47. rəvayətə görə nazım hikmet qaçaq olduğu və polislər tərəfindən axtarıldığı bir zamanda sevgilisi piraye ilə görüşmək istəyir. bunu da piraye'yə güvəndiyi dostu tərəfindən çatdırır. ancaq dostu onu satır, polislərə görüşün saatından tutmuş, hansı parkda, hansı tərəfdə, hansı ağacın yanında baş tutacağına qədər deyir. görüş vaxtı nazım həmin ağacın yanına çatanda görür ki, ətrafda çoxlu polislər var, qaçsa onu görəcəklər*
hərçənd polislər çox idisə o gələndə necə görməyiblər, maraqlıdı
. odur ki, həmin ağacın başına dırmanıb gözləyir. gözləyəndə piraye'yə də bir işarə vermir, çünki bilirdi piraye'nin bir hərəkəti onları pis vəziyyətə sala bilər. ağacın başında olanda üstündə həmişə kağız-qələmi olan yazar, onları çıxardıb həmin şeiri yazır:
Başım köpük köpük bulut, içim dışım deniz,
ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı'nda,
budak-budak, şerham-şerham ihtiyar bir ceviz.
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında.
Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı'nda.
Yapraklarım suda balık gibi kıvıl-kıvıl.
Yapraklarım ipek mendil gibi tiril-tiril,
koparıver, gözlerinin, gülüm, yaşını sil.
Yapraklarım ellerimdir, tam yüz bin elim var.
Yüz bin elle dokunurum sana, istanbul'a.
Yapraklarım gözlerimdir, şaşarak bakarım.
Yüz bin gözle seyrederim seni, istanbul'u.
Yüz bin yürek gibi çarpar, çarpar yapraklarım.
Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı'nda.
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında.
şeirə yazılan mahnı bir çoxları tərəfindən səslənsə də mənim üçün ən qəşəngi cem karaca repertuarından olan versiyasıdı:
34.necip fazıl kısakürek ilə birlikdə yahya kemaldan şeir dərsi almış böyük türk şairi.
anası o dövrün ən gözəl qızlarından biri olaraq tanınırdı. hətta müəllimi yahya kemal ilə arasında böyük sevgi yaşanmışdır. buna görə anası ayşe celile xanım ərindən boşanıb yahya kemalla evlənməyi düşünmüşdür. nazım hikmet bunu öyrənəndə müəlliminə qısaca bunu demişdir: "müəllimim olaraq girdiyiniz evə atam olaraq girə bilməzsiniz..."
bundan sonra bu sevgi heç cür yol tapıb davam etməyib, elə o sözdən sonra da bitmişdir.
cavad mircavadovun həyat yoldaşı lyubov mircavadovanın anlattığına görə, cavad bəy rusiyadan qayıtdıqdan sonra özünü ətraf aləmdən tamamilə qoparmış, buzovnadakı bir bağ evində 10 ilə yaxın tərki-dünya yaşamışdır. elə həmin ərəfələrdə də nazım hikmət azərbaycana gəlmiş və cavad mircavadovla tanış olmaq, onun emalatxanasına qonaq olmaq istəmişdir. cavad isə onu rədd etmiş və səbəbini soruşduqlarında isə "Bilirəm, böyük şairdir. Ancaq dünyanın başqa ölkələrini qoyub Sovet ittifaqına qaçmağını Nazıma bağışlaya bilmərəm. Bu ölkə insanların yaradıcı azadlığını məhv edir. Bizim SSRi-dən qaçmaq şansımız yoxdur. Nazım isə Sovetlərə təşrif gətirir. Əgər başqası olsaydı bağışlayardım, amma Nazım Hikmet kimi istedadlı bir şairə bu səhvi bağışlamaram” demişdir.
35. koreyada ölən bir əsgərin adından adnan menderese yazdığı şeir
"gözlerinizin ikisi de yerinde adnan bey
iki kurnaz iki hayın ve iki zeytini yağlı gözünüzle bakarsınız kürsüden meclise kibirli kibirli ve topraklarınıza çifliklerinizin ve çek defterlerinize
ellerinizin ikisi de yerinde adnan bey
iki tombul iki ak vıcık vıcık terli iki elinizle
okşarsınız pomadalı saçlarınızı dövizlerinizi ve memelerini metreslerinizin
bacaklarınızın ikisi de yerinde adnan bey
iki bacağınızla çıkarsınız hüzuruna eisenhower'in
ve tek korkunuz iki bacağınızın birleştiği yeri halkın tekmesinden korumaktır
benim gözlerimin ikisi de yok adnan bey
benim ellerimin ikisi de yok
benim bacaklarımın ikisi de yok
ben unversiteli yedek subay!
korede harcadınız beni adnan bey
elleriniz itti beni ölümlere
gözleriniz şöyle bi baktı arkamdan
ve ben al kanlar içinde ölürken
çığlığımı duymamanız için kaçırdı bacaklarınız arabanıza bindirip
kör gözlerim
kopuk ellerim
peşinizdeyim adnan bey
ölüler otomobilden hızlı gider
diyetimi istiyorum adnan bey
diyetimi istiyorum kola kol göze göz
diyetimi istiyorum
ve alacağım da" elə alır da bu şeirdən bir il sonra menderes tutulur və yassıadada gəbərdilir.sağ əli erdoğanın başına
nihayet şehrine gelebildim,
ama geç kaldım samet,
görüşümedik,
bir ölüm boyu geç kaldım.
teypteki sesini
dinlemek istemedim samet,
ölülerin, büsbütün ölmeden,
resimlerine bakamam.
ama gün gelecek,
seni de senden büsbütün ayıracağım samet.
saygılı hatıralar dünyasına gireceksin.
kabrine çiçek de koyabileceğim
gözüm yaşarmadan.
sonra gün gelecek
senin başından geçen iş
benim de başımdan geçecek, samet.
11. necip fazıla 1952ci ildə yazdığı varlıq qazetində yayımlanmış məktubu:
"sevgili necip, ismin temiz demek, necîb temiz demektir benden iyi bilirsin.. necip'i necis yapma. sen en cihanşumül eserlerini beş parasız paris sokaklarında dolanırken vermiş bir şairsin, cebin para para olacak diye ruhun pare pare olmasin. bilirim kalemin kıvraktır lisanın çeviktir, bilirim üc satirda ruh üflersin kagida, bilirim bir yazsan parcalarsin edebiyatin cin seddini, o lisan-i mücerred dilinle babali yokusunun yollarini yalaman beni kahrediyor necip.
sevgili necip, inandigin allah'in askina, o kudretli kalemini iktidara payanda yapacagim diye camii diregine cevirme, o kudretli kelimelerini üc kurusa parselleme üc tanesi üc kurus etmeyecek cigersizlere. sevgili necip, elinde sur-u israfil var, onu borozana cevirme.
9. bugün pazar.
bugün beni ilk defa güneşe çıkardılar.
ve ben ömrümde ilk defa gökyüzünün
bu kadar benden uzak
bu kadar mavi
bu kadar geniş olduğuna şaşarak
kımıldamadan durdum.
sonra saygıyla toprağa oturdum,
dayadım sırtımı duvara.
bu anda ne düşmek dalgalara,
bu anda ne kavga, ne hürriyet, ne karım.
toprak, güneş ve ben...
bahtiyarım...
bu şeir ilə özünü mənə sevdirən şair.sosialist şair.cabir novruzun bir sözü var :''sağlığında qiymət verin insanlara''.bu söz nazım hikmətə aiddir.çünki sağlığında türkiyədə ona qiymət verilməyib.
çok yorgunum, beni bekleme kaptan.
seyir defterini başkası yazsın.
çınarlı, kubbeli, mavi bir liman.
beni o limana çıkaramazsın.
bir dә әn sevdiklәrimdәn, hirosimoda ölәn 7 yaşlı bir qızdan bәhs edәn şeridir. hansı ki, bir neçә dilә çevrilib, mahnılar bәstәlәnib. hәmçinin 2005ci ildә, hadisәnin 60 illiyindә, hirosimoya hәsr olunmuş tәdbirdә yapon dilinә çevrilib oxunmuşdur.
kız çocuğu (1956)
kapıları çalan benim
kapıları birer birer.
gözünüze görünemem
göze görünmez ölüler.
hiroşima'da öleli
oluyor bir on yıl kadar.
yedi yaşında bir kızım,
büyümez ölü çocuklar.
saçlarım tutuştu önce,
gözlerim yandı kavruldu.
bir avuç kül oluverdim,
külüm havaya savruldu.
benim sizden kendim için
hiçbir şey istediğim yok.
şeker bile yiyemez ki
kâat gibi yanan çocuk.
çalıyorum kapınızı,
teyze, amca, bir imza ver.
çocuklar öldürülmesin
şeker de yiyebilsinler.
14. "nazım fəsli" dediyim dövr var həyatımda. o fəsil, çağırmadan gəlir. bütün dünyamı ağuşuna alıb ya rəngləndirir ya da bütün rəngləri silir süpürür. və mən bu durumdan məmnunammı? ziyadəsilə!
en güzel günlerimin
üç mel'un adamı var:
ben sokakta rastlasam bile tanımayım diye
en güzel günlerimin bu üç mel'un adamını
yer yer tırnaklarımla kazıdım
hatıralarımın camını..
en güzel günlerimin
üç mel'un adamı var:
biri sensin,
biri o,
biri ötekisi..
düşmanımdır ikisi..
sana gelince...
yazıyorsun..
okuyorum..
kanlı bıçaklı düşmanım bile olsa,
insanın
bu rütbe alçalabilmesinden korkuyorum..
ne yazık!..
ne kadar
beraber geçmiş günlerimiz var;
senin
ve benim
en güzel günlerimiz..
kalbimin kanıyla götüreceğim
ebediyete
ben o günleri..
sana gelince, sen o günleri -
kendi oğluyla yatan,
kızlarının körpe etini satan
bir ana gibi satıyorsun!.
satıyorsun:
günde on kaat,
bir çift rugan pabuç,
sıcak bir döşek
ve üç yüz papellik rahat
için...
en güzel günlerimin
üç mel'un adamı var:
biri sensin,
biri o,
biri ötekisi...
kanlı bıçaklı düşmanımdır ikisi...
sana gelince...
ne ben sezarım,
ne de sen brütüssün...
ne ben sana kızarım
ne de zatın zahmet edip bana küssün..
artık seninle biz,
düşman bile değiliz..
50. " sen yanmazsan, ben yanmazsam, biz yanmazsak, nasıl çıkar karanlıklar aydınlıklara " misralarının müəllifi olan türk kommunist yazar. Üzərinə atılmış siyasi böhtan üzündən 12 il həbs həyatı yaşamışdır. Həbsdən çıxdıqdan sonra moskvaya köçmüş, ora köçdükdən sonra türkiyə cümhuriyyəti vətəndaşlığından çıxarılmışdır. Şair 1963-cü ildə 61 yaşında moskvada vəfat etmiş və orada da dəfn edilmişdir.
17. içni sikm, adam bütün şeirlərində vətən həsrətindən yaxınır, sonra harasa gedirsən, baxırsan ki deyirlər bu gördüyün otel vaxtı ilə türk şair və düşünürün qalmış olduğu oteldir, sonra gedirsən başqa yerə, praqa, charles körpüsünün dibində cafe clavia deyə əjdaha bi məkan, əfənim nazım hikmetin bir zamanlar oturub şeirlər yazdığı cafe. sora başqa bi yerə getsən, nazım və civilər. lan? adam bildiyin at oynadıb rusiyada, avropada, hətda bakıda da civiləri olduğuna kalıbımı basarım, zatən bakıya gəlmişliyi var. ee sonuç? adam onsuz da sosialistdi, dünya barışı zırt-pırt, sikləmir yəni, milliyətçilik, türkiyə falan-filan. xurma yedizdirib adam gavur ellərdə, bizdə indi oturub ağlayırıq ki ah nazım ah, buraxmadılar səni vətənə. bəli.
46. nazım hikmet deyəndə avtomatik "nazım hikmetin qadınları" yadıma düşür. bacısının dul rəfiqəsi, həyat yoldaşı pirayə ilə həbsdən məktublaşır, sonra bir gün dayısı qızı münəvvər gəlir bunu ziyarətə, münəvvərə aşiq olur, pirayəni atır. sonra əsgərliyə çağırılanda bunu da atır, gedir urusyətə tanyalara. gedir, xəstəxanada bir qalina blankaya aşiq olur, bundan da soyuyur, keçir veraya. qalina yetim heç nə demir, səbəbi isə "mavi gözlü div"imizin veranı sevəndən sonra daha yaxşı şeirlər yazması imiş. səbəbə baxın da, sən canı.
bu vera sevgisi nazim üçün ağır olubmuş, infarkt keçiribmiş. həkim də deyibmiş ki, sevsən 3 il, sevməsən 10 il yaşayacaqsan. nazim 1-cini seçib, verayla 3 il 4 ay yaşayıblar, amma sonra bilmirəm ölüb, ya yox
37. uyarına gelirse tepemde bir de çınar' demiştin yıllar önce
demek ki on yıl sonra
demek ki sabah sabah
demek ki manda gözü
demek ki sile bezi
bir de memedin yüzü
bir de saman sarısı
bir de özlem kırmızısı
demek ki göçtü usta
kaldı yürek sızısı
grup yorum-haziranda ölmek zor
39. vətən çiftliklerinizse, kasalarınızın və çek defterlerinizin içindekilerse vətən, vətən, şose boylarında gebermekse aclıqdan, vətən, soyuqda it kimi titrəmək və sıtmadan kıvranmaksa yazın, fabrikalarınızda al qanımızı içmekse vətən, vətən tırnaklarıysa ağalarınızın, vətən, mızraklı ilmühalse, vətən, polis copuysa, ödeneklerinizse, maaşlarınızsa vətən, vətən, amerika bazaları, amerikan bombası, amerikan donanması topuysa, vətən, kurtulmamaksa iylənmiş karanlığımızdan, mən vətən hainiyim. yazın üç sütun üstünə qapqara hayqıran puntolarla: nazim hikmət vətən hainliğine davam edir hələ.
18. siyasi şeirlərində bir az ziddiyət var. bir şeirində koreya müharibəsinə əsgər göndərdiyi üçün adnan menderesi tənqid edir. amma adam həmin müharibəyə əsgər göndərən stalinə heç nə deyə bilmir. yəni bu səhvdisə , o da səhvdi. sosialistliyə çox özünü vermişdi. ssri-in zibillərindən heç nə yazmayıb. yazıbsa , məni məlumatlandırın.
güclü şairdi orası ayrı
20. kosmosun kardeşliği adına adlı şeiri ilə budur dedirdən gözəl şair.
kosmosda bizden başka düşünen var mı
var
bize benzer mi
bilmiyorum
belki bizden güzeldir
bizona benzer mesela ama çayırdan nazik
belki de akarsuyun şankına benzer
belki çirkindir bizden
karıncaya benzer mesala ama tıraktörden iri
belki de kapı gıcırtısına benzer
belki ne güzeldir bizden ne de çirkin
belki tıpatıp bize benzer
ve yıldızlardan birinde
hangisinde bilmiyorum
yıldızlardan birinde konuşacak elçimiz
hangi dilde bilmiyorum
yıldızlardan birinde konuşacak elçimiz onunla
tovariş diyecek
söze bu sözle başlayacak biliyorum
tovariş diyecek
ne üs kurmaya geldim yıldızına
ne petrol ne yemiş imtiyazı istemeğe
kola-kola satacak da değilim
selamlamaya geldim seni yeryüzü umutları adına,
bedava ekmek ve bedava karanfil adına
mutlu emeklerde mutlu dinlenmeler adına
"yarin yanağından gayrı her yerde her şeyde hepberaber"
diyebilmek adına
evlerin
yurtların
dünyaların
ve kosmosun kardeşliği adına.
bir tanem!
son mektubunda:
"başım sızlıyor
yüreğim sersem!"
diyorsun.
"seni asarlarsa
seni kaybedersem;"
diyorsun;
"yaşayamam!"
yaşarsın karıcığım,
kara bir duman gibi dağılır hatıram rüzgârda;
yaşarsın, kalbimin kızıl saçlı bacısı
en fazla bir yıl sürer
yirminci asırlarda
ölüm acısı.
ölüm
bir ipte sallanan bir ölü.
bu ölüme bir türlü
razı olmuyor gönlüm.
fakat
emin ol ki sevgili;
zavallı bir çingenenin
kıllı, siyah bir örümceğe benzeyen eli
geçirecekse eğer
ipi boğazıma,
mavi gözlerimde korkuyu görmek için
boşuna bakacaklar
nâzım'a!
ben,
alaca karanlığında son sabahımın
dostlarımı ve seni göreceğim,
ve yalnız
yarı kalmış bir şarkının acısını
toprağa götüreceğim...
karım benim!
iyi yürekli,
altın renkli,
gözleri baldan tatlı arım benim;
ne diye yazdım sana
istendiğini idamımın,
daha dava ilk adımında
ve bir şalgam gibi koparmıyorlar
kellesini adamın.
haydi bunlara boş ver.
bunlar uzak bir ihtimal.
paran varsa eğer
bana fanila bir don al,
tuttu bacağımın siyatik ağrısı,
ve unutma ki
daima iyi şeyler düşünmeli
bir mahpusun karısı.
bu şeiri ilə milyonların qəlbini fəth edən mavi gözlü dev.
27. "yaşamaq gözəl şeydir qardaşım" əsərinin yazarı. əsər avtobioqrafik səciyyə daşıyır. yəni kim nazim hikmətin həyatı ilə maraqlanırsa oxuya bilər məsləhətli əsərdi.
(baxma: yaşamak güzel şey be abi )
2. yeryüzüne tohum gibi saçmışım ölülerimi,
kimi odesada yatar, kimi istanbulda, pırağda kimi.
en sevdiğim memleket yeryüzüdür.
sıram gelince yeryüzüyle örtün üzerimi. böyük insan, nazım hikmet ran.
48. Haqqında nə yazsaq da az qalacaq şairdi, devrimçidi. Siyasi fikrinə görə ömrünün böyük hissəsini zindanlarda keçirib və bu həyatı şeirlərinə də yansıyıb. Rusya'da olduğu zaman Rus şairlərinnən (Mayakovski,Yesenin) ilham alaraq serbest vəzndə şeir yazmağa başlayıb. O gün bu gündür ki Türk şeiri dediyimizdə ağla gələn ilk şairlərdəndir. Əsas diqqəti çəkən məqam şeirlərində ən kiçik, ən incə bir mövzuyu da necə gözəl işləyişidir. "Trum, trak, trum trak; makineleşmek istiyorum." Sətiri şairin qəribə misralarınnan sadəcə biridir. Son olaraq "Yaşamaya dair" şeirini oxumağınızı tövsiyə edirəm.
*Faydalı bilgi*(Ağacın üstündə yazdığı şeir rəvayəti gerçək değildir. Gülhanə Parkı'nda illərdir qoz ağacı görülmür, yoxdur.)
49. Nazım Hikmətin Bursa Həbsxanasında əsirlikdəki günləri.
Həbsdə ki dostlarını oxumağa və yazmağa istiqamətləndirən Nazım Həm də türmədə ki idarəetməyə də kömək edirmiş.
Ədliyyə Nazirliyindən bir müfəttiş həbsxana nəzarətinə gəlir. Bir neçə gün yoxlamadan sonra müdirə:
- Nazım da buradadır, onu çağır bura, necə biri olduğunu görək. deyir.
Nazımı otağa gətirirlər. Direktor kreslosunda yaxşı yerləşmiş müfəttiş Nazıma başdan ayağa baxaraq deyir:
-Deməli Nazımsan, deyir. Nazımın oturmağı üçün yer göstərməz.
Qısa bir söhbətdən sonra, gedə biləcəyini söyləyər.
Nazım qapıdan çıxarkən dayanıb müfəttişə deyər:
-Ömər Xəyyam adını eşitmisinizmi? o soruşar. Müfəttiş dərhal cavab verər:
-Xəyyamı kim eşitməmiş olar?
Nazım:
-Xəyyam zamanında iranın hökümdarı kim idi? deyə soruşar.
Müfəttiş təəccüblənər. nazım çıxışına davam edər, sənətçiyi xatırladınız görürsən
ancaq hökmdarı xatırlamadınız. illər sonra dünya məni xatırlayacaq amma
Ədalət nazirini və səni heç kim xatırlamayacaq deyər.
Müfəttiş səhvini başa düşər, Nazımı geri çağırar, amma Nazım
çoxdan həbs otağının yolunu tutmuşdur.
Bu gün ölüm il dönümüdür. Nazımı həbsxanada çürüdənləri bugün hamı unudub özünü isə illər keçsədə onu yaşadan əsərləri sayəsində heçkim unutmur. 1963 cü ildə vətən həsrəti ilə sürgündə Moskvada həyatını itirib Nur içində yatsın.
Nazım hikmətin 1957-ci ildə Bakıdaki maraqlı çıxışı
(youtube: )
Bakıdaki digər bir nitqini və vəsiyyətinidə dinləməyinizi tövsiyyə edirəm:
26. bütün zamanların ən baba şairlərindən. ilk nə zaman tanımışam şairi xatırlamıram heç, amma o zirvə ki var, bax oranı fəth edib. hər dəfə bu kişidən oxuyanda öz-özümə deyirəm ağzına soxum adam insanların içini oxuyub, onların nə olmaq istədiklərini, nə ola biləcəklərini görüb
denizin üstünde ala bulut ,yüzünde gümüş gemi
içinde sarı balık, dibinde mavi yosun
kıyıda bir çıplak adam, durmuş düşünür.
bulut mu olsam, gemi mi yoksa,
balık mı olsam, yosun mu yoksa?..
ne o, ne o, ne o. deniz olunmalı, oğlum,
bulutuyla, gemisiyle, balığıyla, yosunuyla.
"bugün pazar.
bugün beni ilk defa güneşe çıkardılar.
ve ben ömrümde ilk defa gökyüzünün
bu kadar benden uzak
bu kadar mavi
bu kadar geniş olduğuna şaşarak
kımıldamadan durdum.
sonra saygıyla toprağa oturdum,
dayadım sırtımı duvara.
bu anda ne düşmek dalgalara,
bu anda ne kavga, ne hürriyet, ne karım.
toprak, güneş ve ben...
bahtiyarım..."
)