əjdaha lazımdı
izlə
dostlar
mən
googlla
namaz
-
azərbaycan ziyalıları
-
bir nəfəsə oxunan kitablar
-
mükəmməl sözlər
-
alma
-
azadlıq qəzeti
-
sekulyarizm
-
rafiq tağı
-
əli əkbər
başlıqdakı ən bəyənilən yazılar:
+8 əjdaha
21. bilmədiyi şeylər haqqında danışan, diqqət çəkməkdən xoşlanan, təəssüflər olsun ki, türkiyə'dəkilərdən qurtulmaq istərkən azərbaycan'da da törədiyini gördüyüm milət, din və adət ənənə düşmənlərinden.
diqqət ediniz, tənqid yaxud inanmamak demədim, "düşmənlik" dedim. səbəbi də budur ki, ağalar məmmədov'un yazdıqları sağlam bir düşüncə ilə əldə olunan nəticələr deyil, inandıqlarına başqalarını da ikna edə bilmək üçün edilmiş cəhddən ibarətdir, zorlamadır, tutarsızdır, pis niyyətlidir, bəzi vaxtlar da yalandır. nəisə, gəlin, biz ona qarşı xoş niyyət göstərərək sadəcə cahil olduğunu qəbul edək. belə olan halda bizə düşən, cahilin cəhalətini aradan qaldırmaq olur. elə tam da bu səbəblə məmmədov`un 2015 mayında meydan.tv internet saytında yayımladığı "azərbaycanlıların “türkiyəcə” danışmaq və yazmaq sevgisi" adlı yazısına mövzunun mütəxəssisi (türkolog) olaraq bir cavab yazmışdım. bunu sözaltı'nda paylaşmağın uyğun olduğunu düşünürəm.
"hörmətli məmmədov, verdiyiniz misallardan bir qismində haqlı olmaqla bərabər, bəzilərini sırf iddianızı gücləndirmək üçün, sözün kökünə və yaygınlığına baxmadan almışsınız.
1. "“birdən”, “lapdan” sözlərimizi istəməyib, “ansızın” sözünü yumurtlayıblar". "birdən" sözü də türkiyə türkcəsində yayğın olaraq istifadə edilir. "lap" sözü de ləhcələrimizdə, şivələrimizdə mövcuddur. ansızın sözü isə "yumurtlanmış" deyil, "törəmə" bir sözdür: an (isim kökü)+sız (isimden isim düzəltmə şəkilçisidir, vəzifəsi:yoxluq)+ın (i.i.y.e) indi bu sözün harası səhvdir? yaxşı, bir anlam üçün üç sözün mövcud olmağının nəyi pisdir?
2. “başlıca” sözümüzdən xoşları gəlməyib, “önəmli” sözünü yaradıblar" tamamilə yanlışdır. başlıca sözü türkiyə türkcəsində mövcuddur.
3. "“seçki” sözümüzü bəyənməyib, “seçim” sözünü yaradıblar" bu da yanlışdır. türkiyə türkcəsində seçki sözü "güldeste", "antoloji" mənasını verir. indi, bu sözü "səs verməklə seçmək" anlamında genişlətmək yerinə əvəzində başqa söz düzəltmək yanlışmıdır? bundan başqa, törəmə olan "seçim" kəliməsi də doğrudur. seç (fel kökü)+i+m (i.i.y.e). buna bənzər söz düzəltmələr yayğındır.
4. "“açar” sözümüzü götürməyib, farsın “anahtar” sözünü götürüblər" bu misal de yanlışdır. açar, əski anadolu türkcəsində mövcuddur. yəni sadəcə azərbaycan sahəsinə aid deyildir. ayrıca, tdk (-türk dil qurumu-) özləşdirmə (kökə qayıdış, dili təmizləmə) hərəkatı əsnasında bu sözü canlandırıb sözlüyə daxil etmişdir. bkz.: tdk müasir, işlək türkcə sözlük.
indi əsl məsələyə gələk. məlum olduğu kimi, dillər arası alış-veriş çox təbiidir. əsas məsələ, bu alış-verişin daha çox hansı dillərdən olduğudur. türkcə (burada azərbaycan və türkiyə sahələrinin ikisini də nəzərdə tutmuşam) ingilis, fransız, alman, rus, ərəb, fars v.s. alacağı sözlərin hamısının qarşılığını öz dilində düzəltməyə qadirdir. bunun yanında -istər inanın, istərsə də inanmayın- din və bunun çevrəsinde şəkillənən bir mədəniyyət var. dili də ərəbcədir. bu dildən sözlər alınmasında bir problem varmı? türk dil inqilabının xətası, qüsuru çoxdur amma bunu (görünən o ki, var olan) türkiyə nifrətinizə material edəcəyiniz yerinə, azərbaycan türkcəsinə saplanan rusca (diqqət edin ərəbcə və farsca demirəm) sözlər üzərində dursaydınız daha yararlı olurdu.
+10 əjdaha
2. --------------
bmt-nin statistikasına görə, suriyadakı vətəndaş
müharibəsində ölənlərin sayı 100 mindən, ölkədən
qaçanların sayı 2 milyondan çoxdur. qaçanlar əsasən
misir, iraq, livan, ürdün, şimali iraq və türkiyəyə
sığınıblar. özü də bu rəqəm sərhəddi keçdikdən sonra
haradasa qaçqın kimi qeydiyyata düşmüş insanların sayını
göstərir. deməli, suriya sərhədlərini tərk edənlərin sayı
daha da çoxdur, təxminlərə görə 3 milyon. bəzi günlər 24
saat ərzində 10 minə yaxın insan şimali iraqa keçir.
qaçanların tam yarısı yeniyetmə yaşda. suriya sərhədlərini
tərk etməyib, ölkə sərhədləri daxilində yerlərini dəyişən,
yəni silahlı toqquşmaların getdiyi ərazilərdən
uzaqlaşanların sayı 5 milyona yaxın! bmt bəyan edir ki,
bu miqyasda dəhşətli bir yerdəyişmənin insanlığın yaxın
keçmişində oxşarı olmayıb. avropa birliyi bu qaçqın seli
qarşısında qapılarını yavaş-yavaş aralamağın yollarını
axtarır. 4 milyondan çox müsəlmanın yaşadığı almaniya
100 min suriyalıya sığınacaq verməyə hazırlaşdığını
söyləyir. alman qırmızı xaç təşkilatı bu işdə əsas
vəzifələrdən birini yerinə yetirir.
bu məlumatları verməkdə məqsədim hansısa
azərbaycandilli xəbər saytının görmədiyi işi görmək deyil.
tamam ayrı bir məsələni demək istəyirəm: təkcə
suriyadan deyil, iraqdan, əfqanıstandan, pakistandan,
çeçenistandan və s. ayaqyalın başı açıq avropaya qaçan
bu insanlar, avropaya yerləşən kimi belə deyirlər: "şükür
olsun allahımıza, dinimizə, peyğəmbərimizə!". və
yaşadıqları şəhərdə ilk axtardırları yer məscid olur, came
olur. toplu ibadət etmək üçün tez bir-birlərini axtarıb
tapırlar. bir dənəsi mənə burada (almaniyada) fəxrlə
deyirdi ki, mənim evim məscidin düz yanındadır. bunlar
özlərinə burada yer eliyəndən sonra, saqqal saxlayıb,
avropanın küçələrinə islamçı tələblərlə bağıra-bağıra
çıxırlar, camaata küçələrdə quran paylayırlar, dini
nümayişlər təşkil edirlər, donuz əti yeyənlərə murdar gözü
ilə baxırlar və s. hələ terroru demirəm. bu boyda insan
kütləsində bir zərrə vicdan, ləyaqət və həqiqət duyğusu
tapılmır ki, onlara ikinci həyat verən xristian avropada öz
dinlərinə heç olmaya tüpürsünlər!
----------------
+6 əjdaha
3. ağalar məmmədov - pessimist rolunda
sizin baxışlarınızda kədər nə üçün belə azdı?
(nitsşe)
bədbinlik, yoxsa bədbinçilik?
azərbaycan dilində pessimizmə bədbinlik, optimizmə
nikbinlik deyirlər. hər iki söz farscadır, birincisi bəd, yaman
görən, ikincisi xoş, yaxşı görən deməkdir. məncə “pessi mizm”in
terminoloji tərcüməsi bədbinlik yox, “bədbinçilik” olmalıdır, optimizm də “nikbinçilik”. optimizm “optimum” (ən yaxşı, əla)
sözündəndir, pessimizm “pessimum” (ən pis, ən bəd) sözündən.
məndən olsa, bu terminlərin farscalarını işlətmək əvəzinə, hələ-
lik orijinallarını saxlamaq, “optimum” variant olardı.
yaşamağa dəyər, yoxsa yox?
sorğu budur: həyatda ağrı-acı, dərd-kədər çoxdur, yoxsa
həzz, sevinc, şadyanalıq? xoşbəxtlik və bədbəxtliyin əsası şəxsidi,
yoxsa dünyəvi? ümumiyyətlə, dünya necədir? optimist
dünyabaxışa görə, dünya mümkün olan dünyaların ən yaxşısıdır,
əlasıdır, belə ki, bundan yaxşısı ola bilməzdi (leybnits). pessimist
baxışa görə isə dünya mümkün olan dünyaların ən pisidir, hətta
dünya o dərəcədə pisdir ki, bir az da pis olsaydı, yəni məsələn,
yarım millimetr, yarım qram, yarım dərəcə o yan-bu yan olsaydı,
heç ümumiyyətlə, var ola bilməyəcəkdi (şopenhauer).
pessimist xarakter və depressiya
pessimizm ilə pessimist xarakter qarışıq salınmamalıdır.
pessimist xarakter təxminən belə olur: o, daim şikayət edir və
pisləyir. risk etmir. nəinki əzmli deyil, mübarizə də aparmır, o,
hər cür yeni təklifi rədd edir, onu qeyri-mümkün sayır. özünü
bəyənmədiyi üçün heç kimi sevə bilmir. nə özü üçün, nə də
başqaları üçün tərifli bir dənə kəlmə tapıb deyə bilmir. təsəlliyə
inanmır və s. bu adam xaraktercə pessimistdir. amma o, pessimizm terminini bəlkə heç eşitməyib də, nəinki nəzəriyyəsini
bilməyi.depressiyanı da pessimizmlə dəyişik salmaq olmaz. depressiya psixoterapevtik problemdir və tibbi üsulla müalicə
edilir. yaşının müəyyən bir dövründə və yaxud hansısa uğursuzluq qarşısında depressiyaya düşən adam pessimist görünə
bilər, amma sonra keçib gedər bu. belə demək olarsa, depressiya keçici pessimizmdir.
bir sözlə, narazı xasiyyət kimi, keçici duyğu kimi, hal
kimi pessimistlik ayrı şeydi, fəlsəfi konsepsiya kimi,
dünyagörüşü kimi pessimizm ayrı. amma təbii ki, pessimist
xarakter və xroniki depressiya mütəfəkkir bir adamı pessimist
fəlsəfəyə sürükləyə bilər.
digər tərəfdən, optimist adam depressiyadan pessimistdən daha asanlıqla və tezliklə çıxır. pessimist adam isə depressiv halını öz dünyagörüşünün sübutu kimi görür,
nor mallaşmağa psixi müqavimət göstərir.depressiyanı da pessimizmlə dəyişik salmaq olmaz. depressiya psixoterapevtik problemdir və tibbi üsulla müalicə
edilir. yaşının müəyyən bir dövründə və yaxud hansısa uğursuzluq qarşısında depressiyaya düşən adam pessimist görünə
bilər, amma sonra keçib gedər bu. belə demək olarsa, depressiya keçici pessimizmdir.
bir sözlə, narazı xasiyyət kimi, keçici duyğu kimi, hal
kimi pessimistlik ayrı şeydi, fəlsəfi konsepsiya kimi,
dünyagörüşü kimi pessimizm ayrı. amma təbii ki, pessimist
xarakter və xroniki depressiya mütəfəkkir bir adamı pessimist
fəlsəfəyə sürükləyə bilər.
digər tərəfdən, optimist adam depressiyadan pessimistdən daha asanlıqla və tezliklə çıxır. pessimist adam isə depressiv halını öz dünyagörüşünün sübutu kimi görür,
nor mallaşmağa psixi müqavimət göstərir.
pessimizmin qısa ifadəsi
pessimizm dünyagörüşüdür. o, müxtəlif formalarda ta
qədimdən bəri həmişə olub. qısa ifadəsi belə olar: bu dünya pisdir,
daha doğrusu, ən pisdir və bundan da pis olan odur ki, bu pis dünya
heç vaxt düzələ, yaxşılaşa bilməyəcək. dünyanın pis olmasının
insan üçün tərcüməsi ondan ibarətdir ki, həyatda əzab həzzdən,
kədər sevincdən fundamental olaraq çoxdur. dünya ümumiyyətlə,
insanın xoşbəxtliyinə uyğun deyil (“absurd” fəlsəfəsi! - kamyu).
dünyada şərin və əzabın varlığını etiraf edən
dünyagörüşü hələ pessimizm demək deyil. çünki pessimist
həzzin varlığını inkar etmədiyi kimi, optimist də dünyada şərin
və əzabın varlığını inkar etmir. pessimist ola bilmək üçün həzzsizliyin (iztirabın) həzzi üstələdiyinə inanmalısan. şəri fundamental olaraq həyatdansilinməz saymalısan və deməlisən ki,
əzab insanın əbədi qismətidir.
optimist belə deyir: “vəziyyət göründüyü qədər də pis
deyil”. pessimist isə belə: “vəziyyət göründüyündən də pisdir”.
lənət sənə, kor şeytan!
dünyanın arxasında insanı xoşbəxt etmək üçün hansısa
xeyirxah məqsədləri olan şüurlu bir varlıq zad dayanmayıb.
əksinə, həyatımızın və əbədi taleyimizin cilovları hara
sürdüyünü bilməyən kor şeytanın əlindədir. sən demə, allah
şeytan imiş. pessimizmə görə, biz həmişə nə istədiyini və hara
getdiyini bilməyən kor şeytanın qullarıyıq. pessimizm bu
nöqtədə ənənəvi dini dünyagörüşlə vidalaşır.
bişüur insanın eqoizmi
insan ağıllı yox, iradəli varlıqdır. onu ağıl yox, kor
istəklər(i) idarə edir. ağıl arzuların xidmətçisidir (ir-rasionalizm
fəlsəfəsi!). nəticədə ədalətsizlik ədaləti üstələyir, kədər
sevincdən kəmiyyətcə də çoxdur, keyfiyyətcə də şiddətlidir.
“maralı diri-diri yeyən pələngin aldığı həzz ilə, maralın duyduğu ağrını müqayisə edin”.
insan şüursuzcasına, qarnı partlayanacan qan içməkdən
həzz almağa hazır olan ağcaqanad kimidir. insan sadəcə olaraq
həzzdən doya bilmir (hedonizm fəlsəfəsi).
hər bir fərd eqoist olmağa sadəcə olaraq məhkumdur.
çünki hamıya ancaq özü birbaşa verilib. “başqası” isə bizə
ancaq başımız vasitəsilə verilib. “mən dərimdə qurtarıram.
mənim sərhəddim dərimdir”.
yeri gəlmişkən, əxlaq qaydalarını öyrənməklə nə əxlaqlı
olmaq, nə də ibadət eləməklə cənnəti qazanmaq olar. gərək
başqasını hiss edəsən! mənəviliyin düsturu budur.
əzablı həzz
həyat tamamilə həzzlərdən ibarət olsaydı, onda biz
güclü həzzlərlə zəif həzzləri fərqləndirəcək və zəif həzzlərə
əzab adı verəcəkdik. əslində xristianlıq elə bunu deyir: əslində
əzab yoxdur, həzzin yoxluğu, yaxud azlığı var. görünür, buna
görədir ki, qədim dini-etik sistemlər şükr eləməyi, geriyə,
aşağıya baxmağı, yəni dayanmağı tapşırırlar. dinlər deyirlər ki,
sən özünü doymuş hiss eləməsən, bu dünya səni doydura
bilməz. özünə məhdudiyyətlər qoymaq möminlikdir. amma
möminlik də əzablıdır axı, həzzli deyil.
üstəlik insan həzz aldıqca onun həzz alma qabiliyyəti
korşalır, o öz həzz mənbəyindən daha əvvəlki dərəcədə həzz
ala bilmir, daha çoxunu, daha şiddətlisini istəyir. insan həzzə
öyrəşir! amma əzabda belə deyil. əzab çəkən adamın əzaba
qarşı vərdişi yaranmır, o, əzaba əsla öyrəşmir! (mazoxizm həzzli
əzaba öyrəşməkdir).
ömrümüzün qalan hissəsini nə qədər firavan yaşasaq da,
əvvəl yaşadığımız kədərləri unuda bilmirik. görünür, başq -
asının yaxşılığını tezliklə unudub, pisliyini unuda bilməməyimizin səbəbi bu pisliyin ucbatından çəkmiş olduğumuz
əzabımızı unuda bilməməkdəndi.
əzabdan qaçış?!
əzabdan biryolluq qaçış mümkün deyil. əzab ya da
iztirab xəstəlik kimi həm cismani ağrıdır, həm də arzuları puça
çıxmaq kimi mənəvi ağrı. ağılca az böyümüş adamların həssaslığı da az olduğuna görə onların diş və qarın ağrısından başqa
ağrıları olmur və buna görə də bütün sağlam ömürləri boyu
onlar optimist olurlar. idrakı az cilalanmış bu adi adamlar ancaq
xəstələnəndə və qocalanda bir az pessimistləşirlər. hər halda
pessimist - ağrıyan həssas adamdır.
daimi əzabdan qaçmaq mümkün olmadığı kimi, daimi
həzzə də çatmaq mümkün deyil. arzular yerinə yetmir. ömürdə
yarımçıq qalmayan heç nə olmur. bir türk şairi demişkən: “hər
ölüm vaxtsız ölümdür”. həzz daimi əzabın müvəqqəti olaraq
dayanması, bir anlıq da olsa unudulmasıdır. var olan, permanent
olan - əzabdır. buna görə də insan daim həzzə qaçır ki, işgəncə
maşınının məngənəsi bir az boşalsın. bir sözlə, xoşbəxtlik
dadımlıqdı, doyumluq deyil.
bilik meyvəsindən dadan cənnəti itirir
sinir sisteminin inkişafı ağrını çoxaldır. öldürülən öküz
öldürülən ağcaqanaddan daha şiddətli ağrı duyur. insan
idrakının inkişafı da optimizmə aparıb çıxarmır. xoşbəxt mü-
drik olmayıb. dahilər əksər hallarda əzab çəkiblər. bəlkə də əzabları onların dühasını qamçılayıb (yaradıcı pessimizm).
bilikləndikcə yəqin ki, iki səbəbdən pessimistləşirik:
həzz də, iztirab da subyektivdir, hiss edildiyi şiddətdə olurlar.
ağlın itilənməsinə paralel olaraq, həssaslıq da artır, duyğular
da şiddətlənir. təfəkkürünüz nə qədər dərinlərə işləyibsə, adi
adamdan bir o qədər dərindən hiss edəcəksiniz eyni bir hadis-
əni. əzabın həzzdən çox olduğu dünyada həssaslaşmaq isə heç
də bəxtəvərlik deyil. biganə, qalın adamı heç nə ağrıtmır. bu,
bir.
ikinci: bilikləndikcə, mənalandırma üfüqünüz genişlənir
və beləliklə, mənanı gözdən itirirsiniz. yaşadıqlarınıza məna
verə bilməyiniz çətinləşir, mənalandırmaqda gücsüzləşirsiniz.
dünyada tək-tək nələrinsə, kim(lər)insə sizin üçün mənasını,
əhəmiyyətini, rolunu, varlıq səbəbini tapmaq, əvəzedilməzliyinə inanmaq elə də çətin olmaya bilər, amma bütövlükdə
dünyanın özünə, həyata məna vermək bilikləndikcə çətinləşir.
predmetiniz böyüdükcə görəcəkləriniz kiçiləcəkdir.
fundamental mənasızlığı anlamamısansa, deməli, ən
dərin mətləbi hələ anlamamısan. ən çarəsiz tənhalıq: sənin anladıqlarını heç kim anlamır. pessimizm metafiziki xəstələnmədir. yazıq psixoterapevt, o indi pessimisti hansı
arqumentlərlə sağaltsın, onu xoşbəxtliyə necə inandırsın?!.
hamımız ölümə lənətlənmişik
optimistlər özlərini müdafiə edirlər: dünyanın
gələcəkdə düzələ biləcəyinə və yaxşılaşa biləcəyinə ümid çoxdur, tarix insanın əzablarını söndürməyə doğru yoldadır,
gələcəkdə daha ədalətli bir cəmiyyətin qurulacağına dair imkanlar getdikcə artır, məgər görmürsünüz ki, texnikanın və tibbin inkişafı insanın fiziki əziyyətlərini nə qədər azaldıb?
amma optimistlərin nədənsə, daim “unutduqları” bir
fakt var: bu, ölüm faktıdır. insan ömrü faktik olaraq iflasa
uğrayır. özü də təkcə insan fərdi ölmür. kulturalar da ölürlər,
dillər də, dövlətlər də, hətta teşup kimi, marduk kimi, indra
kimi allahlar da! hər şey keçicidir, olmaq olmamağa doğru
yoldadır. hər birimiz ölüm hökmü altındayıq. hamımız ölümə
lənətlənmişik. sanki hər birimizə deyiblər: “öl, kopoyoğlu!”
bizə buranı tərk eləmək əmr olunub. qaçış yoxdu, dayansan da
ölümdü, getsən də. həyatın məqsədi ölümə çatmaqdır. optimizm isə sanki bunu görmür və bununla da o, həyatın hamısına
deyil, bir hissəsinə, sadəcə içinə baxmış olur.
qəhrəmani-tragik pessimizm
qəhrəmani ya da tragik pessimistliyin mənası budur ki,
bizim i. nəsimi kimi sən də deyirsən: “dünya duracaq yer
deyil...”; amma nəsimidən fərqli olaraq, dalını belə gətirmirsən:
“...ey can, səfər eylə”. “... ey can səfər eylə” deyən klassik pessimistlik zəiflərin və fərarilərin pessimizmidir.
şayəd dünya pisdirsə və bu pis dünyanı düzəltmək
prinsipcə mümkün deyilsə (dünyanın düzəldilə biləcəyinə
inanan yazıq optimist marksistləri yada salın!), belə olan halda,
insana yazılmış alın yazısına inadkarcasına tabe olmur, bədbəxt
olmursan! allah kimi dərk edilmiş kor şeytanın “planını” puça
çıxarırsan! “sən məni bədbəxt edə bilmədin, ey bəd tale!” -
güclü pessimist belə danışır.
optimistlər isə illüziyalarla başlarını qatırlar. məsələn,
din xalq üçün opium (narkotik maddə) kimi illüzyonal optimizmdir (marks). qəhrəmani ya da tragik pessimizm məğrur
güclülərin pessimizmidir. o, dünyanı olduğu kimi görməyə tab
gətirə bilir və yalançı xilaslarla özü öz başını aldatmır. bu,
qürurlu, boyun əyməyən, əksinə, qiyam qaldıran, üsyan edən
pessimizmdir. amma sizif xoşbəxtdir! (kamyu).
dünyada heç nə sonadək əsaslandırıla bilməz (nihilizm!). dünyada qabaqcadan sənə verilmiş bütün mənalar
əsassızdır. heç bir ümumi və əbədi məna yoxdur. dünya o
qədər mənasızdır ki, heç intihar eləməyə də dəyməz. heç
qiyamda da məna yoxdur, amma heç olmasa, qiyam vasitəsilə
şərəf qazana bilərsən. məğrur pessimizm insanın öz taleyindən
intiqamıdır, öz alın yazısına ironiyasıdır.
“xoşbəxt” sonluq?
əgər acıqlansa, pessimist optimistə belə deyərdi: “siz
cahil və sadəlövhsünüz. bəlkə də saxtakar və yalançısınız”.
optimist isə belə: “siz də xəstə və zəifsiniz. bədbəxt şəxsi
həyatınızı ümumiləşdirirsiniz (ontologizasiya edirsiniz)”.
+6 əjdaha
10. elmi fəaliyyəti ilə maraqlanmadığım üçün onu qoyuram bir kənara, özündən və din, daha dəqiq islam haqqında yazdığı məqalələrdən çox qısa formada yazacam.
dini-fəlsəfi baxışı rasional olsa da, azərbaycanda yeniyetmə ateistlərin baxıb masturbasiya etdiyi insanlardandı, yəni yaratdığı imic hamıya bəllidi və sevilmir. son dombalmaq söhbəti isə birbaşa aqressiya ilə üzləşmək üçün yazılıb. yəni məqsəd kiminsə gözünü açmaq, maarifləndirmək yox, söyülüb təhdidlərə məruz qalmaq və "baxın, baxın, buna görə mühacirət etmişəm" deməkdi. həm bunu görmək üçün xüsusi zəka sahibi olmağa ehtiyac yoxdu.
həyatı facebook, dinlə savaşmaq və masturbasiya üçbucağından ibarət olan yeniyetmələr də bu məqalələri oxuyub həzz alırlar. başqa nə demək olar?
+5 əjdaha
8. facebookda "mən nə üçün namaz qılmağı namaza dombalmaq kimi yazıram? "adlı statusu ilə öz dahiliyini bir daha nümayiş etdirmiş məşhur filosof , dilçi alim ,politoloq , poliqlot , din tarixçisi , liberal görüşlü ,bütün dinlərə və inanclara , daha doğrusu , insanların inandığı müqəddəslərə daim böyük hörmətlə yanaşan , alman dilini mükəmməl bilən , humanist düşüncəli , qədirbilməz xalqımızın əli əkbər , günel mövlud kimi dahilərə göstərdiyi münasibətin eynisinə məruz qalaraq hal-hazırda qürbət ellərdə vətən həsrəti , yurd yanğısıyla qovğalanan , böyük düşüncə sahibi , fəlsəfə elmləri doktoru , professor , akademik , yorğun demokrat , həyatını biz bəni-azərilərin cəhalət burulğanından xilası üçün fəda edən maarifçi , aşma adlı əsəri ilə könüllərdə taxt quran və biz cahilləri aydınlığa çıxaran dünyaşöhrətli böyük şəxsiyyət.
+4 əjdaha
23. Muğam ifaçılığını yaradıcı, autentik hesab etməməyini haqsız hesab edirəm. Çünki o, bu barədə fikirlərini sadəcə Azərbaycan muğamına əsaslanaraq qəbul edir. Bəli, azərbaycan muğamı tamamilə təqliddən ibarətdir və hər bir xanəndə eyni qaydalar sisteminə uyğun olaraq öz ustasını təqlid edir. Ağaxan Abdullayev Hacıbaba Hüseynovu, Sabir Mirzəyev iran xanəndəsi irəci, Arif Babayev Xan-ın oxuma tərzini və s. Ancaq bütövlükdə muğam və yaxud dəstgah tam yaradıcı bir sənətdir. O özü bugünkü vəziyyətinə təqribən sasanilər dövründən başlayan min beş yüz illik tarixi ərzində gəlib çatıb və hər əsrdə də daim inkişaf etditilib, bu gündə o inkişaf etməkdədir. Azərbaycan muğamının belə olmasının əsas səbəbi Üzeyir hacıbəyovdur. Hər nə qədər o azərbaycan klassik musiqisinin əsasını qoysa da, o muğamı sistematikləşdirərək tamamilə kəsib sünnət etdi, bir çox şöbə və guşələri tamamilə ləğv etdi, və xanəndələrə də improvizasiya etməyi bilavasitə olmasa da, dolayı yolla qadağan etdi. Bu dövrdən başlayaraq xanəndələr konkret qayda qanunlara uyğun şəkildə onu ifa edir və hər biri bir-birinin təqlidi kimi görünür. Bu nöqteyi-nəzərdən azərbaycan muğamı improvizasiyalardan məhrum olduğu üçün çox sıxıcı və maraqsızdır. Xüsusilə yaşlı xanəndələr Əlibaba Məmmədov, Arif Babayev gənclərə öz yaradıcılıqlarından istifadə edərək yeniliklər gətirməyi qadağan edirlər. Bu qaydaları çiynəyən yeganə şəxs alim qasımov idi ki, onu da çox güclü tənqid atəşinə tutmuşdu bu yaşlılar. Ancaq sonda həqiqətən də yanıldıqlarını başa düşdülər. Alim qasımov həddindən artıq kreativ xanəndədir, səsindən istədiyi şəkildə istifadə edərək istənilən formada improvizasiyalar edə bilir. Ona görə də onun yaradıcılığını autentik hesab etmək olar.
Ancaq görünür ki, ağalar məmmədov iran xanəndələrinin ifasından da tamamilə xəbərsizdir. Kreativlik onlar da ən yüksək səviyyədədir. Əgər azərbaycan xanəndələrinə hər hansı bir şöbəni, məsələn, üzzal şöbəsini oxutdursan, dəstgahdan başı çıxmayan şəxs bunların eyni şey olduğunu sezəcək, ancaq iran xanəndələri onu elə fərqli şəkildə ifa edəcək ki, dəstgahdan başa çıxan şəxs belə onları ayırd etməkdə çətinlik çəkəcək. Onsuz muğam əsrlər boyu iranda inkişaf etdirilib, bu gündə orada inkişaf etdirilir. iraqda, Azərbaycanda, Özbəkistanda, Türkiyədə oxunan muğam həmişə iran muğamını təqlid edir.
+3 əjdaha
9. azad ateist fikirlərinə görə, rafiq tağı cinayətini pislədiyinə görə dindarlardan təhdid almışdır, buna görə də almaniyaya mühacirətə getmişdir.
bu aziklər filosoflara, aydınlanmışlara qarşı çıxır, molla şarlatanlara isə dəstək olurlar.
+5 əjdaha
7. #76474
"biz qız(ı) istəyirik, sevmirik. filankəs filankəsin qızını «istəyir» deyirlər. amma istəmək (hələ) sevmək demək deyil! qızı istəmək olsa-olsa ona elçi düşməkdir. qızı istəmək onu almaq istəməkdir. filankəsin «qızını alan olmadı» deyirlər, başqa sözlə, istəyən olmadı. amma bəlkə də onu sevən çox oldu, axı hər sevən elçi göndərmir.
sevib istəməmək olar, istəyib sevməmək olar. sevmək özünü ona qurban verməkdir, başına dönməkdir. istəmək isə əksinə, aqressiv tələbdir, bazardan qul almaq kimi, özünü ağayana aparmaqdır. azərbaycanlının kişilik təsəvvüründə sevmək döyülmək kimi, uduzmaq kimi, təslim olmaq kimi bir qəbahətdir, hətta sevgi sözünü işlətmək də ayıbdır. kişi dediyin istəyər, sevməz!"
+3 əjdaha
15. --sitat--
biz allaha inanırıqmı?
bu yaxınlarda yaxın dostların birindən belə bir mesaj aldım: "həyatda ən çox qorxduğum şey şərdi. sən ağıllı adamsan. sənə şər atsaydılar, öz günahsızlığını necə sübut edib, vəziyyətdən qalib çıxardın?" sabah dostuma mesaj yazıb bildirəcəyəm ki, cavabımı almanın bu sayında oxusun. zarathustra (zoroaster) deyirdi ki, insan bir-birilə mübarizə aparan xeyir qüvvə ilə şər qüvvənin ortasında dayanıb, seçim etməyə məhkumdur. o, hansı cəbhəyə keçirsə, həmin cəbhəni gücləndirir və həmin tərəfi qələbəyə bir addım da yaxınlaşdırır. zarathustranın ilahilik ilə insanilik arasında qurduğu bu əlaqə insaniliyi ilahilikdən asılı vəziyyətə gətirən sonrakı semit dinlərdən (iudaizm, xristianlıq və islamdan) daha insanidir. belə ki, zarathustraya görə, ilahiliyin aqibəti insanilikdən asılıdır, əksinə yox! xeyir-şər mübarizəsinin nəticəsi insandan asılıdır. göy yerdən asılıdır. allah insandan asılıdır! başqa sözlə, o yerdə ki, şər qalibdir, deməli, orada daxilən və xaricən şəri seçmiş insanlar çoxluqdadır və əksinə. sonrakı dinlərin dediyinin əksinə, insan heç də allahın əmrlərindən çıxdığına görə, onun qəzəbinə tuş gəlmir, sadəcə olaraq, səhv seçim edir və nəticədə pis vəziyyətə düşür. o ki, qaldı bizim nağıllarımıza da düşən xeyrin şər üzərində labüd qələbəsinə, bu, zarathustranın optimizmindən, arzusundan başqa bir şey deyil. bu, sonrakı semit dinlərin deformativ təfsiri də ola bilər. sonrakı dinlər vurğunu allah üzərinə qoydular və bizim insanımıza da "allahın işinə qarışmaq olmaz", "şeytan gec-tez məğlub olacaq" kimi arxayınçılıqlar verdilər. nitsşe "belə dedi zarathustra" əsərində allahın öldüyünü xəbər verəndən sonra əlavə edir: "onu biz öldürdük". allah ona görə öldü ki, biz onu seçmədik. allah ona görə öldü ki, biz şərin tərəfinə keçdik. indi həyatımızda ən çox qorxulan şeyin böhtan və iftira biçimində şər olması sadə məsələ deyil. "ləkəni at, yapışmasa da izi qalacaq". görəsən, bu fikir nə vaxt deyilib. mənim üçün maraqlıdır ki, şər nə vaxtdan böhtan və iftira mənası qazanıb. belə çıxır ki, böhtan və iftira şər qədər məğlubedilməzdir? bizdə deyərlər: "piləsən yıxılar". mənim açımım belədir: yəni şər atsan, məhv olar. şər sözdür. söz isə üfürməkdir, piləməkdir. türk şairi c.s.tarançının misravari belə bir ifadəsi var: "bir sıxımlıq canımız". indi isə belə demək lazımdır: "bir üfürümlük (şərlik) canımız". görəsən, şəri üstümüzdən silmək niyə belə qeyri-mümkünə çevrilib. bu ki, yerin məhkəməsi deyil ki, ədalətinə güvənməyəsən. mənə maraqlı olan odur ki, biz göydən niyə daha arxayın deyilik. bizdə böhtanlanmış, adına söz çıxarılmış qızlar həmişə məhv olublar. ölkəmizdə getdikcə artan qısqanclıq qətllərinin rəsmi statistikası belə son dərəcə yüksəkdir. "ana-bacı söyüşü" üstündə adam öldürə bilənlərimiz gündən-günə artır. şərin yıxa bilmədiyi heç bir xeyir, amma andın yuya bildiyi heç bir şər yoxdursa, deməli, allah çoxdan ölüb, "xəbərimiz yox". söyüşə inanan, tövbəyə inana bilməz. böhtana inanan, anda inana bilməz. şərə inanan, allaha inana bilməz! dünənə qədər düşünmək olardı ki, bizdə şər maskulyindir, çünki "o söz" damğası ilə şərdən ən çox qızlar, qadınlar əziyyət çəkirdilər. amma indi kişilər də "mavi" şərindən xof içindədirlər. nəzərə alsaq ki, bizdə cinsi məsələlər ən tabu mövzudur və indi hətta kişilər də bu mövzuda səksəkədədirlərsə, deməli, xeyir dibə vurub. şər qorxusu tənhalıq qorxusudur. yalnız tənhalıqdan qorxmayanlar şərdən qorxmurlar. güclülər təklənəndə daha da güclənirlər. zəiflər güclənmək üçün birləşirlər. şərin ziddi kimi allah daha yoxdur. amma əvəzində din var. allahsız din. allah ən birinci elə dinin öz içində ölür, din yarananda. allahın ilk qatilləri də din qurucuları olur, məsələn, isa məsihin allahını öldürən, xristianlığın qurucusu st. paul kimi.
--sitat--
+4 əjdaha
22. #203967 saylı giridə, xoş niyyətlilik göstərib, ağalar məmmədovu cahil qəbul eləməyimiz gərəkdiyini yazmışdım. çox təəssüf ki, yanılmışam. 7 mart 2016 tarixində azadlıq radiosu veb saytında yayımlanan "“ortaq türkcə” maskalanmış osmanlıçılıq imperializmidir" başlıqlı yazısı mənə yanıldığımı göstərdi.
mən, bir yazı yaxud əsər haqqında yuvarlaq və qeyri müəyyən ifadələr istifadə eləmək yerinə onu kadavra masasına yatırıb analiz eləməyi sevənlərdənəm. bu səbəblə mətni sətirbəsətir tənqid edəcəyəm. ümidvaram ki, hörmətli oxucularım sıxılmazlar.
"modern türkologiya elmi, ulu azərbaycanlı mirzə kazımbəyin 1839-cu ildə yazdığı “türk-tatar dili qrammatikası” əsəriylə başlanır." daha ilk cümlədən yalandır! türkologiya ilə əlaqəli fəaliyyətlər avropada başlamış, hətta müəssisələrin açılması 1795-ci illərə gedib çıxır (fransa'da şərq dilləri institutu).
"kazımbəy bu kitabında türk-tatar dilinin dialektlərindən ən yaxşı bildiyi dialektləri sadalayarkən, birinci “aderbidjan dialekti”nin adını çəkir, kitabda türk-tatar dilinin qaydalarını izah edərkən isə hər dəfə azərbaycan dialektindən misallar verir. bu isə o deməkdir ki, modern dünya türkologiya elmi azərbaycan dili üzərində yola çıxmışdır. 9 il sonra alman dilinə tərcümə edilən bu əsər avropa alimlərinin əlinə çatmış olur."
yuxarıda iqtibas gətirdiyimiz paraqraf yanlış başlanğıcın yanlış nəticəsidir! türkologiyanı kazımbəy ilə başlat, (ki bu şəxs azərbaycan türküdür), təbiəti etibariylə öz ləhcəsini təməl alan bir qrammatika yazdığı üçün də "baxın, əslində doğru türkcə bizimkisidir." deyə danış. doğrusu, çox gülməlidir! (əsla səhv başa düşülməsin, kazım bəy küçümsediğimiz yox və əhəmiyyətini təqdir edirik, bununla birlikdə türkiyədə layiqincə tanınmadığını da etiraf edirik. lakin ağalar bəyin kazımbəy'i nə üçün ısrarla vurğuladığını izah etmək isə başqa bir entrinin mövzusudur.)
"bəs görəsən, osmanlılar müasir türk dili qrammatikasını nə zaman yaza bildilər? 1940-cı ildə! mirzə kazımbəyin həmin əsərindən düz bir əsr sonra!"
bu da quyruqlu yalandır. avropa'dakı türkcə haqqında qrammatika və danışıq kitabları 17-18-ci əsrlərə qədər gedir. "modern" (bu kəlimə də əslində çox mübahisəlidir, nə isə) türkcə qrammatikası 1851-ci ildə əncümən-i daniş'in ("osmanlı elmlər akademiyası" deyə çevirə bilərik) hazırladığı qəvaid-i osmani'dir ("osmanlı qaydaları") (1851). bu əsərdən sonra qrammatika kitablarının ve araşdırmaların sayı sürətlə artmışdır. yəni ki, ağalar bəyin dediyi kimi türkiyə'də hazırlanan türkcə qrammatika kitablarını 1940, 1970-ci illərə gətirmək, 1851-ci ildən bu yana əsər verən əhməd cövdət, fuad paşa, hüseyin cahit (yalçın), a. cevad (emre), köprülüzadə mehmed fuad, süleyman saib, midhat sadullah kimi isimleri görmezden gəlməkdir. səbəbi də ya cahillikdir, ya da ki, pis niyyət!
"yuxarıdakı müqayisəni ona görə verdim ki, bir azərbaycanlı “türklərin dili (ya da dilçiliyi) bizimkindən çox inkişaf edib” deyib, ağzı əyiləsi olsa, niyəsini soruşmasın. axundov 1850-1855-ci illərdə azərbaycan diliylə pyeslər yazanda, baxın görün, osmanilər hansı dillə yazırdılar."
cavab verək: osmanlı türkcəsində ilk pyes ibrahim şinasi'nin 1860'da nəşredilən
"şair evlənməsi"dir. əsəri də günlük danışıq dilindədir. roman mövzusuna gəldikdə isə, istərsəniz mən deyil, robert p. finn danışsın: "qurmaca əsərlərdə gündəlik danışığın istifadəsi türkcədə bu növün başlangıc illərində belə mənimsənilmişdir" (baxınız: robert p. finn, türk romanı (ilk dövr: 1872-1900), istanbul: agora kitaplığı, 2003; səhifə: 13.
əsasən, heç bir türkiyə türkünün və azərbaycan türkünün "sənin türkcən yaxşıdır, yox mənim türkcəm daha yaxşıdır" deyə sidik yarışdırmaması lazımdır. lakin, yenə də bu haqsız hücumlar qarşısında müdafiə haqqı törəyir.
"terminləri filosoflar, alimlər, texniklər yaradar, dili isə xalq. türkiyədə isə dünya tarixində görülməmiş hadisə baş verib: 1930-cu illərdə “türkləşmək inqilabı”na başlayan atatürk lisanı-osmanini – osmani dilini təcili (təcili!) türkcəyə çevirmək üçün erməni dilçi agop martayan-ın (dilaçar) başçılığı altında dil komissiyası qurdu. dünənədək lisanı-osmanidə yazan, üstəlik, heç biri dilçi olmayan bu adamlar bir erməni dilçisinin rəhbərliyi altında iclaslarda, kabinetlərdə, kağız üzərində sözlər, terminlər yaratmağa başladılar. atatürkə hesabatlar hazırlanırdı, “bu ay bu qədər söz icad edə bildik” deyə."
yeri gəlmişkən, türkiyəlilərin təkcə dil(çiliy)ini ermənilər qurmayıb, teatrlarını da ermənilər yaradıblar. istər osmani teatrını, istərsə də türkiyə teatrını."
ağalar bəy, bu iki paraqrafda da azərbaycan'daki haqlı erməni düşmənliyini qaşıyaraq bütün türk inqilabını və türk teatrını ittiham edir. əgər ağalar bəy, obyektif biçimdə yanlış düzəldilən və zorla qəbul etdirilməyə çalışılan kəlimələr üzərinə yoğunlaşsaydı tənqidlərini qəbul edə bilərdik. tdk=agop dilaçar demək, beləcə tdk'ya çamur atmaq milliyətçi türkoloqların (hacıeminoğlu, timurtaş, köprülü, kaplan vs.) haqqını yemək olur.
türk teatrı məsələsinə gəlincə, imperatorluq xalqları arasında etnik bir iş bölümü olduğu məlumdur. buna görə də ermənilərin teatr ilə məşğul olması nə ayıbdır nə də yanlış. onlar (dövlətə sadiq erməni vətəndaşları nəzərdə tuturam) teatr, idman, elm vb. hər sahədə çalışa bilərlər. biz onlardan utanmarıq, onlarla xoşbəxt olarıq. yunan, erməni musiqiçilərimiz var; iranlı, azərbaycan türkü şairlərimiz var. avropalı həkimlərimiz, islamı qəbul eləmiş zabitlərimiz var(idi). bunlardan nə üçün utanaq?
qaldı ki bütün osmanlı teatrını erməni əsəri qəbul edə bilmərik. ermənilərin teatr əsərləri yazdığı, aktyorluq elədikləri məlumdur, hətta öz teatr binaları da var. lakin türklərin də teatr cəmiyyətləri və yazdıqları əsərlər vardır (şair evlənməsi, vətən yaxud silistrə vs. v.ilaxır). təbii ki, 1920-ci ildə ölən mınakyan'ın 1923-cü ildə qurulan dövlətin teatrını necə qurduğu da başqa bir müəmmadır(!).
dil inqılablarını "bu adamlar nə kazımbəyi oxumuşdular, nə v.v.radlovu, nə h.vámbéry-ni." deyə ittiham edən ağalar məmmədov, görəsən ittihadçıların kültür ocaqlarında radlov ve vambery üzerine konferanslar tərtib əlediklərini, yazıb yaratdıqları əsərlərdə onlardan alıntı verdiklərini bilirmi?
"divani-lüqatit-türk, qutadqu bilik kimi bir-iki kitabdan (kitabdan!) süni bir dil – türkiyəcə uydurdular."
insaf yaxşı şeydir! (qüsura baxmayın əsəblərim korlandı). dildə özləştirə (kökə dönüş) hərəkətinə girişən bir zümrə təbii ki, ya islamiyyət öncəsi yazılı qaynaqlara ya da islami dövr ilk qaynaqlara dönəcəkdi. divanü lügati't-türk də, kutadgu bilik də bu əsərlərin başında gəlirdi. bəs hara müraciət eləmək lazım idi, cənab məmmədov? amma haqqını yeməyək, yuxarıda bir cümləsini alıntıladığımız(iqtibas gətirdiyimiz) paraqrafın sonunda "mustafa kamal özü yeni terminlər düzəldib. özü də hansı elmin terminləri olsa yaxşıdır? həndəsənin!.." deyən ağalar bəy doğrunu göstərmişdir, eynən bir pozulmuş saat kimi!
"türkiyəlilər yeni terminlər yaradarkən azərbaycanca, özbəkcə, türkməncə, qırğızca, qazaxca, xakasca, çuvaşca, uyğurca, başqırdca kimi lokal-milli dialektlərin lüğət fondundan, demək olar, heç bir söz götürməyiblər."
gülməli bir iddiadır. türkiyə'dəki özleşmeci əleyhdarları dil inqilabını "orta asiya çöllərindən kəlimələr gətirməklə" ittiham edirdilər. bu yeni törəyən azerbaycanlı filosof isə digər türk dillərindən söz alınmadığını iddia edir. memmedov əgər belə desə "kaş ki orta asiyadakı türklərdən çox bizdən söz alsa idiniz." cavab olaraq deyirik ki "hörmətli memmedov, onsuz da azerbaycan ve türkiye türkcelerinin söz varlığı bir-birinə çox yaxındır. lakin, alınması zərurət edən sözlərdə bu həssaslığı göstərəcəyik." ancaq hər kəsə məlumdur ki məmmədovun dərdi üzüm yemək deyil bağbanı döymekdir.
gələk misallara:
1. "yırtmac sözümüzü bəyənmirlər, fransızca dekolte deyirlər" yanlışdır. türkcəde yırtmaç kəliməsi yayğın olaraq istifadə olunmaqdadır.
2. “baxmayaraq”ımızı bəyənmirlər, farsca “rəğmən” deyirlər. yanlışdır. baxmayaraq zərfi türkcədə mövcuddur.
3. "əydəm sözümüzü bəyənməyib, əyilim sözü düzəldiblər". "eğilim" sözü doğru bir düzəltmədir. "eğ" (fel kökü) - i - l (feldən fel düzəltmə şəkilçisidir, funksiyası: dönüşlülük) -i - m (feldən isim düzəltmə şəkilçisi). yaxşı, ağalar bəy "əydəm"i izah edə bilərmi?
4. "bucaq sözümüzü bəyənməyib "açı" düzəldiblər" yanlışdır! türkcədə bucaq yayğın bir kəlimədir. guşə, nahiyyə, bölgə, məmləkət anlamları yayğın olmaqla bərabər "açı" (zaviye) mənasında da istifadə olunur.
4. "olay" kəliməsi üzərinə yorumları doğru olan məmmədov, türkcə qarşılıqlara gəlincə yenə qarışdırır: "əski dilimizdə “hadisə”nin anadilli qarşılığı vardı; anlam deyə bir sözü uydurmağa ehtiyac yox idi, əski dilimizdə “məna”nın anadilli qarşılığı vardı. yüzlərlədir belə faktlar." söylədiyi kəlimələrin türkcəsini bəyənmir lakin doğrusunu da bilmir, söyləməyi bacarmır! əvvəlcə də söyləmişdik. bilmədiyi sahədə danışmağa çalışır.
5. "qırğızcada bəlgi, tatarcada bilgə sözü, eynilə bizdəki bəlgə sözü kimi, işarə, nişan deməkdir. türkiyəlilər isə bəlgə sözünə sənəd (dokument) mənası veriblər." yanlış deyil amma əskikdir, doğrusu belə olmalıdır: "türkiyəlilər isə bəlgə sözünə sənəd (dokument) mənası da veriblər."
-davamı olacaq-
krisnayayoxarcunayahe minnətdarlıqla...
+2 əjdaha
4.
--sitat--
“qaranlıq göydür, aydınlıq yer…”
çox adam qaranlığın nə olduğunu heç bilmir, o, yalnız gecəni tanıyır və gündüzdə yaşayır. o, gecəyə düşüb, amma qaranlıqla heç üz-üzə gəlməyib, qaranlığı heç düşünməyib, qaranlığa heç baxmayıb da. onun qaranlıqla bircə alış-verişi var: qorxu. qaranlıqdan qaçıb, daim aydınlığa can atan insan əslində özündən qaçır, öz şəxsiliyindən, öz içindən qaçır; o, özündən qıraqdakı dünyaya, öz içindən bayıra, əşyalara, nəsnələrə sarı qaçır. burada o, yalnız qəfil gecəyə düşəndə, dara düşəndə öz daxilinə çəkilir, qaranlığına qərq olur.
çox adamın yalnız gündüzü var, gecəsi yoxdu. amma hər kəsin öz qaranlığı var. çünki hər kəs öz yuxusunu yatır. qaranlığımız özümüzdür, aydınlığımız mənimiz. öz məndən həmişə daha böyükdür. mən özün gündüzüdür, aydın olan üzüdür. öz isə mənin gecəsidir, qaranlıq dibidir. keçmiş də, gələcək də qaranlıqdır, aydın olan yalnız indidir. sonsuz qaranlıqdan gəlib, sonsuz qaranlığa gedən biz bir anlıq aydınlıqlardan keçirik.
sabah qaranlıqdır, işıqlı olan səhərdir. günəşin aydınlığı ilə, ayın aydınlığı fərqlidi. ayınkı aydınlıqdı, günəşinki apaydınlıq. günəşsizliyin qaranlığı ilə aysızlığın qaranlığı da fərqlidi. aysız-ulduzsuz qaranlıq zülmətdi, qapqaranlıqdı, orada heç nə görünmür və yaxud da “heç nə”nin özü görünür. heçnənin, yoxluğun qucağında hərkəs tənhadı. “heçnə” qaranlıqdı. aydınlığın “hər şey”i qaranlıqda “heç şey”ə çevrilir. çox birə dönür qaranlıqda. gündüz – hissə-hissədi, şey-şeydi. gecə isə – tamdı, bütövdü. elə ona görə də, əslində bir varlıq
kimi gündüz yoxdu, amma gecə var! gündüz cismlər aydınlığı örtür və aydınlığın özü görünmür, gecə isə əksinə, qaranlıq cismləri örtür və cismlər görünmür, amma qaranlıq özü görünür. qaranlıqda görünməyən – cismlərdir, qaranlığın özü isə görünəndir. buna görə də qaranlıq görünməmək deyil, göstərməməkdi. qaranlıqda bizə dünya verilir, aydınlıqda dünyadakı əşyalar. qaranlıqdakı dünya ayrı dünyadır, aydınlıqdakı dünya ayrı. qaranlıq – cismləri gizlədərək, örtərək onları “yox edir”: sankiboşluq, sankiyoxluq yaradır. boşluq və yoxluq isə insanı qorxudur və təfəkkürü qamçılayır. buna görə də, elm gündüzü, fəlsəfə, poeziya və din gecəni sevir. qaranlıq – insanı özünə, öz içinə baxmağa çağırır. obyektiv elmilikdə insanın subyektiv daxililiyi yoxdur. qaranlıq passivdir, buna görə də qaranlıqdakı insan aktiv; aydınlıq aktivdir, buna görə də aydınlıqdakı insan passiv. irrasionallığın simvoludur qaranlıq, həm də azadlığın. daim düşünə, uydura, yarada, xəyal edə bilərsiniz qaranlığı. aydınlığın bu şansı yoxdur. gündüz hər tərəf aydınlananda gecə xəyalları elə bil daşa dəyir. aydınlıq realizmdir, qaranlıq romantizm. romantik şair novalis deyirdi ki, “gerçəkliyi qaranlıqlaşdırın, onda o, daha aydın görünəcək”. aydınlıq mənə sarı gələn yoldur, qaranlıq məndən gedən yol. aydınlıq dünyanın mənə yoludur, qaranlıq mənim dünyaya yolumdur. gündüzün dünyası kosmoloji dünyadır, az qala insansız dünyadır. dünya “olduğu kimi”dir gündüz. gecənin dünyası isə antropoloji dünyadır, insanın yaratdığı dünyadır. dünya – insanın məhsulu kimidir gecə. qapalı qutuda qaranlıq var. biz işığı söndürmədən də, yalnız onun qarşısını kəsərək qaranlığı yarada bilərdik, qapalı qutu düzəldərdik. amma qutunu açıb qaranlığı görmək istəsəydik, qaranlıq – qutunun açdığımız yerindən uçub gedərdi. zvank tse (çjuan çjı) belə bir məsəl çəkir. yatıb yuxuda gördüm ki, kəpənəyəm. oyanıb / yuxulayıb (“jiao” çin dilində iki mənalıdır) gördüm ki, zvank tseyəm. indi görəsən, mən zvank tseyəm, yuxuda kəpənək olduğumu görürdüm, yoxsa, kəpənəyəm, yuxuda zvank tse olduğumu görürəm. sualım budur: qaranlıq işığın yoxluğudur, yoxsa, aydınlıq işığın varlığı? əslində dünyamızın fonu qaranlıqdı, günəş işığı, ay işığı, ulduzların işığı, şimşəyin işığı, şam işığı – bunlar hamısı qaranlıq fonda parıldayırlar. sadəcə günəşin işığı güclü olduğuna görə, bütün qaranlıq fonun özünü müvəqqəti olaraq görünməz edir və bizdə elə bir duyğu yaradır ki, sanki keçici olan qaranlıqdı, qalıcı olan aydınlıq. halbuki, işıq qaranlığa qonaq gəlir. insan qaranlıqdadı. buna görə də, o işığı sevir. yaxud belə də deyə bilərəm: insan işıq saydıqlarını sevir.
aydınlığın səbəbi günəşdir, bəs qaranlığınkı nədir? qaranlığın günəş kimi bir səbəbkarı olmadığı üçün, aydınlıq qalıcı, qaranlıq ötəri hal sayılıb. əslində isə günəş dünyanı işıqlandırır, dünya özü qaranlıqdır. aydınlığın boyu cismlərin boyu qədərdir, qaranlıq isə cismlərin o tayına keçib gedir, cismlərdən böyük görünür. aydınlıq cismlər boydadı, qaranlıq isə hüdudsuzdur. ona görə də, aydınlıqda cismlər adamı sehrləyə, cəzb edə, düşündürə bilər, qaranlıqda isə qaranlığın özü. əslində aydınlıq yoxdur, cismlər var, aydınlıqda görünən cismlər. qaranlıq isə özü var! qaranlıq göydür, aydınlıq yer. qaranlıq aydınlıqdan daha böyük, daha dərindir, daha tutumludur. “qaranlıq” sözünün hərfi mənası da böyük deməkdir. gecə gündüzdən daha anlamlıdır. aydınlıq sərhədli, qaranlıq sonsuzdu. qaranlıqda yazılmış əsərlər var, onları qaranlıqda oxumaq lazımdır. şair qaranlığı duyur, bəstəkar qaranlığı eşidir, rəssam qaranlığı görür, filosof qaranlığı düşünür, dindar qaranlığı uydurur.
insanların qaranlığını iki cür tanıya bilərsiniz: onları qaranlıqdan işığa çıxararaq, günə çıxararaq, onlara imkanlar, səlahiyyətlər, bir sözlə, onlara güc bəxş edərək. amma “insanların üzünü işıqda, xarakterini qaranlıqda tanıya bilərsən”, deyir qədim bir kəlam. çünki insanın qaranlığı qaranlıqda üzə çıxır həm də; adamın qaranlığını o, dara (gecəyə!) düşəndə da tanımaq olur. qaranlıqda hər şey gizlənə bilər, qaranlığın boynuna hər şeyi yıxmaq olar. buna görə də, qaranlıq üzüyola, feminin, təslim olandır. qaranlıq amorf yumşaqlıqdır. görünür, qədim çin filosofları qaranlığın cinsiyyəti qadındır deyəndə yanılmayıblar. qaranlıq qara, qaramat deyil, əksinə, qaranlıqda apaydın, işıqlı düşüncələrə gəlib çıxmaq olar. qapqaranlıqda apaydınlıqda oturmaq olar. gündüzün anası gecədir. divlər, oğrular, əqrəblər qaranlıqda gizlənə-gizlənə qaranlığı bədnam etdilər. indi qaranlığı təmizə çıxarmaq qaranlığı aydınlatmaqdan daha çətindir. amma qaranlıq qara qüvvələrin gizlənməsi üçün deyil. necə ki, şairlər deyiblər: “qəfəslər quşlar üçündür, amma quşlar qəfəslər üçün deyil”. aydınlıq ağ rəng kimi qaytararaq göstərir, qaranlıq isə qara rəng kimi udaraq gizlədir. işıqla da örtmək olar. günəş ulduz qardaşlarını öz işığıyla kölgədə qoyduğu kimi. hind fəlsəfəsinin ustadlarına quru adı verirdilər. quru qaranlıqdan çıxardan deməkdir. müəllim tələbəsini qaranlıqdan çıxardandır. əbədi gündüz ola bilmədiyi kimi, əbədi aydınlıq da illüziyadır. yeni cavabların işığı yeni qaranlıqları göstərmirsə, o, tələdir.
biz dahilərə ona görə borcluyuq ki, onlar bizə görmək üçün aydınlıq, düşünmək üçün qaranlıq verib
gedirlər. fəlsəfədə işıq yeni qaranlıqları göstərmək üçündür. filosof üçün hər aydınlığın qaranlığı vardır, kütlə
üçün “hər gecənin gündüzü” olduğu kimi. apaydınlıqda görmək olmaz, kölgə də gərəklidir. kölgə qaranlığın (ikiölçülü) şəklidir, özü deyil. qnostisizmə görə insan dünyada həbsdədi, başqa sözlə, qaranlıqda çıxış yolu bilikdir (qnosis), bu bilik işıqdır. hər zaman doğru bilik işıq sayılmışdır. yalan yalançı işıqdır. insanı düşündürən – qaranlıqdı. həqiqətin tapılması gecənin qurtarması, səhərin açılmasıdır. bilik hərfi mənada da yolgöstərici işıq kimidir. aydınlıqda özünü itirən insan, qaranlıqda özünü tapır. insan qaranlıqdan doğulur.
biz yalnız gecələr özümüzünük. gündüzlər həm də başqalarınınıq. qaranlıqda biz gözləyirik, aydınlıqda isə axtarırıq. qaranlıq ümidlərimizin və qorxularımızın ana bətnidir. ümidin və qorxunun birləşdiyi hər şey
qaranlıqdır. qaranlığın qorxululuğu onun gözlənilməzliyindədir. gözlənilməz hər bir şey bizim üçün qaranlıqdır.
insanlara gözlənilməz sürprizlər edin, onda onlar qaranlığı sevəcəklər, gələcəklərindən daha az
qorxacaqlar. gündüz hamının dünyası bir və eynidir, gecə hərənin öz dünyası var. qaranlıq danışır, aydınlıq göstərir. aydınlığı görə bilirsən, qaranlığı isə dinləməlisən. görünür, qədimdə peyğəmbərlər allahı elə buna görə
məhz “eşidirdilər”. qaranlıq təkcə alıb aparan deyil, həm də gətirib verəndi. qaranlıq – başlanğıcın anasıdır.
hər halda qaranlıq haqqında aydın danışmaq olmaz. qaranlığa işıq salmaq olmaz. çünki onda qaranlıq
yox olar. əslində, ümumiyyətlə qaranlıqdan qıraqda – yəni aydınlıqda dayanıb, qaranlıq “haqqında” da danışmaq olmaz, gərək qaranlığın “içində” olasan, gərək qaranlıqda dayanıb, qaranlıq“dan” danışasan. qaranlıqdan gərək yarımqaranlıq, mistik stildə danışasan. qaranlıq özü bunu bizdən tələb edir. susa bilmək brilliantdı. brilliant – danışa bilməmək deyil, danışmaq istəməmək deyil, danışacaq sözü olmamaq deyil. əksinə, min dəfə əksinə! məhz danışmaq istəyəndə, deməyə sözü olanda susmağı bacarmaq lazımdı. brilliant susmaq budur. o biri susmaqlar heç gümüş də deyil. qaranlığın bir adı var, aydınlığın min adı. amma mən onun adını sizə deyə bilmərəm… gərək susmağı bacarasan. o, sən susanda yalnız sənin olur… onun adını heç məcnun da bilmirdi, sadəcə leyli adı vermişdi ona. lao tsenin dao işarəsi kimi, leyli də qaranlığın adı deyil, simvolik işarəsidi eləcə. qaranlıq – leylidir. “leyli” – qaranlığın simvollarından biridir. qeysi dəli məcnun eləyən qaranlıq leylidi. qaranlığın aşiqi gündüz üçün dəlidir. qeysə məcnun adı gündüz verilib, aydınlıqda, aydınlığın gözü ilə, aydınlığın işığında. aydınlıq adamı dəli eləməz, ağıllı eliyər. aydınlığın ağıllısı da qaranlığı sevməz.
məcnunun (dəlinin) dəyərini bilən bircə nəfər var – leyli (qaranlıq). qaranlıqda insan dış dünyanı qavramaq üçün ən güclü vasitəsini, görmə qabiliyyətini itirir. qaranlıqda adam kor olur. aşiq məcnun kor idi, çünki o, leylidə idi, qaranlıqda. aşiqlik kor olmaqdı, eşq – qaranlığı sevməkdi. bütün sevilənlərin adı leylidi. qaranlıqda ilk dəfə qulaqlar gözlərdən daha əhəmiyyətli olurlar. qaranlıqda bayquş ulartısı da işıqdır. “minervanın bayquşu qaranlıq çökəndən sonra uçmağa başlayır” (hegel). çünki fantaziya öz qanadlarını yalnız qaranlıqda aça bilər. gündüz fantaziyanın uçuşu üçün çox dardır. “gecə yatmaq üçündür”, o deməkdir ki, xəyallar oyaqlıqda ağlın yuxusudur. bizə gecə verilən dünya ilə gündüz verilən dünya fərqlidir: görünən (vizual) dünya ilə eşidilən (auditiv) dünya. fəlsəfədə bu belə ifadə edilir: qavranan dünya (perceptiv), düşünülən (intelligible) dünya.
düşünülən dünya həmişə qaranlıqdır. insan – qaranlıq dünyanın günəşidir. qaranlıq – bir dünya kimi yalnız insan üçün var. atəşpərəstlikdə qaranlıq şər mənbəyidir, qədim çin dünyagörüşündə sirr mənbəyi. bəlkə də şeytan allahdan daha sirrlidir. qərb gündüzsevərdir, şərq gecəsevər. qaranlıqda dünya böyüyür. elektriklə işıqlandırılmış dünya kiçildi. gecə zehin boşalır və bir nöqtəyə zillənir, qadaqlanır. gündüz bolluqda olan şüurumuz dağınıqdı, gecə isə yoxsulluqda diqqətli. hər gecə – bir gündüzün gecəsidir. hər gündüz də – bir gecənin açılışıdır. biz gecəni keçiririk, bəs gecə nəyi keçirir? dünənki bizi. görünür, gecə ilə “gec”ikmək və “keç”mək arasında əlaqə olub. gecə geyimlidi, gündüz çılpaq. “geyim-keçim”də də gecəyəbənzər nəsə var. gecə
gündüzdən cazibədardı, hicab çimərlik paltarından daha çox cazibə oyatdığı kimi. gecələr adamın varı yadına düşmür, yoxu yadına düşür. daha doğrusu, varının yoxluğu. “şəbi-hicran” deyən füzulini anlaya bilirik yavaş-yavaş. gündüz hamınındı, gecə hərənin. hamının eyni gündüzü var, hərənin öz gecəsi. gecələr hamımız öz
vətənimizdəyik. gecələr cümlələrarası intervallar kimidir. hər nöqtə bir gündüzün sonudur. qaranlıq iki üzlüdür. o, ya səhərə açılır, ya da heç vaxt öz səhərini tapa bilmir… ölüm – gündüzü gəlib çıxmayan gecəyə bənzəyir.
bakı, x-xii, 2008
--sitat--
+4 əjdaha
1. yazılarını sevə -sevə oxuduğum insan, Fəlsəfə doktorudur. AMEA-nın Fəlsəfə, Hüquq və Sosiologiya institutunun elmi işçisi, eləcə də Xəzər Universitetinin Fəlsəfə və insanşünaslıq Departamentinin müdiri olub zad.. lakin təəssüflər olsun ki, ölkəni tərk edib, əslində təəssüf yox yaxşı edib gedib. "Aşma" adlı fəlsəfi kitabın müəllifi, bir də onu deyim ki, kitabı ola bilsin ala bilmərsiz, ona görə burdan oxuya bilərsiz həm də .
http://efilosof.wordpress.com/category/cagdas-az%C9%99rbaycan-filosoflari/agalar-m%C9%99mm%C9%99dov/
+1 əjdaha
24. "inamda arxayınlıq, uşaq qayğısızlığı və əməksizlik var! Qarşındakı sənə inanırsa, qayğısız-qayğısız sənə arxayındırsa, sən daha zəhmət çəkib arqumentlərini parıldatmalı deyilsən. Qarşındakına inanırsansa, daha zəhmət çəkib onu anlamalı da deyilsən. Ağlı gərəksizləşdirən bu dini ənənə – Şərqdə anlağın korşalmasına, şeir, musiqi, möcüzəli nağıllar və s. bu kimi pərəstiş yarada bilən, təsirli estetik vasitələrin çoxalmasına və nəticədə də geridə qalmışlığa səbəb oldu.
Anlamaq və anlatmaq çətindir, çünki bunlar uzun çəkən bir əmək istəyir, inanmaq və inandırmaq isə asandır, onlar gözbağlıca ilə də əldə edilə bilər, möcüzəylə də, şeirlə də, musiqiylə də və s. Son illər Azərbaycanda nə üçün müğənnilərin, “yazar”ların, şairlərin, aktyorların bir belə artmasının səbəblərindən biri də budur: bu sahələrin qabaqcadan hazırlıq əməyi tələb etməməsi. Azərbaycanda gənclərin böyük əmək tələb edən elm və filosofia yolu tutmayıb, əvəzində şeir yazmağa, roman yazmağa girişməklərində – gizli dindarlıq və gizli korrupsionerlik sezilir. Vəhyə inanan dindarlıqla, ilhamla yaza biləcəyinə inanan şair, yaxud o andakı emosiyasıyla o anda ağlına gələnləri biroturuma yazan “yazar” ilə, vəzifəyə gəlib sürətlə pullanmaq istəyən korrupsioner arasında yaxın “qohumluq” əlaqələri vardır. Çünki onların hamısı ağır və yorucu əməyin barını illərlə bəsləmək əvəzinə, ilahi vergiyə, anadangəlmə istedada arxayındırlar. ilahi vergi ilə yazdığına inanılan şairin, öz əməyi ilə yazan alimdən üstün sayıldığı irrasional bir kulturadan danışıram. Siz kitablarla ömür sürürsünüz, onlar isə bir gecəyə yazdıqları şeirlərlə sizi üstələyəcəklərinə inanırlar, Azərbaycan kimi Şərq kulturasında üstələyirlər də. Əlbəttə, şeir özlüyündə pis deyildir, şeirçilik ənənəmiz ana dilimizi qoruyub saxlamış, gözəlləşdirmişdir; folkorumuzda ancaq xeyir qüvvələr (məsələn, buta verilən aşiq) şeir söyləyir, şər qüvvə şeir deməz, deyə bilməz. Bir sözlə, biz şair xalqıq və bu, çox yaxşıdır. Ancaq sən mənə xoşagəlimli ritm və emosional harmoniya vasitəsilə təsir etməyə yox, intellektual əməyinlə əldə etdiyin arqumentlərini izah etməyə çalış. Müasir şeirçiliyimiz – məzmunu ritm və harmoniya ilə təsirli edib, müştəri tovlamaq istəyən reklamçılığa bənzəyir."
+1 əjdaha
6. --sitat--
azərbaycan mediasında gurultulu analizlər edən politoloqlarımız var. mən bilən politologiyanın 3 əsas və başlanğıc əsəri platonun "politeia" və "qanunlar"; aristotelin "politika" əsəridir. mən qəti əminəm ki, bu gurultulu politoloqlar bu əsərlərin olsa-olsa ancaq adlarını bilirlər. biri qalxsın, məni pərt eləmək üçün, məsələn, aristotelin yuxarıda adını çəkdiyim əsərinin ilk cümləsini mətbuatda izah etsin. politoloq onların ancaq təxəllüsü ola bilər.
azərbaycanda hamı, içi mən qarışıq, sosial hadisələrdən danışırıq. bir nəfərin adını çəkə bilərikmi ki, bu adam azərbaycanda sosioloqdur? yəni bu adam peşəkarcasına comte-u, durkheim-i, tönnies-i, simmel-i, marx-ı, weber-i, gehlen-i və s. oxumuş olsun və bizə azərbaycanda baş verən bu dəhşətli hadisələri izah etsin.
uzatmıram. aydındır ki, azərbaycanda nə etnoqraf var, nə kulturoloq, nə tarixçi, nə də başqa bir şey. şəxsən mənim üçün çox maraqlı olardı, məsələn, bir tarixçi çıxıb izah etsin ki, bir xalq tarixdən silinmək üzrə olduğu əsrlərdə hansı əlamətləri göstərir. və biz bu əlamətlərə uyğunuqmu? və yaxud, bir sosioloq çıxıb izah etsin ki, azərbaycanda ümumiyyətlə cəmiyyət varmı? deyəsən, axı biz heç cəmiyyət kimi qurulmamışıq hələ.
bir sözlə, dostlar, ciddi suallarımıza cavab verəcək ekspertlərimiz yoxdur. buna görə də hamı kor kimidir. işıq yoxdur, işıq! bilik işığı!
--sitat--
+2 əjdaha
18. türkcəyə həsr etdiyi son yazıları ilə batırmış yazar. atatürk guya agop martayana dilaçar soyadını türklər islahatı qəbul etsin deyə verib
+1 əjdaha
11. müəllimin bütün yazılarının məcmuusunu
--spoiler--
https://www.goodreads.com/book/photo/17984233-a-ma
--spoiler--
kitabını alaraq oxuya bilərsiniz.
2011 ci il Rafiq Tağının cinayətindən sonra ölkədən mühacirət etməli olub, indi almanyada yaşayır ancaq nə işlə məşğuldu onu bilmirəm
+1 əjdaha
14. 1 gün öncə facebook hesabını bağlayacağını bildirmiş, əvəzində yazılarını online oxumaq istəyənlər üçün yeni blog yaratdığını deyən filosof.
http://agalarmammadov.wordpress.com/
+2 əjdaha
5. (baxma: təəccüblənə bilən, nə bəxtəvərsən)
+1 əjdaha
16. savadlı və dünyagörüşlü bir insan olduğu məlumdur.amma yazılarının bir çoxunda türk yazıçılardan kopyalar(buna təsirlənmək deyilmir) var.ərəbin cənnəti yazısının kopyasını göndərərəm birgün tapsam.çünkü o yazını ondan əvvəl yazan insan onu bir saytda yazmışdı və həmin sayt artıq mövcud deyil.
hamısını göstər
