blok başlıqlarını gizlət
azərbaycan respublikası müd
keçən ay yazdığı ən əjdaha entrylər:
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
bir dəfə yaxın bir dostum soruşduqda, xoş günümə düşdüyü üçün, "sikdir" əvəzinə "eynidir" dediyim sualdır. deməz olaydım kaş. deyir sən heç pambıqdan hazırlanmış, uça bilən təyyarə görmüsən? amma dəmirdən hazırlanan təyyarə uçur. deməli dəmir daha yüngüldür. bununla zarafat edilməsi belə iyrəncdir. belə dostunuz varsa qırın getsin. mehribançılıq xətrinə üzünə gülməyin.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
iki və daha artıq dalğanın birləşməsindən sonra superpozisiya prinsipinə görə amplitudlarının dəyişməsinə deyilir. ən asan formada izah etməyə çalışım. bir birinə doğru iki dalğa hərəkət edir. toqquşma zamanı dalğalardan birinin zirvəsi digərinin çökəkliyi olan yerə denk gəlir. əgər dalğalar bərabər amplituda malikdilərsə, onda hər iki dalğa yoxa çıxırmış kimi görünür. sadəlik üçün izah elədiyim hal destruktiv interferensiya adlanır. çünki interferesiyada sonra dalğa "yoxa çıxır". amma dalğaların toqquşması müxtəlif faza fərqlərində də baş verə bilər, məsələn dalğaların təpələri üst üstə gələ bilər, bir dalğanın təpəsi digərinin təpəsi ilə çökəkliyi arasından keçə bilər və s. bütün hallarda yalnız bir sadə qayda var: superpozisiya prinsipi. yəni dalğaların amplitudları sadəcə toplanır. misalçün bir dalğa -0.5m hündürlükdə olanda digər dalğanın 2m hündürlükdəki təpəsi ilə toqquşuq. yekun dalğanın hündürlüyü 1.5m olacaq. interferensiya bütün növ dalğaların başına gəlir. hətta iki müxtəlif mənbədən gələn səs dalğaları belə uyğun fazada və istiqamətdə toqquşarlarsa bir birini "yox edə" bilərlər. möcüzədir elə deyilmi? ayrı ayrılıqda adamın beynini zad eliyən iki müxtəlif səs mənbəyi. düzgün istiqamətdə tutduqda bir birini batırırlar və heçnə eşitmirsən.
interferensiya hadisələrindən ən maraqlı olanı mən deyərdim ki, işığın interferensiyasıdı. bu özəllik həm də işığın bir dalğa olduğunun sübutu olmuşdur. işığın interferensiyası bütün dalğalarınkından daha çox araşdırılıb və daha çox istifadə olunur. işıq şüalarının interferensiyasını yaratmaq üçün interferometr deyilən alətlərdən istifadə olunur. işləmə prinsiplərini sərt ümumiləşdirilmiş şəkildə belə izah eləmək olar: bir işıq şüasını yarım keçirici, yarım əks etdirici bir güzgü ilə iki hissəyə ayırırlar, sonra hər iki şüanı bir birindən fərqli yolla aparıb, yenidən bir nöqtədə birləşdirirlər. şüalar fərqli yolla getdikləri üçün arada faza fərqi yaranacaq. detektor isə işıq dalğalarının bir biri ilə interferensiya elədiyini göstərir. tanınmış interferometrlər bunlardır:
1. (baxma: michelson morley interferometri)-michelson morley eksperimentində istifadə olunub ilk dəfə. quruluşunun sadəliyinə görə dəfələrlə müxtəlif təcrübələrdə istifadə edilir. və təkcə işıqla olan təcrübələrdə yox.
2. (baxma: sagnac interferometri) sürətlə fırlanan hissəsi olan bütün dəyərli cihazlarda, maşınlarda var. məsələn təyyarə mühərriklərində. bu cihazda işıq yenə iki hissəyə ayrılır amma bu dəfə ayrılan işıq şüaları bir kvadratın tərəfləri boyunca gedirlər, özü də əks istiqamətdə. sonda yenidən detektorda birləşib iterferensiya edirlər. amma əgər interferometr fırlanmırsa, işıq şüalarının getdiyi yollar arasında fərq yoxdur, detektor iterferensiyanı yox, adi işıq şüasını ölçür. yox əgər, interferometr fırlanırsa, fırlanma sürətidə asılı olaraq işıq şüalarının getdiyi yollar fərqli olacaq, nəticədə faza fərqinə görə interferensiya əmələ gələcək. interferensiyanı analiz etməklə cismin nə sürətlə fırlandığını müəyyən etmək olar. dediyim kimi təyyara mühərriklərinin rotoru kimi sürətlə fırlanan və bahalı cihazlarda bu interferometr mütləq var.
interferometrlərdən bəhs edərkən fikir verdinizsə həmişə eyni bir işıq şüasının iki hissəyə bölündüyünü dedim. iki müxtəlif işıq şüası bir biri ilə əksər hallarda interferensiya etmir. məsələn evinizdə olan iki lampanın nəyə görə bir biri ilə interferesiya etmədiyini soruşa bilərsiniz. bundan başqa interferometrlərdə demək olar ki bütün hallarda lazer şüası istifadə olunur. nəyə görə adi lampanın bu tip məqsədlərə yaramadığını da soruşa bilərsiz. cavabı isə bu başlıqda olacaq: (bax: koherentlik)
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
keçən il trail run-a hazırlaşarkən özüm də bilmədən çox yaxınlaşdığım zad. 29 yaşım olurdu, ad günümdə 28km qaçıb dayandım ki, yarış onsuz da 28km olacaq. Sonra da evdə duş alarkən ağlıma gəldi ki, niyə 29km qaçmadım mk, çox simvolik ola bilərdi. nəysə iki həftə əvvəl də bir dostumun 32-ci ad günü üçün 32km qaçmağı planlamışdım. ancaq yenə 28-dən sonra dayanmalı oldum. mənfi 10 dərəcə və gecə idi və dözə bilmədim dayandım. yenə də yetim sevindi ki, onun challenge-ini kimsə qəbul edib.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
ətrafındakı mühitin istilik enerjisini işlədib sonsuzadək fəaliyyətdə olan, iş görən bir ideal mühərrik tipidir. birinci növ perpetuum mobiledən fərqli olaraq nə enerjinin saxlanma qanunu ilə, nə də termodinamikanın birinci qanunu ilə ziddiyət təşkil etmir. belə ki, bu mühərrik birinci növdən fərqli olaraq ətrafdan enerji alır, yəni iş görərkən sərf etdiyi enerjini yoxdan yaratmır. prinsipcə belə düşünülüb ki, bu mühərrik ətrafındakı mühitin daxili enerjisini sorub iş görməli idi. bu proses nəticəsində mühitin temperaturu aşağı düşür, mühərrik isə iş görməkdə davam edir. düşünsənizə bir gəmidə bu mühərrikdən var. mühərrik suyun temperaturunu sorur, yığdığı istilik enerjisini pərlərin fırlanmasına sərf edir. nəticədə dünya okeanının temperaturu aşağı düşərdi, amma gəmilər `yanacaqsız` işləyərdilər. bu ideal maşın konseptinin də qüsuru var. belə ki, o termodinamikanın ikinci qanunu ilə ziddiyət təşkil edir. böyük fəlsəfi mənası olan, ateist-teist müzakirələrinə belə girmiş bu qanuna görə istilik enerjisi yalnız isti bir mühitdən soyuq mühitə doğru axa bilər. əks istiqamətə axıntı öz-xoşuna baş verə bilməz. yəni ətraf mühiti istənilən qədər soyuda bilən yığdığı enerjini də iş olaraq bizə qaytaran bir ideal mühərrik mövcud ola bilməz. deyə bilərsiniz ki, bəs soyuducu necə işləyir. o da içərinin istiliyini sorub, çölə atır da. soyuducuda bu proses öz xoşuna olmur. kompressor iş görür, enerjisini yanacaqdan alır* elektrik enerjisi ətraf mühitə isə, həm özünün artıq istiliyini, həm də soyuducunun içindəki istiliyi atır. əgər kompressor elektriklə deyil də, yalnız və yalnız(!) soyuducunun içindən sorduğu istilik enerjisi ilə işləsəydi, onda ikinci növ perpetuum mobile olardı. amma bu da mümkün deyil.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
ifrat dərəcədə səmimi adamdır. hərəkətlərimizə sərhəd qoymasaq nələr ola biləcəyinə sübutdur. insanın tam azad ola bilməsinin heç də yaxşı bir şey olmadığını isbatlayır. heyif ki, əzələləri də zərər gördüyündən danışığı və əl-ayaq hərəkətləri pozulur. yoxsa daha maraqlı səhnələr əldə eliyə bilərdik. başımdan keçən bir hadisəni danışmaq istiyirəm. deməli qatarda idim, mırta başqa şəhərə gedirdim. azərbaycandan gəldiyimi sübut eləyərcəsinə vaqonun qapılarına söykənib başımı telefonun ekranına soxmuşam. "konduktor" gəlib oturmağımı xahiş eləsə də etiraz elədim. nəysə dayanacaqların birində vaqonun lap o biri başındakı qapıdan bir nəfər mindi. çiynində idman çantası var idi və geyimi rus avaralarını xatırladırdı. şiti çıxarılmış idman stilli gödəkcə və şalvar. bir müddət keçəndən sonra uzaqdan əlində pivə şüşəsi olduğu diqqətimi cəlb elədi. ictimai nəqliyyatda spirtli içki içməyin icazəli olub olmadığı bir anlığa düşündürdü məni. gözüm də yaxşı seçmədi * başımı telefondan təzə qaldırmışdım bir müddət baxmalı oldum. bu da mənə baxdı və başladı mənə tərəf hərəkət eləməyə. yaxınlaşanda sol gözünün yumruq boyda şişdiyini gördüm. içəri nə qədər qan yığılmışdısa göz demək olar ki görünmürdü. bir iynə ilə qan fışqıracaqdı. gəldi mənim yanımda dayandı. sonra mənim yanımdakı qaqaşa baxaraq ayağını möhkəm zərbələrlə pilləkana vurdu * pilləkan deyəndə ki, ən arxadakı oturacaqlar 25sm hündürdə yerləşir nəyə görəsə . əli ilə tez-tez reperlərin elədiyi hərəkətlərdən eləyirdi. həyəcanlı şəkildə nəfəs alırdı. ağlıma gələn ilk senari təzəliklə dava eləməsi oldu. düşündüm ki, kimləsə dava eliyib ağır zərbə alıb. sonra isə gedib içki alıb və görünür bu birincə pivə şüşəsi deyildi. indi isə içkinin təsiri ilə əzilmiş ego hissi ona qəribə hərəkətlər elətdirir. hamıya meydan oxuyur. millətin gözünə baxmaq, pilləkana təpik vurmaq nəysə ee əlini tez-tez sikinə aparmaq nə idi qardaşım?! görəsən bir gün mən də döyüləndən sonra içki içsəm millətə dava axtararcasına baxardımmı? ardından iş biraz daha təhlükəli mərhələyə gəldi. gördü ki, heç kim sikləmir gəldimənim 30 sm`liyimdə dayandı * yanlış anlamayın . düz gözlərimə baxır. mən də indi qapıya yox küncə söykənmişəm və pəncərədən çölə baxıram amma bütün diqqətim bundadı. ilk zərbənin hardan gələcəyini hesablıyıram. məndə həmişə belə vəziyyətlərdə çox pis bir hiss olur. irəli getməyə cəsarətim olmur amma geri də çəkilmirəm. yəni ilk mən vuracağım vəziyyət yarada bilmirəm. indi orda onun gözlərinin içinə baxıb bir müddətdən sonra "nə var?" deyib konflikti başlatmaq vardı. heç bir zərər görməyəcəkdim içkili adamdı. ayaqlarını qucaqlıyıb yerə çırpmağım bəs idi. amma eləmədim ilk olnun həmlə eləməsini gözlədim o da eləmədi. üzünü nəhayət qapıya tərəf çevirdi.
doğurdan içkili adamlar bizə o "müdafiə" sistemimizin nə qədər vacib bir şey olduğunu bildirir. normalda insanın azadlığı başqasının azadlığının başladığı yerdə bitir. amma içkili adamda bu sərhəd yoxdu. bir dəfəsində bir toyda iki oğlan şadlıq sarayının arxa divarına işəməyə getdilər. biri o birinin qaynı idi. işəyərkən biri o birinə bu gecə bacını sikəcəm dedi. oha lan bu qədər də yox da qardaşım. bir dəqiqə mən nə pox yeyirdim görəsən orda? deyəsən mən də içkili idim mən də işiyirdim dəqiq yadımda deyil.
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 66
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
atomun böyük bir hissəsinin boşluqdan ibarət olmasını öyrəndikdən sonra ernest rutherford tərəfindən ortaya atılan model. belə ki, atomun bütün müsbət yükü mərkəzdəki nüvədə cəmlənmişdir. elektronlar isə müsbət yükün ətrafında müəyyən uzaqlıqda dövr edirlər. eyni ilə günəş sistemindəki kimi. elə buna görə də planetar model deyilir. günəş sistemindən tək fərqi sadəcə aradakı qüvvənin qravitasiya deyil də elektromaqnetizma ilə verilməsi idi.
ancaq bu modelin çatışmayan cəhətləri var. klassik fizikaya görə təcil ilə hərəkət edən yüklər elektromaqnetik şüa yayırlar. çevrə və ya ellips boyunca hərəkət təcilli hərəkətdir. əgər elektronlar planetlər kimi nüvənin ətrafında dövr etsələr daim elektromaqnetik şüa göndərərlər və enerji itirib, yəni yavaşlayıb nüvəyə düşərlər. yəni atomun planetar modeli atomun stabilliyini izah edə bilmir.
bu problemdən yayınmaq üçün cənab max planckın işıq kvantları nəzəriyyəsindən istifadə etdilər. artıq işıq yəni elektromaqnetik şüalanma yalnız bir kiçik ədədin qatları şəklində yayılıb, udula bilərdi. yəni indi artıq müəyyən radiuslu elektron orbitlərinə icazə verilirdi və atomun sabitliyi izah oluna bilərdi. lakin yuxarıda bəhs etdiyim kiçik ədədin, yəni kvant sabitinin varlığı, həm də cənab werner heisenbergin qeyri müəyyənlik prinsipinin varlığına gətirib çıxarırdı. bu isə öz növbəsində o demək idi ki, elektron kimi kiçik zərrəciyin sürətini və yerini eyni anda dəqiq bilmək mümkün deyildir. çevrə boyunca hərəkət edən bir cisim təsəvvür edin. çevrənin istənilən nöqtəsində cismin sürəti, hərəkət istiqaməti və yeri dəqiq bilinir. bu hal yuxarıda adını çəkdiyim prinsipə görə mümkün deyildi. elektronun nüvə ətrafında sadəcə hansı ehtimalla harada olduğunu göstərmək olardı. eyni şey sürətə də aiddir. bu səbəbdən modern fizika və kimiya kitablarında elektron orbitindən deyil də elektron buludlarından söhbət gedir. çünki bir kvant cisminin, yəni elektron kimi xırda bir cismin, ölçüsündən yerindən və sürətindən yalnız ehtimal ilə danışmaq olar.
Notice: Undefined variable: user_id in /var/www/soz6/sds-themes/vengeful-light/profile.php on line 1336
blok - başlıqlarını gizlət
Notice: Undefined variable: user_id in /var/www/soz6/sds-themes/vengeful-light/profile.php on line 1343