Braziliyaya qayıdır.
Roma 1982-83 sezonunu çempion bitirəndən sonra 1984 Çkk turnirində liverpoola penaltilər seriyası nəticəsində məğlub olur. Romanın əsas ulduzlarından biri yenə 82 Braziliyasının oyunçusu olan Falcao idi. Onun çkk finalında penaltini vurmaqdan imtina etməsi, sol dizindən zədələnməsi, komandanın onun üçün həddən artıq pul xərcləməsi Falcaonun da sezon sonunda Braziliyaya qayıtması ilə nəticələnir.
Demək olar ki, sezonun ən yaxşı heyətlərindən birinə sahib olan İnter isə o qədər yaxşı nəticələr əldə etmir və sonda 3-cü olur. Milan da eynilə qənaətbəxş çıxış etmir və sezonu 5-ci bitirir.
Gələk Çempion Hellas Veronaya. Bu hadisəni yalnız 2016-cı ildəki Leicester city çempionluğu ilə müqayisə eləmək olar. Belə nağıllar məncə bir də olmayacaq. Zatən Veronanın ilk və tək çempionluğudu. Bu "balaca" klubun çempionluğunda əsas rollar yayda transfer edilən alman Hans Peter briegel və danimarkalı preben elkjaer ilə birlikdə oyunun sistemini onların üzərinə quran baş məşqçi osvaldo Bagnoli olur. Qapıda da garella əfsanələr yaradır, amma sezon sonunda çempion olmaq üçün sağa sola pul xərcləyən (təbii ki, bunda siciliya mafiyasının da rolu böyükdür) Napoliyə keçir. Komandanın əsas qol maşını guiseppe Galderisi olur və ümumilikdə 11 qol vurur. Hellas verona ilk turda maradonalı Napolini 3-1 məğlub edir. Yuventusu ilk dövrədə 2-0, Romanı isə 1-0 la keçirlər. 2ci dövrədə isə hər ikisi ilə heç-heçə edirlər. İnter və milanla isə hər iki dövrədə matçlar heç-heçə bitir. Verona sezon boyunca sadəcə 2 dəfə məğlub olur. 15-ci turda avellinoya 2-1, 25-ci turda Torinoya 1-2. Ki Torino da bu sezonu əla keçirib sonda 2-ci olur. Ümumilikdə verona 30 oyuna (15 qələbə, 13 heç-heçə və 2 məğlubiyyət) 43 xal toplayır. 29 tur lider olurlar. Sadəcə 16-cı turda İnter 1 həftəlik lider olur. O dərəcədə əzmkar oynayırlar. Coppa Italiada isə 4/1-də İnterə uduzurlar. İnter yarımfinalda Milana, milan isə finalda Sampdoriaya məğlub olur.
Bir haşiyəyə də çıxmasam olmaz. Serie a tarixində məhz bu sezon bir ilk gerçəkləşir və bu sezondan sonra bir daha bunu etmirlər. Bura kimi hansı hakimin hansı oyunu idarə edəcəyi 3-5 gün qabaqcadan müəyyən olunurdu. Amma bu mövsüm məhz oyun günü püşk ilə hakimlər təyin edilir. Və Hellas verona çempion olur. Və bir daha bu üsul təkrarlanmır. Və verona kimi "balaca" komandalar bir daha çempion ola bilmir. İf you know, you know.
Son olaraq fantastik mövsümün ilk 5-liyi və bəzi səhnələr:

red hot chili peppers | musiqi

Alternative rock və funk rock janrlarında olan los angeles originli qrup. Qurucu üzvləri anthony kiedis, flea , hilell slovak. Flea kiedis və sonraları hilell ilə ilk dəfə qarşılaşmalarını, uşaqlıq və yeniyetməliyi dövrlərini əhatə edən memuarında ilk görüşdə eşq və ömürlərinin axırına kimi fırlanacağı bir dostluq kimi qeyd edib. Flea özü də eşitməyənlər üçün dünyanın ən yaxşı bass gitaraçılarında biridi. Fear qrupunda olarkən aşırı sürətlə çalma stilinə funk elementi ilə birləşdirib, indilərdə ikonik hala gəlmiş stilini yaradıb. Hardcore punk ilə funk kimi janrın birləşməyindən yarandığını deyib özü bir neçə interviyuda.
Məşhur john frusciante isə qrupa 88 də hilell overdosdan öləndən sonra qoşular, hansı ki idealarından olan flea ilə çalmaq fürsətini tapır 17,18 yaşlarında. Elə bu aralarda qrupun indiki drummer i chad smith də qoşulur. Bu vaxtdan sonra qrupun səsində overall improvement hiss olunur. Mother's milk albomundan sonra bu dörtlünün ikinci cəhdi olan blood sugar sex magik qrupun ən yaxşı albomu idi, elə cə də funk janrında olan ən yaxşı bir neçə sayıla biləcək keyfiyyət də idi. Albomun documentary sə də var funky monks adlı, yutubda var. Documentary frusciantenin boş yapması ilə başlıyır, sonra kiedis albomu record elədikləri evin tarixi barədə danışır, jimi burda kimisə sikibmiş(deyəsən zarafat edir), bitlz ilk dəfə lsd albmış zad. Deyəsən arada mənim albomdan favorit trackim olan suck my kiss mahnısını çalırlar. Kiedisin bu vaxtlarını həqiqətən bəyənirəm, çox enerjik bir yerdən ifa edir, rap tərzi vokalı çox gözəl oturur rhcp sounduna, indilərdə və mənim kimi hamının tanımağa başladığı alternativ rock tərzində olan vokalı isə o qədər cəzb eləmir məni, hər nəqədr melodiya olaraq həmin illər olaraq vokalını inkişaf elətdirsə də.
Bu keçid deyəsən frusciantenin qrupdan ilk dəfə çıxmağı ilə əlaqəlidi(blood sugar sex magikdən sonra), sonra gələn albomlar ən məşhur olan californication hər nə qədər bəzi funk elementləri olsa da əsasən alternativ rock idi və böyük ekonomik uğur idi, bilmirəm bu keçidə görə fruscianteyə həmiş biraz qıcıq olmuşam, həm biraz öz solo işlərində art rock, alternativ rock tərzi musiqi ifa eləməyi ilə həm də sound olaraq ən ön planda gitara olduğunu görə ola bilər. Ancaq qrup olaraq ümumi verdikləri qərardır bunu qəbul eləməliyik. Məncə hər şey rick rubinin günahıdır, kiedis xiyarına under the bridgei in indiyə kimi yazdığı ən yaxşı mahnı olduğunu deməsəydi stadium arcadium albomunda 2 saat eyni düstur ilə qulağımızı sikməzdilər. Əslində həmin albom da və bu stildəki başqa albomları da gözəldir ancaq mən daha çox experimentation eləməylərini istəyərdim. Talant olaraq baxsaq super qrup saymaq olar hamısı öz instrumentində əfsanə sayıla bilər. Kiedisin funk vaxtlarında olan vokalını da bəyənirəm hətta. Qrupda onsuz flea və john pəltəydi normal oxuya bilən bir kiedis di. Zarafat oyana johnun back vocalı sağlamdı hətta kurt in lounge act mahnısını ifa eləmişdi haradasa belə səsi də yaxşıdır, pəltəkliyi itir oxuyanda. Sola işlərində də həmçinin yaxşıdır
https://youtu.be/CgR0eOOs1OY?si=I5JnCbmX9cEiwS_4

Qrupun bundan başqa ən bəyəndiyim tərəfi jimi hendrix fanları olmağıdır. Fleanın qolunda jimi tatosu var, johnun da bir iki canlı solo performansında açıq təsirləndiyini hiss eləmişdim bundan başqa inyerviyularında nə qədər böyük fanı olduğunu demişdi. Hətta bir neçə jimi hendrix mahnısı da ida ediblər, crosstown traffix, castle made of sand, little mis lover, fire men bilenlerdi.

kodak

1927-1989 ci illər arası fixed calendar adlı təqvimdən istifadə edən şirkət. təqvimin özəlliyi hər ayın 28 gün çəkməsi, hər ayda 4 həftə olması və 1 ildə 13 ay olması idi. artan günlər isə ilin sonuna əlavə edilirdi. təqvimdə hər ayın birinci günü bazar ikinci günü bazar ertəsi kimi davam edirdi. təqvimin ortaya çıxması isə 1894 cü ilə aid edilir. təqvim dəmir yollarında işləyən moses cotsworth adlı şəxsin adı ilə bağlıdır. 1920 ci illərə qədər dəmir yollarında iş planı hazırlanarkən aktiv şəkildə istifadə edilmişdi. kodak bu təqvimə yenidən ''diriltiyindən'' təqvimin adı kodakla birgə çəkilir.

1986 klivlend şar festivalı | tarix

balloonfest'86 kimi də bilinən festival 1,5 milyon şar ilə guinnessin dünya rekordunu təzələsə də, ardınca baş verənlərdən sonra bir faciə olaraq adlandırıldı. united way of cleveland adlı şirkət dünya rekordunu təzələmək üçün abş-ın klivlend şəhərində böyük bir torun altına helium qazı ilə doldurulmuş şarlar buraxdı. günlərlə insanlar tərəfindən doldurulan şarların sayı milyon yarımı keçmişdi. şarların havaya buraxılacağı gün üçün yağış proqnozu verilmişdi. buna görə də şirkət şarların planlaşdırılan vaxtdan qabaq buraxılmasına qərar verdi və yağış başlamadan dünya rekordu qırıldı.

helium qazı ilə doldurulmuş şar sönənə qədər havada qalır. fəqət şarlar hələ havada olarkən proqnozlaşdırılan külək və yağış eri gölündən şəhərə doğru gəldi və soyuq hava cəbhəsində onlarla toqquşan şarlar bir anda yerə düşməyə başladı. növbəti günlərdə də şarların bir qisminin eri gölünün kanada sahillərində yerə düşdüyü bildirildi.

şarların yerə düşməsi nəticəsində quru və su yolları tutuldu, burke lakefront havalimanı yarım saat öz fəaliyyətini dayandırdı. həmin gün dənizə çıxan və bir müddət sonra ailələri tərəfindən itkin düşdüyü bildirilən iki balıqçının axtarışı da şarların yerə enməsi nəticəsində ləngidi və nəticədə axtarışlar dayandırıldı. bir neçə gün sonra balıqçıların nəşi sahilə çıxdı. balıqçılardan birinin xanımı bu festivalı təşkil edən şirkətə 3,2 milyon dollarlıq iş açsa da, daha sonra aralarında razılaşdılar.

bununla yanaşı ohayo ştatının medina əyalətində louise nowakowski adlı qadının otlaq sahəsinə düşən şarlar qadının ərəb atlarının qorxmasına və yaralanmasına səbəb oldu. louise də şirkətə 100 min dollarlıq dava açsa da, onlar da iş böyümədən öz aralarında razılaşdılar.

uzun müddət unudulmayan bu festival guinnessin rekordlar kitabının 1988-ci ildə çap olunmuş nüsxəsində "indiyə qədərki ən böyük kütləvi şar buraxılma hadisəsi" adını qazandı və rəsmi statistikaya görə şarların sayı 1,429,643 idi.

i̇qbal bano | musiqi

1928-ci ildə (bəzi mənbələrə görə 1935-ci ildə) Dehlidə anadan olmuş müğənni. o daha çox qəzəl oxumaqda ixtisaslaşmış və Malika-e-Ghazal, yəni "Qəzəl kraliçası" adı ilə Hindistanda və Pakistanda məşhurlaşmışdır.
1952-ci ildə Pakistana köçür və burada evlənir. Evlənərkən yoldaşından heç vaxt ondan oxumağı kəsmək tələbi etməməsini, əksinə onu dəstəkləməsi üçün söz verməsini istəyir, yoldaşı ölənə qədər verdiyi sözü tutur. Artıq 1950-ci illərdə bir "star" olur. O, urdu dili ilə yanaşı fars dilində də qəzəllər oxuyub. Həmçinin, qəzəllərdən savayı acların halına acıyan şeirlər də ifa etmişdir.
Pakistanda Məhəmməd Ziya-ül-Həqqin hakimiyyətə gəlməsi ilə cəmiyyətin islamlaşdırılmasına başlanılır. Əlbəttə, şəxslərin, xüsusən qadınların geyimləri ilə bağlı məhdudiyyətlər qoyulur. Bunlardan biri də islama zidd olması səbəbi ilə saridir. Sari bilindiyi kimi Hindistan, Pakistan və yarımqitədəki digər ölkələrin milli geyimi sayılır.
Bu qərardan çox keçmədən İqbal Bano 13 fevral 1986 (və ya 1985) tarixində Lahorda, Al-Hamra Hall-da protest rəmzi olan qara rəngli sari geyinib auditoriya qarşısına çıxdı. Həmin tədbir əslində tanınmış şair Faiz Əhməd Faizin ildönümünün qeyd edildiyi tədbir idi və Faiz də rejimdən kamını almışdı. O, anti-faşist və mütərəqqi şeirlərinə və Zülfüqar Əli Bhutto ilə olan əlaqəsinə görə Ziya rejimi tərəfindən təqiblərə məruz qalmışdı. * 1984-cü ildə vəfat edib . Tədbirdə Bano şairin Hum Dekhenge (biz görəcəyik) qəzəlini rejimə qarşı səsləndirir. Bu, Banonun səhnədən və konsertlərdən uzaqlaşdırılmasına səbəb olur. Rəsmi etirazlara baxmayaraq, o, gizli polisin girişi olmayan bağ evlərində tamaşaçılar üçün çıxış etməyə davam etdi.
Bu gün - 21 aprel Pakistanda İqbal Banonun şərəfinə "Qara sari günü"dür.

2019-cu ildə İqbal Banonun 81 yaşına həsr olunmuş Quql dudl

1984-85 serie a sezonu | idman

red hot chili peppers | musiqi

kodak

1986 klivlend şar festivalı | tarix

(youtube: )

i̇qbal bano | musiqi

davide moscardelli | idman

polimorfizm ★ wiki | proqramlama

polimorfizm OOP-nin əsas anlayışlarından biri olub eyni metodun müxtəlif nəticələr geri döndürməsinə verilən addır. compile-time polimorfizm və run-time polimorfizm olaraq iki yerə bölünür.
Compile-time polimorfizmə metod overloading nümunə göstərmək olar. overloading zamanı eyni adlı metodun parametrlərinin sayı dəyişdirilərək əldə edilən fərqli metodlar müxtəlif nəticələr geri döndərir. compiler parametrləri yoxlayır və daxil edilən parametrin sayına uyğun nəticəni göndərir. buna görə overloading compile-time polimorfizm adlanır.
run-time polimorfizmə isə metod overriding nümunə göstərmək olar. Overriding zamanı child class-da olan metod özünün parent class-da olan eyniadlı metodunu üstələyir. compiler bu yoxlayarkən iki metod arasında heç bir fərq görmür, nəticədə, səhv də olsa, compiler-time eror əldə etmirik. ancaq run-time zamanı eyniadlı metod yoxlanılır və uyğun nəticə geri döndərilir. əgər metod tapılmazsa, onda run-time eror verir. Nəticə run-time-da müəyyən edildiyinə görə run-time polimorfizm adlandırılır.

stolipin qalstuku | tarix

edip | mədəniyyət

yamayka valyuta sistemi | iqtisadiyyat

əfqanıstan ★ wiki | mədəniyyət

20-ci əsrin ikinci yarısında başlayan konfliktlərin hələ də davam etdiyi ölkə. Hal-hazırda dünyanın ən təhlükəli və kasıb ölkəsi kimi də tanınır. Qarşıdurmalar son zamanlarda səngisə də, Amerika və bir çox avropa ölkələrinin talibanla mübarizə aparmaq üçün bu torpaqlara qoşun yeritdiyinə görə müharibə meydanına çevrilmiş əfqanıstanda taliban yaxud koalisiya əsgərlərinin gülləsinə tuş gəlməyəcinizə heç kim qarantiya vermir.

Daha yaxşı analiz etmək üçün konflikt üstünə konflikt yaşamış əfqanıstanın son 50 illik tarixini 4 mərhələyə bölsək daha məqsədəuyğun olar: 1. sovet işğalından əvvəlki dövr; 2. sovet işğalı; 3. vətəndaş müharibəsi və taliban rejimi; 4. amerikanın əfqanıstana qoşun yeritməsi və əfqanıstan respublikasının yaranması.

Sovet işğalından əvvəlki dövr

Təbii ki, əfqanıstan heç də həmişə bu vəziyyətdə olmayıb. 1950, 1960-ci illərdə asiyanın ən bərk gedən ölkəsi idi desək, yanılmarıq. əhali cəhətdən də yarıyıb bu dövlət. Sovet işğalından əvvəl bura gələn turistlər burdakı insanların qonaqpərvərliyindən, mehribançılığından və kabilin cənnət bağlarından ağız dolusu danışır, fürsət düşən kimi bura yenə gələcəklərini bildirirdilər. Gəl gör ki, fələk vurdu, göt-baş elədi ölkəni. Aşağıdakı şəkil də indiki əfqanıstanla əvvəlki əfqanıstanın müqayisəsini göstərir:


İnaması çətin də olsa, iki şəkil də 40 il fərqlə eyni yerin şəklidir. 40 il əvvəl gəzməli-görməli parkları, bağları, həmin park, bağlarda rahat gəzə bilən qadınları, uşaqları olan əfqanıstan indi park və bağları dağıdılmış, qadınlar və uşaqlar üçün cəhənnəm məkan yerə çevrilmişdir. Son yüzillikdə bu dövr əfqanıstanın ən yaxşı dövrü hesab olunur. Təbii ki, bu dövrdə əfqanıstan xoşbəxtlər ölkəsi deyil idi. Etnik qarşıdurmalar; əsasən də, həzaralar və puştular arasında konfliktlər bu dövrdə də var idi. Çünki puştular sünni, həzaralar isə şiə idilər. Bu düşmənçilik elə güclü idi ki, hətta sovet işğalı vaxtı belə birləşib düşmənə qarşı mübarizə aparmaq əvəzinə, yenə də bu iki xalq bir-birilərinə yad kimi baxırdılar. Lakin bu qarşıdurmalar silahlı qarşıdurmadan xeyli uzaq idi. Bir-birilərini xoşlamasalar da, bir təhər yola gedib dolanırdılar.

Əfqanıstanda da bu zamanlar yavaş-yavaş kommunizm meylləri yaranır və illər keçdikcə bu tendensiya ətrafına daha çox adam yığmağı bacarırdı. Artıq kommunizm kifayət qədər insanı öz təsiri altına salmağı bacarmışdı. Kommunizmin də yayıldığı ölkədə inqilab olmasa, karl marks yatdığı qəbirdə salto vurardı, yəqin. Yavaş-yavaş dolmağa başlayan şar 1978-ci ildə partlayır və solçu nur məhəmməd taraki hakimiyyətdə olan məhəmməd davud xanı devirir. Hakimiyyət kommunizm meyilli Xalqların demokratik partiyasının əlinə keçir, hansı ki parçam və xalq partiyası adlı iki marksizm meyilli partiyanın birləşməsindən yaranıb. İnqilab var, kommunist partiyası var, bircə qalır sovet rusiyasının söhbətə girişməsi. inqilabın hamı tərəfindən xoş qarşılanmaması da rusiyanın bura qoşun yeritməsinin əsas səbəbi oldu. Yeni yaranmış hakimiyyətdən narazı olan müsəlmanlar və anti-kommunistlər mücahid adı altında birləşirlər. illər sonra isə mücahidlərin davamçıları taliban hərəkatının əsasını qoyacaqlar.

Mücahid dalğası ölkənin hər yerinə yayılır. Sovet rusiyası da mücahidlərlə mübarizə də hökumətə kömək məqsədi ilə 1979-cu il dekabr ayında əfqan torpaqlarına qoşun yeridir və əfqanıstanın işğalı başlayır...

Sovet işğalı

Sovet rusiyası əfqanıstana ilk girəndə yerli əhalinin rəğbətini qazanmağa çalışırdı. O dövrü görən bir Əfqanın dediyinə görə, sovet əsgərləri şəhərə girəndə insanlara konfet verirdilər. Həmçinin, burda qaldığı on il müddətində rusiya 800 milyon dollara yaxın əfqanıstana kömək etmişdir. Bu qədər pisləməyimizə baxmayaraq, indi də əfqanıstanda olan infrastrukturların əksəriyyəti sovet dövləti tərəfindən tikilmişdir. Lakin həmin 10 il müddətində rusiya əfqanıstana elə zərbə endirdi ki, ölkə hələm-hələm özünə gələ bilmir. Daha sonra vətəndaş müharibası, taliban rejimi, amerikanın buranı bombalaması hadisələri sovet işğalını əvəzlədi.

Mücahidlər işğaldan sonra daha çox fəaliyyət göstərməyə başladılar. Artıq düşmənə öz evlərində yer eləmiş mücahidlər onları burdan qovmaq üçün hər cürə vəhşiliyə əl atırdılar. Sovet əsgərləri əfqanıstanda keçirdiyi illəri həyatlarının ən fəciəvi illəri kimi yadda saxlayırlar. Çünki mücahidlər həm döyüş meydanında olan, həm də əsirlikdə olan əsgərlərə dəhşətli işgəncələr edirdilər. Deməli, mücahidlərin ən sevimli işgəncələrindən biri də o idi ki, onlar əsir düşmüş əsgərlərin əl-ayaqlarını kəsir, sonra onları sağaldır, yenidən işgəncə edir və bədənləri dözərsə, sonra yenə sağaldıb yenə işgəncə edirdilər. Elə buna görə də əsir düşməkdənsə, özlərini öldürən əsgərlərə də rast gəlmək olardı. Hətta vəhşilikləri eşidən əsgərlər əfqanıstana getmək belə istəmirdilər. Lakin sovet rusiyası əsgərləri “təlimə gedirik, uşaqlar, nə müharibəsi” adıyla avtobuslara doldurub əfqanıstana aparırdı. Sözügedən vəhşiliklərə görə, əfqan müharibəsindən sağ qayıdan əsgərlərin, demək olar, hamısında psixoloji promlemlər müşahidə olunurdu. Mücahidlər və rus ordusu müharibədə hər gün saysız-hesabsız vəhşiliklər görürlər və ağıllarını itirməmək üçün əsgərlərin əksəriyyəti nəşə bağımlısı olur. Beləliklə bu illərdən başlayaraq əfqanıstanın münbit torpağında nəşə tarlaları sürətlə artır. Elə ölkəmizdə də nəşəxorlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilən əfqan nəşəsinin geniş miqyas alması məhz buradan başlanır. Hal-hazırda da dünyada nəşə istehlakının 70%-i əfqanıstanın payına düşür.

Mücahidlərin belə bərk getdiyini görən rusiya bura əlavə qoşun da yeridir. Bunun nəticəsində də, müəyyən qədər üstünlük əldə edilir. Anti-kommunist fikirli gəncləri, yeniyetmələri həbsə atıb işgəncələr edirdilər. Amma keep calm, soyuq müharibə hələ davam edir. Bunu görən amerika mücahidləri silah-sursat və müəyyən qədər maliyyə vəsaiti ilə təmin edir (maraqlısı odur ki, amerikanın maliyyələşdirdiyi mücahidlərin davamçıları daha sonra amerikaya qarşı mübarizə aparır, bunun haqqında biraz sonra danışacam.) beləliklə, sovetin qazandığı üstünlük aradan çıxır.

İl 1989... Artıq 10 ilə yaxındır ki, sovet rusiyası əfqanıstandadır. Heç bir uğur əldə edə bilməyən sovet qoşunları geri çəkilir. Müharibə ərzində, təkcə əfqan əhalisindən 2 milyona yaxın insan öldürülüb. Bəzi araştırmacılar isə, bunun daha çox olduğunu deyirlər. Müharibəyə görə, milyonlarla əfqan pakistan və irana mühacirət ediblər. Sovet rusiyasına isə müharibə ərzində 15 min əsgər itkisi ilə bərabər 3 milyard dollara yaxın zərər deyib. Sadəcə bir heç uğruna. Heç mücahidlər də heçnə qazanmır. Sadəcə onlar dağıdılmış kəndlərinə, şəhərlərinə qayıdırlar. Hətta bir rus zabiti öz intervyusunda deyir ki, “bütün əfqanıstan qurbanlarının məzarına bir daş qoyub üzərinə də belə yazmaq lazımdır – “hər şey boşuna idi”. Yeri gəlmişkən onu da qeyd etmək lazımdır ki, SSRİ-i süqutunu sürətləndirən ən əsas amillərdən biri də əfqanıstana uğursuz yürüşü idi.

Aşağıdakı şəkil, yəqin ki, hər şeyi izah edər. Savaşdan “qalib” çıxmış mücahidlər öz şəhərlərinə qayıdır:


Vətəndaş müharibəsi və taliban rejimi

Sovet ordusu əfqanıstanı tərk edəndən sonra vətəndaş müharibəsi başlayır. Bir tərəfdə post-sovet dövlətin tərəfdarları, digər tərəfdə isə yenə mücahidlər. Hakimiyyətdə olan kommunistlər artıq ssri-nin dəstəyini ala bilmədiklərinə görə, mücahidlər qarşısında zəif vəziyyətə düşürlər. Bu zaman mücahid liderlərindən biri olan məhəmməd ömər taliban təşkilatını yaradır (taliban puştu dilində tələbələr deməkdir.) və 1996-cı ildə kabili işğal edərək hakimiyyəti ələ alır və bununla da əfqanıstanda taliban rejimi qurulur.

Cavanlığı döyüşlərdə keçən, son 15 ildir ki, ancaq ölüm, müharibə görən, əksəriyyətində ciddi psixoloji problemlər olan taliban üzvlərinin ölkəni gül-çiçəyə boğacağını düşünmək safehlik olardı hərhalda. Taliban liderləri quranı interpretasiya edərək şəriət qaydalarına əsasən əfqanıstanı idarə etməyə başladılar. Bu dövrdə qadınlar əfqanıstanda cəhənnəmi yaşayırdı. Onlara işləməyə, tək çölə çıxmağa icazə verilmirdi. Həmişə burqa geyinməyə məcbur edilirdilər. ən kiçik səhvlərində cəzalanır, burunları kəsilir, daş-qalaq edilirdilər. Yalnız xüsusi icazə ilə kişi həkim tərəfindən müayinə edilməsinə icazə verilirdi. Onsuz qadın həkim də demək olar yox idi. Çünki yuxarıda da qeyd etdiyim kimi qadınlara işləməyə icazə verilmirdi. Müharibə təzə bitdiyinə görə neçə ailə başsız qalmışdı. Qadınlar əlacsızlıqdan öz uşaqlarını satırdılar ki, heç olmasa, bir-iki həftə qarınlarını doydura bilsinlər. Yetimxanalar ağzına qədər dolmuşdu. Kabilin küçələrində publik infaz adi hala çevrilmişdi artıq. əksərən də zinaya görə qadınları infaz edirdilər.

Publik infazdan bir görüntü:


Mənə görə, taliban açıq şəkildə ssri-nin mirası idi. Həmin mücahidlər ssri ilə mübarizədə saysız vəhşiliklər gördüklərinə görə, onlara insan həyatının nə qədər dəyərsiz olduğu aşılanıb artıq. Yəni işin psixoloji aspekləri də var. Digər tərəfdən Taliban rejiminin əsas gəliri nəşə tarlalarından gəlirdi hansı ki yuxarıda da qeyd etdiyim kimi sovet işğalı dövründə bu tarlalar yayılmışdı. Həmçinin əfqanıstanı bu çirkabdan çıxara biləcək ziyalıların əksəriyyəti sovet işğalı zamanı xaricə mühacirət etmişdilər. bunlara görə də, sovet işğalından sonra ölkədə despot rejimin yaradıla biləcəyi təxmin edilə bilən bir şey idi.

Uzun sürən müharibə nəticəsində dağılan kəndlər, şəhərlər bərpa edilməmişdi. əhali uçuq-sökük binalarda yaşayır, uşaqlar xarabalıqda oyun oynayırdılar. Məşhur əfqan əsilli yazıçı khaled hosseini çərpələng uçuran romanında əfqanıstanla bağlı “burda uşaq yoxdu, uşaqlıq yoxdu.” fikrini bildirmişdi. Çərpələng uçuran romanı da əfqanıstanda baş verən konfliktlər haqqda təsəvvür yaratmağa kömək edən mənbələrdən biridir. Çünki, romanda hadisələr əfqanıstanın son 50 illik tarixində cərəyan edir.

Xoşbəxtlikdən Taliban rejiminin hakimiyyəti sadəcə 5 il çəkdi. 11 sentyabr hadisələrindən sonra Amerika talibandan osama bin laden'in ekstradisiya edilməsini tələb etdi. Taliban isə əl-qaidə ilə yaxınlıq etdiyi üçün, amerikanın bu tələbini rədd etdi. Bununla da, amerika əfqanıstana qoşun yeridərək bir zamanlar ssri-yə qarşı mübarizədə kömək etdiyi mücahidlərə müharibə elan etdi.

Amerikanın əfqanıstana qoşun yeritməsi və əfqanıstan respublikasının yaranması

Amerika taliban qüvvələrinə qarşı mübarizə aparmaq məqsədi ilə əfqanıstanı bombalayır. Bombalanmalar nəticəsində təkcə taliban qüvvələri ilə yanaşı bəzi məktəblər, sivil binalar və xəstəxanalar da zərər görür. Qaş düzəltmək istəyəndə gözü vurur çıxardır bir növ amerika. Onsuz yerlərdə olan əfqan əhalisinin məişət həyatına bir zərbə də abş vurur.

Amerika ordusuna tab gətirə bilməyən taliban qısa müddətdə devrilir. Hakimiyyətdən devrilsə də, taliban amerikaya qarşı illərlə mübarizə aparır. Abşla yanaşı talibana qarşı mübarizəyə bir çox avropa ölkəsi və ingiltərə də qoşulur. Bu müharibəni bitməyən müharibə də adlandırmaq olar. Hal-hazırda da əfqanıstanda abş ordusu var. Müharibəni qazana bilməyən abş talibana bəzi güzəştli şərtlərlə sülh təklif edir. Aralarında sülh sövdələşməsi olsa da, yenə də atəşkəs müəyyən intervallarla pozulur.

Talibanın amerikaya qarşı hücumu. Gördüyünüz kimi hücumdan amerikan qüvvələri ilə yanaşı sivil binalar və yerli əhali də əziyyət çəkir:


Abş əfqanıstanda taliban qüvvələrini devirdikdən sonra burda demokratik seçkilər təşkil edir və indiki əfqanıstan unitar respublikasının əsası qoyulur. Bununla despot rejim yumşalmağa başlanır. Lakin əfqanıstan hələ də ssri ilə başlanan müharibələrin əziyyətini çəkir. Taliban amerika ilə yanaşı yeni yaranmış respublika ilə də mübarizə aparır. 2015-ci ildə taliban kabildə parlament binasına hücum etdi. Xeyli sayda sivil əhali yaralandı. 2016-cı ildə yenidən parlementə hücum oldu. Lakin atılan roket parlametin binasına deyil, həyətinə düşdüyünə görə, itki olmadı. Bəlkə, taliban haqqda başqa bir entridə daha ətraflı məlumat verdim. Çünki talibanın fəaliyyəti təkcə əfqanıstanla məhdudlaşmır. Dünyanın dörd bir yanında baş verən terror aktlarında talibanın adını görmək olar.

Yekun olaraq, ilk dəfə ssri ilə başlayan müharibələrin fəsadları hələ də aradan götürülməyib. Aradan götürülməyə fürsət olmayıb desək, daha məqsədəuyğun olar. Hətta bu ölkəyə kömək etmək istəyənlərin bombalarının izi əfqanıstanda olan sökük binaların divarlarında hələ də qalmaqdadır. Son illərdə isə əsil köməyi hindistan edir. Belə ki, talibanla mübarizə üçün qoşun yeridib dağıntılar törətməkdənsə, hindistan əfqan torpaqlarında xəstəxanalar, məktəblər və digər infrastruklarını tikməyə kömək edir. Təbii ki, burda hindistanın da öz marağı var. Çünki əfqanıstanla yanaşı bu qarşıdurmaların hindistan və pakistana da təsirləri böyükdür. lakin mən hadisələri sadəcə əfqanıstanın prizmasından, bacardığım qədər qısa danışmağa çalışdım. Bəlkə də ssri 1979-ci ildə əfqanıstana girməsə idi, kommunist dövləti qısa zamanda devrilər və hər şey yenidən normala qayıdardı. Bu qədər dağıntılar baş verməz və taliban hərəkatı yaranmazdı. Ölkəmizdə olan nəşəxorlar əfqan nəşəsindən hallanıb nəşənin keyfiyyətindən ağız dolusu danışmazdı. Lakin bu da alternativ tarix nəzəriyyələrindən bir digəridir. Təbii ki, əfqanıstan müharibəsi sovetin tətiklədiyi konfliktlərdən sadəcə biridir. Lakin sözügedən müharibəyə baxmaqla sovet rusiyasının insan həyatına necə dəyər verdiyini görmək olar.

kitsch | etimologiya