erkin qədirlinin sözləri

1-ci hissə
Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu haqqında yazmağı düşünmürdüm. Bununla bağlı suallara da "bu, mənim sahəm deyil" sayağı cavablar verirdim. Lakin tənqidi şərhlərin xeylisini oxuyandan sonra, yazmaq qənaətinə gəldim. Yazı böyük olduğundan, onu iki parçaya böldüm. Birini indi paylaşıram (giriş hissəsini), ikincisini də bu axşam paylaşacağam.

Mübahisə açmaq istəmirəm. işin iqtisadi tərəfinə heç toxunmayacağam. Bir onu deyim ki, bu layihənin iqtisadi potensialının olduğundan daha böyük göstərildiyini söyləyənlərlə razıyam. Amma! Bu işdə önəmli olan iqtisadiyyat deyil. Daha doğrusu, ölkəmizin buradan yaxşı pul qazanacağı guman olunsa da, ən böyük guman başqadır.

Nəqliyyat, özəlliklə dəmir, dəniz və boru yolları - strateji məsələdir. O dərəcədə strateji ki, ölkələrin təhlükəsizliyinə, bölgələrdəki güc nisbətinə önəmli təsir göstərə bilir. Ölkəmizin dənizə birbaşa çıxışı yoxdur. Bu amilin bizə mənfi təsiri haqqında bir neçə dəfə yazmışam (səhifəmdə axtara bilərsiniz).

Dənizə birbaşa çıxışımızın olmaması bizim üçün strateji gerilikdir. Bu geriliyik obyektivdir, bizdən (siyasətimizdən) asılı deyil, coğrafi yerləşməmizdən qaynaqlanır. Buna görə də ölkəmizin, iqtidarda kimin olmasından asılı olmayaraq, xarici siyasət seçimləri çox deyil. Bizə, özümüzü təhlükəsiz hiss etmək və faydalı ticarət qurmaq üçün, mütləq dənizə çıxış gərəkdir. Bu çıxış da mütləq davamlı, güvənli və ucuz olmalıdır.

Rusiya'nın üzərindən Qara və Baltik dənizlərə çıxışımız var (kanallar vasitəsilə). Amma bu çıxışın davamlılığı şübhə altındadır, güvəni və ucuzluğu isə heç yoxdur. Üstəlik, Rusiya'nın üzərindən gedən su yolları ilin az qala yarısı buz altında qalır (donur). Ona görə də iqtisadi faydası böyük ola bilmir. iran üzərindən Hind Okeanına çıxışımız olsaydı, bu, ən ucuz və iqtisadi baxımdan faydalı yol ola bilərdi. Amma bunun nədən gerçəkləşməyəcəyini, guman edirəm, burada izah etməyə gərək yoxdur.

Odur ki, dənizə tək çıxışımız qalır - Gürcüstan üzərindən. Gürcüstan üzərindən çıxdığımız dənizin (Qara Dəniz) iki tarixi və geopolitik sahibi vardır - Rusiya və Türkiyə. Bu iki ölkə arasında münasibətlərin durumu bizə birbaşa təsir edir. Onların arasında savaşın bizə böyük ziyan vuracağı aydın olsa da, bunun tam tərsi də bizim faydamıza deyil. Yəni, Rusiya'yla Türkiyə'nin çox yaxınlaşmasından ölkəmiz heç nə qazanmayacaq, əksinə, xarici siyasət fürsətlərimiz daha da azalacaq. Bunu bir dəfə yazmışdım, təkrarlamağın faydası var - Rusiya, Türkiyə və iran arasında nə qədər çox ziddiyyət olarsa, bir o qədər də ölkəmizin xarici siyasət fürsətləri çoxalmış olur.

Bəxtimizdən (başqa söz tapa bilmədim), Türkiyə bizə həm qardaş ölkədir, həm də NATO üzvü kimi nə Rusiya'yla, nə də iran'la bəlli həddən artıq yaxınlıq edə bilir. istəsə də edə bilməyəcək, çünki həm Rusiya'nın, həm də iran'ın, ayrı-ayrılıqda və birlikdə, Türkiyə'ylə bağlı tarixi və geopolitik qarşıdurması yox olası deyil. Odur ki, qardaşlığı qırağa qoymuş olsaq belə, yenə də Türkiyə'nin və Azərbaycan'ın bu bölgədə bir-birinə böyük ehtiyacları olacaq. Bəs, Gürcüstan?

Gürcüstan, Türkiyə və Azərbaycan arasında yerləşdiyinə görə, yuxarıda söz açdığım ehtiyacın gerçəkləşmə vasitəsinə çevrilir. Bu, Gürcüstan'ın özünün də faydasınadır. Bu ölkənin, bizdən fərqli olaraq, dənizə birbaşa çıxışı olsa da, dənizlə dünyaya çıxarası strateji resursları yoxdur. Üstəlik, Rusiya'dan qaynaqlanan aydın və davamlı təhlükə qarşısındadır. Rusiya'dan qaynaqlanan təhlükə - Gürcüstan'ı və Azərbaycan'ı yaxınlaşdıran ən təsirli amillərdən biridir. Bunun da üzərinə Gürcüstan'ın bizdən enerji, bizim də Gürcüstan'dan nəqliyyat asılılığımızı gəlsək, bu iki ölkə ( Türkiyə) arasında getdikcə dərinləşən əməkdaşlığı daha yaxşı anlaya bilərik.

Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyə arasındakı münasibətləri "qarşılıqlı strateji asılılıq" adlandırmaq olar. Bu, hələ müttəfiqlik anlamına gəlmir, amma işlərin ona doğru getdiyini görməmək olmur. Birlikdə keçirilən ardıcıl hərbi təlimlər də bunu aydın göstərir. Hərbi təlimlər bekarçılıqdan deyil, ehtiyacdan keçirilir. Bu üç ölkənin hansı və haradan qaynaqlanan təhlükələrə qarşı birlikdə hərbi təlim keçirdikləri də məlumdur (bu haqda açıq danışılmasa da). Şübhəsiz ki, təlimlərin məqsədlərindən biri, daha öncə qurulmuş Bakı-Tiflis-Ceyhan və Bakı-Supsa boru kəmərləriylə yanaşı, Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolunu qorumaqdır. Bu dəmiryolunun hərbi məqsədlər üçün də önəmi böyükdür.

Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolunun strateji önəmi nədir (nədədir)? Qərb doğrudanmı, ya da Qərbdə hər kəsmi buna qarşı olub? Keçmişdə və bugündə buna oxşar örnəklər varmı? Bu və başqa suallarla bağlı gumanlarımı yazımın axşam paylaşacağım ikinci parçasından oxuya bilərsiniz.

2ci hissə
Bakı-Tiflis-Qars (yazımın ikinci hissəsi). Birinci hissəsini buradan oxuya bilərsiniz:

https://www.facebook.com/erkin.gadirli.5/posts/822946551202955

Həyatda (məişətdən tutmuş siyasətə qədər) hər şeyi kontekstdə anlamaq gərəkdir. Əslində, başqa cür anlamaq alınmır. "Bakı-Tiflis-Qars" mövzusunda konteksti görmək üçün, bölgəmizdə və onun qonşuluğundakı gedişata baxmalı olacağıq. Uzaqdan başlayaq - Çin'dən.

Çin'in iqtisadi durumu yaxşılaşdıqca, siyasi iddiaları artdı. Həmin iddiaların bir çoxu, Çin'in öz coğrafi yerləşməsinə aid strateji geriliyindən qaynaqlanır. Çin'in dənizə birbaşa çıxışı var, amma bu çıxış hər tərəfdən ABŞ hərbi donanmasının nəzarətindədir. Çin'dən dənizə çıxan gəmi yolları Cənubi Koreya, Yaponiya, Fillipin, Malayziya, Vyetnam, Sinqapur sahillərinin yaxınlığından keçir. Bu yolların hamısında, birbaşa və ya dolayı, ABŞ donanmasının nəzarəti vardır. Savaş, ya da ciddi böhran zamanı ABŞ asanlıqla bu yolları Çin'in üzünə qapada bilər. Çin bunu bilir, ona görə də özünə alternativ yollar açmağa çalışır.

Alternativ yollardan biri üzü Şimala doğru gedir. Rusiya üzərindən gedən bu yol həm uzaqdır, həm çətin. Ona görə də arzulandığı qədər ucuz ola bilmir. Üstəlik, Rusiya'nın ənənəvi altyapı (infrastruktur) problemləri bu yolun idari xərclərini artırır. Çin'dən üzü Qərbə doğru gedən yolun bir hissəsi vardı, ikinci hissəsini də Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu tamamlamış oldu. Amma Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu Çin'in gözdən keçirdiyi layihə olmayıb. Biz Çin'i fakt qarşısında qoyduq və indi Çin'i bu yoldan istifadə etməyə maraqlandırmağa çalışırıq.

Çin'in öz təşəbbüsü olan, birbaşa strateji önəm verdiyi və böyük maliyyə vəsaiti xərclədiyi başqa yol var - Çin-Pakistan iqtisadi Dəhlizi (China-Pakistan Economic Corridor). Bu dəhlizin artan sürətlə qurulması 2002-ci ildən başladı. Öncə Çin Pakistan'da böyük bir liman tikdi, sonra öz ərazisindən həmin limana dəmiryolu tikməyə girişdi. 60 milyard dollardan yuxarı ilkin sərmayə qoyuluşu tələb edən bir layihədir. Xeyli iş görülüb. Bu dəhlizdən istifadə Çin'in bir neçə məqsədinə xidmət edir. Onların ən önəmli olanı bu ikisidir: 1) ABŞ'ın nəzarət etdiyi dəniz yollarından keçmədən birbaşa Hind Okeanına çıxış əldə olunur; 2) Çin'in əzəli geopolitik rəqibi olan Hindistan böyük yükdaşıma yolundan təcrid edilir. ikinci məqsəd Pakistan'ın da geopoltik maraqlarına uyğundur. Pakistan da, Çin kimi, Hindistan'ı özünə əzəli geopolitik rəqib sayır. Bu bölgədə gərginlik o dərəcədə yüksəkdir ki, hər an savaş başlaya bilər. Bu baxımdan, Çin-Pakistan iqtisadi Dəhlizinin hərbi önəmi də artmış olur, çünki bu dəmiryolu vasitəsilə, gərəkli olarsa, Çin'dən Pakistan'a hərbi yardım daşına bilər.

Bütün bunların Bakı-Tiflis-Qars dəmiryoluna nə aidiyyatı ola bilər? Birbaşa aidiyyatı yoxmuş kimi görünsə də, bu iki layihə arasında önəmli kontekstual bağlantı vardır. Çin-Pakistan iqtisadi Dəhliz 2002-ci ildə qurulmağa başladığı andan, Hindistan bu yolu özünə strateji təhlükə saydı və alternativ yollar axtarmağa girişdi. Bu məsələdə Hindistan'ın maraqları iran'ın və Rusiya'nın maraqlarıyla üst-üstə düşdü. iran'ın Pakistan'la öz haqq-hesabı var, buna görə də iran da, Hindistan kimi, Pakistan'ın bölgədə güclənməsini istəmir. Rusiya da, öz tərəfindən, həm Pakistan'ın, həm də Çin'in bu bölgədə artan gücünün azaldılmasında maraqlıdır. Ona görə də, Rusiya, iran və Hindistan, birləşərək, elə həmin 2002-ci ildə "Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizi" layihəsinə dair anlaşma imzaladılar - Rusiya'dan iran'a dəmiryolu, iran'dan da Hindistan'a dənizyolu.

Bu dəhlizin gerçəkləşməsi üçün bu ölkələrin Azərbayacan'a ehtiyacı yarandı, çünki Rusiya'dan iran'a gedəcək dəmiryolu ölkəmizin içindən keçməlidir. Əslində, Azərbaycan'ın Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizi layihəsində birbaşa iqtisadi marağı yoxdur. Geopolitik olaraq isə, bu bizə nəinki lazım deyil, əksinə, bu layihə bizim üçün bəzi yeni təhlükələr açır. Amma bu məsələdə bizim çox dirəşməyə imkanımız olmayıb, ona görə də razılaşmalı olduq. Guman edirəm, Pakistan da bunu anlayışla qarşılayır, ona görə də bizim Pakistan'ın strateji maraqlarına uyğun olmayan layihədə iştirakımıza etiraz etmir və bizə hərbi yardımını kəsmir.

Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu layihəsi, nəzəri olaraq yeni olmasa da, onun başlamasına məhz yuxarıda yazdığım layihələrin geopolitik qarşıdurması kontekstində baxmaq gərəkdir. Bu layihənin təməli 2007-ci ildə qoyuldu.

Bu layihəyə böyük güclərin, özəlliklə Qərbin və Rusiya'nın, yanaşması nə oldu? Bu haqda yazının sabah paylaşacağım üçüncü hissəsində oxuya bilərsiniz.

P.S. Yazı düşündüyümdən də böyük alındığına görə, onu, daha öncə söz verdiyim kimi, iki deyil, üç hissəyə bölməli oldum.

3-cü hissə

Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu (üçüncü yazı)

Birinci yazıda ölkəmizin coğrafi yerləşməsindən doğan strateji geriliyi izah etməyə çalışmışdım. Dənizə davamlı, güvənli və ucuz çıxışı əldə etmək üçün Gürcüstan üzərindən dəmiryolunun önəmini vurğulamışdım. ikinci yazıda Bakı-Tiflis-Qars dəmiroylunun başqa bölgələrdə gedən geopolitik qarşıdurmada, oralarda qurulmaqda olan nəqliyyat şəbəkələri kontekstində yerini göstərməyə çalışdım. Üçüncü yazıda sizi kiçik tarixi gəzintiyə götürmək istəyirəm. Bu gəzintidə iqtisadi faydası aydın olmayan nəqliyyat layihələrinin geopolitik qarşıdurmada necə önəmli ola bildiyini izah etmək istəyirəm. Ümid edirəm, bu izahdan sonra Bakı-Tiflis-Qars dəmiryoluna skeptik yanaşanların baxış bucağı dəyişə biləcək. Ayrıca, bölgəmizdə və ölkəmizdə marağı olan böyük güclərin bu kontekstdə güman olunan rolunu da göstərməyə çalışacağam.

"Faşoda sindromu" adlanan bir yanaşma var - Fransa'nın Britaniya'yla bağlı xarici siyasət seçimlərinə deyilir. Faşoda - Misirlə Sudan arasında yerləşən bir kənd olub. 1898-ci ildə Fransa oraya kiçik hərbi dəstə göndərmişdi. Həmin dəstə orada yerləşəndən sonra, ardınca daha böyük qüvvələr gəlməliydi. Məqsəd - Süvəş Kanalını əlində saxlayan Britaniya'nın Hind Okeanına çıxışını əngəlləmək. Bu, Fransa'nın çoxdanki siyasəti olub. Gibraltar Boğazında da eyni siyasəti yürüdürdülər - Şimalda (ispaniya'nın Cənubunda) Britaniya, Cənubda (Mərakeş'də) Fransa. Britaniya bunu, təbii ki, bilirdi və Fransızların hərbi dəstəsindən dəfələrlə böyük və güclü bir qoşunu Faşoda tərəfə göndərdi. Ardınca Fransa'ya çox sərt diplomatik etirazını bildirdi, savaş açacağını dedi. Fransa öncə dirəşməyə çalışdı, özünün Rusiya'yla hərbi müttəfiqliyinə istinad edərək Rusların da Britaniya'ya qarşı savaş açacağıyla Britaniya'nı hədələdi. Amma Britaniya geri çəkilmədi, üstəlik, Rusların nəqliyyat problemlərini yaxşı bildiyindən (hələ Kırım Savaşından bəri bilinirdi), Rusiya'nın savaşa qatılmayacağından əmin idi. Elə də oldu, Ruslar savaşa qatılmayacaqlarını deyəndən sonra, Fransa Faşoda'dan hərbi dəstəsini geri çəkməli oldu. Bununla da həmin problem həll olundu. Britaniya üçün! Fransızlar üçünsə bu, böyük bir ayıb oldu (hər halda, özləri bunu belə saydı). Buna görə "Faşoda sindromu"na hərdən "Faşoda kompleksi" də deyilir. Fransa, bu olaydan sonra, Britaniya'yla bağlı eyni siyasəti yürüdür (bu siyasəti az sonra izah edəcəyəm). Bütün bunların Bakı-Tiflis-Qars dəmiryoluyla nə bağlantısı ola bilər? Tələsməyin, tarixi gəzintimiz hələ bitməyib.

Faşoda olayından sonra Fransa anladı ki, təkbaşına Britaniya'yla bacara bilməyəcək, Rusiya'nın isə nəqliyyat geriliyi onu (Rusiya'nı) etibarsız bir müttəfiqə çevirir. Faşoda olayından dərhal sonra Fransa ordusunun Baş Qərargahı öz hökumətinə təklif etdi ki, Rusiya'da Fransızların strateji maraqlarına uyğun olan istiqamətlərdə dəmiryolu şəbəkələri qurulsun Fransa da bu işə həm pul ayırsın, həm də tikintiyə birbaşa nəzarət etsin. Eyni yanaşmanı Almaniya'ya qarşı da tətbiq etməyə başladılar, amma bu, ayrı mövzudur. Burada bizi Fransa-Britaniya geopolitik qarşıdurmasında Rusiya dəmir yollarının yeri maraqlandırmalıdır.

Rusiya'nın pula ehtiyacı böyük olub. Britaniya'dan, Almaniya'dan və ABŞ'dan istəmişdi, amma onlar Rusiya'ya borc vermədilər. Bu arada Fransa, fürsətdən istifadə edərək, Rusiya'ya böyük məbləğdə pul təklif etdi. Amma bir şərtlə - Rusiya, Fransa'nın göstərdiyi istiqamətlərdə dəmir yolları tikəcək. Rusiya'nın dəmir yollarına öz ehtiyacı vardı, amma Fransızların göstərdiyi istiqamətlər Rusiya'nın iqtisadi maraqlarına uyğun gəlmirdi. O zamanlar Rusiya'nın Maliyyə Naziri olmuş Serqey Vitte bu şərtlər altında Fransa'dan borc almağın əleyhinə çıxmışdı. Lakin, Rusiya'nın hərbi çevrələri ikinci Nikolay'ı Fransa'nın təklifini qəbul etməyə inandıra bilmişdilər. Beləliklə, Fransa Rusiya'ya 450 milyon Frank (o vaxtki pulla) borc verdi və bu borcun hesabına Orenburq-Daşkənd dəmiryolunun tikilməsini tələb etdi. Rusiya razılışdı. Bu dəmiryolunun layihəsini Fransa'nın Baş Qərargahı hazırladı və tikinti işlərinə nəzarət etdi. Nə üçün? Rusiya'nın özü üçün, yuxarıda yazdığım kimi, bu yolun iqtisadi faydası yox idi. Bəs bu dəmiryolu Fransa'nın nəyinə gərək idi?

Fransa'nın Britaniya'yla geopolitik qarşıdurması üçün bu yolun önəmi böyük idi. Bu yolun tikilməsi başa çatandan sonra Rusiya, özünün mərkəzi vilayətlərindən uzaq cənub sərhədlərinə (Daşkənd'ə) təxminən 200,000 əsgəri qısa zamanda daşıya biləcəkdi. Həmin hərbi güc Daşkənd'dən də Əfqanıstan'a asanlıqla keçə biləcəkdi. Əfqanıstan'da isə Britaniya'nın qoşunu dayanmışdı. Böyük deyildi, ona görə də Rusların oraya gətirə biləcəyi ordu qarşısında tutarlı müqavimət göstərə bilməyəcəkdi. Britaniya bu plandan xəbər tutandan sonra onu əngəlləməyə çalışsa da, artıq gec idi. Rusiya Fransa'dan borcu almışdı və dəmiryolunun tikintisinə başlamışdı. Ona görə də Britaniya Fransa'yla hesablaşmalı oldu, ona qarşı siyasətini yumşaltdı, sonradan isə Fransa'yla hərbi ittifaq bağladı - Almaniya'ya qarşı. Rusiya da bu ittifaqda oldu. Beləliklə, Fransa istədiyinə çatdı - Britaniya'nı özüylə hesablaşmağa məcbur edə bildi, Faşoda utancından çıxdı.

Faşoda olayı Fransa üçün çoxdan utanc məsələsi deyil (100 ildən artıq zaman keçib, hər halda). Amma həmin olay təsirsiz ötüşməyib. "Faşoda sindromu" adlanan yanaşmanın qısa anlamı belədir - Fransa Britaniya'nı dünyanın heç bir yerində təkbaşına buraxmamalıdır. Başqa sözlə, Britaniya haraya gedirsə, Fransa da oraya getməlidir. Örnəyi, Britaniya hansı ölkəyə pul yatırırsa, Fransa da mütləq həmin ölkəyə pul yatırmalıdır, Britaniya hansı ölkədə məktəb açırsa, Fransa da həmin ölkədə məktəb açmalıdır və s.

indi gəlirik Bakı-Tiflis-Qars dəmiryoluna. Xəbərləri izləyirsinizsə, son illər ərzində Fransa'nın bizim dəmiryolu (o cümlədın metro və tramvay) infrastrukturuyla ciddi maraqlandığını, oraya pul yatırdığını, bizə lokomotiv və vaqon satdığını, depo tikdiyini oxumuş olarsınız. Nədən? Güman edirəm, həmin o "Faşoda sindromu"ndan. Britaniya bizim boru nəqliyyatımıza pul yatırır, Fransa da dəmiryolumuza. Başqa layihələr də var, amma onlar bu mövzu üçün maraqlı deyil. Bəli, Fransa, Bakı-Tiflis-Qars dəmiryoluna pul vermədi. Heç kim vermədi, özümüz maliyyələşdirdik. Amma Fransa'nın bizim dəmiryolu infrastrukturumuza etdiyi başqa yatırımların faydası Bakı-Tiflis-Qars dəmiryoluna da olacaq. Ümumiyyətlə, Qərb istəsəydi, bu dəmiryolunu əngəlləyə bilərdi. Birbaşa yardım etmək istəmədilər, o cümlədən Ermənistan'ın, belə demək olarsa, xətrinə dəyməmək üçün, amma mane olmadıqları da hər şeydən aydındır. Fransa'nın yatırımları buna örnək ola bilər.

Əlbəttə, Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu Fransa üçün, zamanında olduğu kimi, Orenburq-Daşkənd dəmiryolu qədər önəmli deyil. Amma bu dəmiryolu Qərbin bir neçə strateji marağına uyğundur. ikinci yazımda göstərdiyim gedişata bir də baxın, istəyirsinizsə. Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizi nə bizim strateji marağımızdadır, nə də Qərbin. Amma bizim təkbaşına Rusiya'ya və iran'a qarşı dirəşməyimiz mümkün olmadığından, Qərbin də başı başqa işlərə qarışdığından, bu nəqliyyat dəhlizi quruldu. Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu, bu kontekstdə, həm bizim üçün, həm də Qərb üçün Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizindən qaynaqlanan riskləri qismən önləyə bilir. Əslində, sırf geopolitik yanaşsaq, lap hətta ancaq hərbi gözlə baxsaq, bu yolu "Qars-Tiflis-Bakı" adlandırmaq daha doğru olardı. Çünki bu yol Türkiyə'dən buraya Türkiyə'nin özünün, ya da NATO qoşunlarını daşımaq imkanı yaradır. ABŞ'ın dənizlərarası təhlükəsizlik strategiyasını (intermarium) nəzərə alsaq, Qars-Tiflis-Bakı dəmiryolu Qara Dənizlə Xəzər Dənizi arasında təhlükəsizlik qurşağını yaratmaq üçün gərəkli olacaq. Rusiya'nın və iran'ın bu yola, yumşaq desəm, ilıq yanaşmamaları, bu yolun tikilməsini əngəlləməyə çalışmaları da buradan qaynaqlanır.

Odur ki, bu dəmiryolunun iqtisadi faydası nə olacağı bilinməsə də, onun strateji (o cümlədən hərbi) potensialı dərhal bilinir. Düşmənlərimiz bunu bizdən aydın görür, çünki ayıqdırlar, bizi rahat buraxmırlar. Sağ olsunlar, biz də onların hesabına ayıldıq son illər ərzində. Və, əlbəttə, Bakı-Tiflis-Qars dəmiryolu, şübhəsiz ki, həm də Ermənistan'ın əleyhinə tikilib. Xeyirli olsun!

p.s söz6 yazarınız olaraq elədiyim bu tərz silsilə paylaşımlarıma bəzi yazarlarımız qıcıqlanırlar, mənim paylaşımlarım heç də o demək deyil ki, erkin qədirlinin siyasi və ideoloji baxışlarının hamısını bəyənirəm, reala dəhşət simpatiyam var v.s əsla, yox, sadəcə olaraq bu ölkədə 3-5 düşüncə insanı varsa və söz azadlığına, azad mətbuata, alternativ fikirlərədə də şiddətli ehtiyacın olduğu bir cəmiyyətdə fərqli fikirlərin rəqibləri və neytral insanlar tərəfindən bilinməsinə tərəfdaram. ola bilsin ki, söz6nın oxucularından gələcəkdə ictimai xadimlər yetişsin, məhz bu təbəqənin hərtərəfli, qeyri formal təhsil də daxil olmaqla maariflənməsini arzu eləməkdən başqa bir niyyətim yoxdur. soruşa bilərsiniz niyə məhz bu sevilməyən müəllif? məsələ bundadır ki, öz ixtisasım gərəyincə ən çox tanədəğəm və tədqiq elədyimiz müəllim olmaqdan savayı bir xüsusiyyəti yoxdur. əgərfikirləri maraqlı olan liberal, mühafizəkar yaxud başqa, dini sahədən fikir adamı olsaydı onları da eyni səbəblərlə yayınlaya bilərdim. hər halda, sözlüyün "bu olar bu isə olmaz" kimi qaydası yoxdur. saygılar

sözaltı sözlük

olmayanda darıxıram çoxdandır yazmasam belə. hətta bir ara bu qaqaş #260385 kimi yeisə düşdüm ki day getdi dövrani gözəl sözlüyün. girib feysbuk səhifəsinə gələn mesajlara baxırdım soruşana ali idarə heyətindən məsul katiblər deyirdilər ki darıxma bir iki günə düzələcək heç zad soruşmayıb oturub gözləyirdim nə bir iki gün bəlkə beş gün on gün oldu amma mənə bir ay kimi gəldi.

bu günlərdə hər gün google chromea yazırdım soz6. + enter və boşluq. bir neçə saniyəm gedirdi. heç dərd eləmə də nə vaxt nə həvəs yox idi

heç ummadığım adamlar səni soruşurdu

sözlüyün dili olsa yəqin deyərdi ki, varlığımda qədrim bilinmədi, yoxluğumla sizi sınağa çəkdim, fağır bir sözlük tapmışdınız, fağır bir sistem robotu tapmışdınız, sağdan da döşüyürdüz, soldan da döşüyürdüz, keyf eliyirdiz eee

yaxşı ki, varsan

ən bəyənilən ekşi sözlük entryləri

(bax: guns germs and steel)

(youtube: )

bayram kürdəxanılı

son deyişməsi

səni salamat gedəsən kəndüvə
səni gözləyir kürdəxanı salamat

qurban olum deyim bu bismillaha
qurban olum deyirəm bismillaha
gedib qutardım əlhəmdullaha
hər gün mən yalvarıram allaha
sevin azərbaycanım salamat
sevin azərbaycanım salamat (bayram kürdəxanılı)

Allah sənə rəhmət eləsin
vəssalam.

(youtube: )

ən bəyənilən ekşi sözlük entryləri

sevgili günlük,

mutsuzum bu aralar. aslında bana çok uyuyor gibi görünen ama beni içten içe kemiren bir meslek yaptığımı fark ettim.
attığım adımlar ve geldiğim nokta sonucunda geri de dönemiyorum. kısacası cenderedeyim.
böyle bok gibi hissettiğim bir günün sabahında kapı çaldı. meryem geldi.
meryem, 16 yaşında kaçarak evlenmiş, ofisimin üst katında kaynanası, kayınpederi, eşi ve çocuğu ile birlikte yaşayan ve yer yer ezilen bir kadın. ay farkıyla benden büyük. ama bana hep "abla" diyor. kayınvalidesi ile birlikte yaşamasının sebebi bu semtte kirada da olsa oturabilmek ve çevreye temizliğe gitmek. hayatını kayınvalidesiyle gittiği evlerde temizlik yaparak geçiriyor.
temizliğe gittikleri villalardan birinin "hanım"ı, kendi yeğenlerine para gönermek için tüm ziynetini bozdurmuş. bunu kocasından gizlemiş çünkü kocasının bu duruma ve yeğenlere para yollanmasına kesinlikle onayı yok. kadın da çalışmadığından- daha doğrusu koca parası yediğinden- tüm takılarını peyderpey bozdurmuş, yollamış parayı.
sonra bigün adam kadının takılarının olmadığını farketmiş. kadın da kendi paçasını kurtarmak için hemen "aa o zaman temizlikçi çalmıştır" deyip, bizimkileri yakmış.
adam da haklı olarak suç duyurusunda bulunması için kadını zorlamış, yalanı bozulmasın isteyen kadın toplamda 100.000 tl'ye tekabül eden takının meryemin kayınvalidesi tarafından çalındığını ileri sürerek savcılığa suç duyurusunda bulunmuş.
meryem geldiğinde ikinci çocuğuna hamile idi.
meryem'in kayınvalidesi ise sıkıntıdan bir sürü yara çıkarmış, bir anda zayıflamış halde.
kısacası kadının üzüntüden kanser olmasına az kalmış.
zor zamanlarımdayım. iş çetrefilli. yine de içim razı gelmiyor. alıyorum vekaletnameyi. söylenmez belki ama; sanki hilal-i ahmer çalışıyorum. ama olsun.
neyse sonuç olarak kesinlikle bizim müvekkili suçlu gören savcıya tekrar ifade verdiriyorum. tanık buluyorum, tanıkların ifadesini aldırıyorum. başta "e çalmışsın bu kadar malı?" diyen savcı son ifadede "belki de o takı paralarıyla yeğenlerini besledi, değil mi?" diye soruyor. önce kafası karışıyor, sonra ikna oluyor ve kovuşturmaya yer olmadığına dair karar veriyor.
bizimkiler çıldırıyor mutluluktan. meryemin kayınvalidesi sevinçten ağlıyor. "aklandım çok şükür ama çamur bulaştı bi kere, artık bana burada kimse iş vermiyor adım hırsıza çıktı" deyip 1 hafta içinde aklanmış ama tüm işlerini de kaybetmiş bir şekilde taşınıyorlar.

neyse çok uzattım.
aylar sonra meryem geliyor. kucağında yeni doğan bebeği.
el öptürmeye getirmiş. meryem gecikmeden, pat diye konuya giriyor.
"sağol abla" diyor. "zor zamanımızda bizi kurtardın" diyor.
"boşver bunları, adını ne koydunuz?" diye soruyorum,
"venusteki limon agaci" diyor.

afallıyorum.
karşılıksız yardım ettim sanarken ben, aslında karşılıkların en tatlısını alıyorum. sevimsiz bir avukatlık bürosunda iki venusteki limon agaci ve bir küçük anne ile mutluluktan ölüyoruz.
adımın verildiği bebişin ellerini sıkıyorum.
ve ilk defa okuduğum binlerce sayfa sıkıcı şeyin karşılığını aldığımı hissediyorum.

öyle işte günlük.
hayat en bunaldığın anda ışık veriyor sana.
sanırım hayatı yaşanılabilir kılan şeyi adımın verildiği minik bir bebek eliyle öğreniyorum.

sevgiyle kal küçük mü küçük venusteki limon agaci.


(c) 15.01.2013 14:29 ~ 14:35 venusteki limon agaci

novxanı çimərliyi

novxanı çimərliyi — novxanı qəsəbəsi sarıqaya yaşayış massivinin xəzər dənizi sahili boyunca uzanan çimərlik. çimərlik qərbdən corat qəsəbəsinin inzibati ərazi sərhədindən başlayaraq adsız burnu ərazisi də daxil olmaqla təqribi olaraq olar 7-8 km məsafədə uzanır. əsas çimərlik sahəsindən başqa şərqə doğru ensiz çimərliklər mövcuddur. demək olar ki, böyük qismində restoran, kafe, otel və pullu çimərliklər[1] yerləşir. şəhər kənarı çimərlikləri ilə müqayisədə suyunun tərkibi nisbətən normaldır. (w)

tanınmış yerlər:
(baxma: novxanı af hotel)
(baxma: amore)
(bax: ümid)
(baxma: duyğu)
(baxma: balıqçı)
sahil boyu yüzlərlə belə yervar
ən əsas xüsusiyyətləri burada dəniz təmiz və sahilə yaxın yerdə nisbətən dərindir; üzə bilənlər üçün əladır. indiyədək sumqayıt camaatının əsas və əvəzolunmaz çimərliyidir

17.07.2017

04.04.1994
beşinci sinifdə oxuyurdum. riyaziyyat dərsini də bütün fənlərlə birlikdə sevən vaxtlarım idi. o vaxt parta yoldaşım olan qız (həm də savadlı idi) lövhəyə bu rəqəmləri yazan müəlliməyə "aaa, müəllimə, baxın, sondakı ədədlər hamısı eynidir" dedi və riyaziyyatçı yaşlı müəlliməm onu təsdiq elədi və qısa bir fasilə yarandı..
nədənsə bu tarix, sonradan həmin məktəbdən getməyim, lisey oxumağım, turetski dərslikləri başa düşməməyim,lisey boyunca güclə qiymət aldığım alaturka riyaziyyata nifrət eləməyimə rəğmən həndəsədən daim 5 almağım, (uşaq vaxtı mərhum müəlliməmi və həmin sinif yoldaşımı (müəlliməyə təsir üçün hədiyyələr alır deyə) günahlandirirdim bunda), "mən humanitar sahə ilə məşğul olacağam" qəti qərarımla birlikdə heç vaxt unudulmadı.
heç bir xüsusi mənası olmasa da illər boyu sırf bu "bəzəkli" tarixi "tutmağa" çalışırdım. illər boyu.bəzən qaçırırdım və təəssüf edirdim bəzənsə "tuta bilirdim" anlamsız bir sevinc və məşğuliyyət idi. bəlkə də ildə cəmi bir dəfə belə şansın olması onu belə həyəcanlı hala gətirirdi.
bu gün bir dəyərli jurnalist xanımin ad gününə ithafən fərqli şəkildə xatırlatmağına rəğmən ancaq indi fərqinə varıram ki, bu gün də həmin tarixlərdən biridir.
bunu xatırladan səbəblərdən biri də hazırda əlimdə olan , dostum və həmkarımla tərcümə edib yerli qanunvericiliyə əsasən uyğunlaşdırmağa çalışdığım beynəlxalq təhsil proqramı barədə müqavilədir. həmin müqaviləyə o qədər aludə olub dalmışam ki, açıb youtube`da məktəbin videosuna, həmçinin onun saytına baxdım. müəllimlərinə, siniflərinə , məktəbin kampusuna..
və öz liseyimizlə, sonra isə ilk sinifləri oxuduğum məktəbimizlə müqayisə elədim.
p.s. arzularsa sərhəd tanımır. arzulamağa nə var ki? xüsusən indi - internet illüziyadır - həqiqətlə aramızda olan məsafələri və reallıqları heç sayır. eləcə illər də xəyal kimi sürətlə ötüb keçir. bir çox arzularsa unudularaq sakitcə keçib gedir. bəzənsə insan bütün bu gedişatın ortasında "sürətlə keçən illər, axıb keçən hadisələr burada mən də var olmuşam, arzuladırlarımı edə bilməsəm də, hələ təslim olmamışam" deyə öz varlığını, yaxşı -zəif əsərləriylə ortaya qoymaq istəyir. maddi olana, imkana, gücə, biliyə, zamana, məkana rəğmən- fərqində oldu olmadı - insan ruhu ölməzlik axtarışındadır axı!
17.07.2017

atətin minsk qrupundan imtina edilməsi

balaca quliyeva zəhranın faciəli ölümündən sonra təsis edilmiş virtual event

Azərbaycan ATƏT-in Minsk qrupunun vasitəçiliyindən imtina eləsin
işğalçı Ermənistanın Fizuli rayonunun Alxanlı kəndini, sivil insanları minaatanlardan və dəzgahlı qumbaraatanlardan atəşə tutması nəticəsində, törətdikləri təxribat nəticəsində 1967-ci il təvəllüdlü Quliyeva Sahibə idris qızı və 2015-ci il təvəllüdlü Quliyeva Zəhra Elnur qızı həlak olublar. Atəş nəticəsində qəlpə yarası alan 1965-ci il təvəllüdlü Quliyeva Sərvinaz iltifat qızı xəstəxanaya çatdırılaraq əməliyyata götürülüb. Silahlı Qüvvələrimizin bu istiqamətdə yerləşən bölmələri tərəfindən görülən adekvat cavab tədbirləri nəticəsində düşmən susdurulub. Müdafiə Nazirliyi tərəfindən yayılan məlumatda işğalçı Ermənistanın bu təxribatı və sivil insanlarımızı hədəfə alması kimi qeyri-insani əməlləri barədə beynəlxalq qurumlara məlumat verildiyi bildirilir. “Beynəlxalq informasiya və Regional Araşdırmalar” (BiRA) ictimai birliyi bəyan edir ki, ATƏT-in Minsk Qrupu birmənalı olaraq fəaliyyətsizdir. Rusiya təzyiq əvəzinə, ermənilərlə həmrəylik nümayiş etdirir. ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrlərinin ermənipərəst açıqlamaları da göstərir ki, bu qurum Azərbaycana qarşı silahlı saldırılarından və günahsız mülki vətəndaşlarımızın qətlə yetirlməsindən narahat deyillər. Bu günədək heç bir ciddi işlə məşğul olmayan ATƏT-in Minsk Qrupu həmsədrlərindən ciddi münasibət gözləmək artıqdır. ABŞ, Fransa, Rusiya tam ermənipərəst mövqedən çıxış edirlər. Rusiya son hərəkətləri ilə bu istiqamətdə daha çox fəallıq göstərir. Ümumrusiya Azərbaycanlıları Konqresinin fəaliyyətinin dayandırılması, Rusiya XiN rəsmilərinin açıq ermənipərəst açıqlamaları, Rusiyanın Ermənistanı silahlandırması heç bir ölçüyə sığmır. Bütün bunları nəzərə alaraq hesab edirik ki, Azərbaycan Minsk Qrupu həmsədrlərinin vasitəçilik missiyasından imtina etməlidir. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, Prezident ilham Əliyev keçən dövr ərzində ATƏT-in Minsk qrupunun həmsədrləri ilə 50-dən çox görüş keçirmiş və bu da münaqişənin nizama salınması istiqamətində aparılan danışıqlarda Azərbaycanın ilk növbədə sülh variantına üstünlük verdiyinə sübutdur. Çox təəssüf ki, yarandığı vaxtdan etibarən, ATƏT-in Minsk qrupunun qəbul etdiyi sənədlərdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün, sərhədlərinin toxunulmazlığının, suverenliyinin bərpasının zəruriliyi bildirilsə də, indiyə qədər bu qurumun fəaliyyəti sülh prosesində arzu olunan nəticəni verməyib. ATƏT çərçivəsində yaradılan Minsk qrupu və bu qrupa həmsədrlik edən ABŞ, Fransa və Rusiya kimi böyük dövlətlər münaqişənin dondurulmuş şəkildə qalmasında məsuliyyət daşımamış və təcavüzkara qarşı heç bir təzyiq göstərmək niyyətində olmayıblar.
"Beynəlxalq informasiya və Regional Araşdırmalar" (BiRA) ictimai birliyi
#Armenianterror #Karabakh #Azerbaijan #Zehra #stoparmenianaggression

link

ən bəyənilən ekşi sözlük entryləri

bilgi gücdür üçün ən yaxşı yorumlarıdan biri ola bilər

bu möhtəşəm entri interstellar filminə verilmiş yorumlardan təsirlənərək verilmişdir

koltuğunuza yaslanın, kemerlerinizi bağlayın çünkü az sonra hepinizi bu yazıyı okumaya başladığınıza pişman edeceğim.

sevgili sözlük yazarı ve okurları ben kimseyi bir konuyu bilmediği için cahil kabul etmem, zaten bir kurgu olan bu filmde geçen konular anlayanı aydın anlamayını cahil ilan etmek için çok yetersizdir. sizler bu filmden ve anlattıklarından bağımsız olarak cahilsiniz. bu film ortaya çıkardıklarıyla bu veriyi desteklemekten başka bir önem arz etmemektedir.

filmi izledikten sonra sözlüğe gelip hakkında konuşulanları dikkatle okudum. ne şaşırdım ne irkildim, sadece ölmeden önce tamamlamayı düşündüğüm köklü sınıflandırmanın ilkel girişimlerinden birini açıklamak için uygun bir ortam bulduğumu düşündüm. yazı tamamlandığında göreceksiniz ki yeryüzündeki şu an hayatta olan her bir insan az sonra yapacağım sınıflandırmada bir yerde durmaktadır. kendini cetvelde bul, potansiyelini değerlendir.

her şeyden önce söylemeliyim ki dün gece yatağımda terleyerek uyumaya çalışırken oluşturduğum bu piramit bir nefretin değil "daha iyi olmak zorundayız" duygusunun motivasyonu ile oluşturulmuştur. arzuladığım sonuç insanların sırtına basarak yükselmek değil, güzel bir toplum içinde yaşamak için beraber aydınlanmamız gerektiğini anlamamızdır.

yazdıklarımdan alının, rahatsız olun ama bu sizi umutsuzuğa sürüklemesin.

her neyse piramite dönelim. dün gece maslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi piramidinden öykünerek ve onun iyi bir yapı olduğunu düşünerek şu şemayı oluşturdum. her insan bu piramitte bir yerdedir, yer değiştirebilir ama dışına çıkamaz;

-----------------------/dahiler
------------------/bilim marabaları
---------------/faydacı bilim insanları
---------/sürekli öğrenmeye çalışan aydınlar
-----/--------------------cahiller-------------------------
--/--------------------kara cahiller------------------------------

grafik facia için özür diliyorum ancak temel olarak ne anlatmak istediğim anlaşılmıştır. piramitin tepesindeki dahileri dahi yapan, çok bilmelerinden ziyade, yeni prensipler kuramlar üretebilme becerileridir, elbette bu çok fazla bilmeyi gerektirir ancak tek başına bilgi bir insanı dahi yapmaz. onun altındaki bilim marabaları dahilerin ürettiği kuramları ve prensipleri değişik uygulama alanlarında sınarlar. bilimin ilerlemesi ancak bu marabaların üstün emeği ile mümkündür. bir alt basamaktaki faydacı bilim insanlarından farkları, bilimsel veriden gerçeği anlamak dışında pratik bir fayda beklememeleridir. veriyi olduğu gibi analiz etmek ve insanlığa sunmak varlıklarına aradıkları anlamı sağlar.

faydacı bilim insanlarına gelirsek bunla; mühendis kafalı, veriden pratik fayda arzulayan insanlardır. meta ile olan ilişkileri nedeniyle dünyamızı daha yaşanır kılmakta, bilgi ile hayat arasındaki en kuvvetli bağı sağlamaktadırlar. ayrıca bu katman, bir alt katman olan aydın kesimin eğitim sistemi ile ürettiği ve onayladığı insanlardan oluşur.

piramite sığdırmak için saçma bir biçimde özetlediğim istiklarlı aydınlar bu yazıda değinmek istediğim önemli katmanlardan biri. bir insanın cahil yahut aydın olması arasındaki temel farkı iyi anlamanızı istiyorum. bilmek tek başına bir insanı cehaletten kurtarmaz. evren bir veri yumağıdır. insan bilincinin kolayca algılayamayacağı kadar detay içerir. dynein'in ne olduğu da bir bilgidir, ahtapotun kaç ekstremitesi olduğu da, 4 milyar yıl önce dünyaya çarpan gezegen theia'nın çapı da veridir, neandertal uyluk kemiğinin darbe dayanıklığı da.

yani demek istiyorum ki evrendeki her veriyi bilmemiz mümkün değil. tüm hayatını bilmeye adayan bir insanın bildiklerinin evrendeki tüm veriye oranı cahil bir insanınkinden fazla değildir. yani tek başına evreni tamamen anlamak üzerinden sidik yarıştırırsak evrenin bakış açısıyla cahil de aydın da sınıfta kalır.

ancak arada çok önemli bir fark var. aydın insan sürekli bir kavrama sorgulama anlama gayreti içindedir. çevresindeki her olguyu köküne kadar irdeler, bilgiyi arar, sınar, üretir. işte tek başına bu istikrarlı çaba bir insanı cehaletten çıkarır.

kara cahil ile cahil arasındaki fark ise hareket yönüdür. cahil durağan ve nötr iken kara cahil gerçeğin zıddına hareket etmekten ve cehaletiyle övünmekten çekinmez. bilmemek bu kitle için utanılacak değil, vahşice övünülebilinecek bir negatif erdemdir.

evren öylesine homojendir ki, zerreden bütüne, bütünden zerreye ince örümcek ağlarıyla takip edilebilir. aydın insan tekrarlanan bu bağlantılarla karşılaştıkça büyük resmi algılamaya zamanla öngörmeye başlar. insan ufkunun genişlemesini bilincinizin içinde hapsolduğu bir balonu nefes kullanmadan şişirmeye benzetebiliriz. neden nefes kullanmadan çünkü tek bir dolgunun bu balonu doldurması mümkün değildir. o balon genişleyecekse cımbızla her yönünden devamlı çekilerek genişletilmelidir.

bu nedenle de aydın insan olmak zorlu zahmetli ve sürekli çaba gerektiren sıkıntılı bir süreçtir. üstelik bir sonu, duru durağı yoktur. ben yeterince öğrendim artık durabilirim diyebileceğiniz bir alana asla varamazsınız. evren bir insanın yeterince bilebileceği kadar iki boyutlu hiç olmamıştır.

ancak bilmek de tek başına soyut bir kavram. üstelik insan ömrü de komik derecede kısa. bilmek lazım ama ne kadar, ne derinlikte, nereye kadar. işte bu soruların cevabı için de şöyle bir cetvel inşa ettim. gerçeğin kavranabilmesi için bilginin bu cetvele göre sınıflandırılması gerektiğini düşünüyorum.

b -----herkesin bilmesi gereken kapsayıcı yüzeysel alan, öz
i -----meraklısının bilmesi gereken nedensellik içeren katman
l -----yan alan olarak kullanacak olanın bilmesi gereken orta katman
g-----profesyonel amaçlı kullanım için derin katman
i ---- bilgiyi yeni prensipler, kuramlar üretmede kullanacak otorite için en derin katman

yani bu cetvel ne diyor özetle, her veri herkesçe, en düşük seviyede bile olsa, bilinmelidir. gereksiz bilgi diye bir kavram yoktur. o balonun genişlemesi için milyonlarca cımbız gerekiyorsa her veriye ihtiyacımız olduğunu kabul etmek zorundayız. derinlemesine kavrayacak zamanımız yoksa da özünde ne dediğini anlamak mecburiyetindeyiz.

peki ben tüm bu sınıflandırmaları uyku uyuyamayarak neden yaptım ona gelelim şimdi. çünkü bir toplum tek başına bir kesimin kurtulması ile güzelleşmez. daha önce başka bir yazıda da değindiğim üzere matematikçi john forbes nash'in ekonomi üzerine ürettiği teorem sosyal hayatın da biyolojinin de temel direklerinden birine dayanır. bir canlı eğer kendi çıkarlarına göre hareket edecekse ekosisteminin çıkarlarına göre de hareket etmelidir.

daha da özetle o piramitte aydın katmanı genişlemedikçe herkes kara cahillerin hayatını yaşamaya mecbur kalacaktır. bireysel kurtuluş çözüm değildir, olmayacaktır.

çoğunuz okumayı bırakmışken artık filme gelebilirim sanırım. bu film nereden baksanız bilginin en yüzeysel haline göre konumlandırılmış, derinlikli gözüken kısımları bile sınırsızca hayal gücüne dayanan, temel fiziksel mantıksızlıklar dahi içeren basit bir film. en güzel tarafı cahil insanlara cahil olduklarını popüler kültürün tokatıyla anlatabiliyor olması.

peki siz bu filmi neden anlamıyorsunuz.
ilk neden çok basit, çünkü cahilsiniz.
ikinci ve daha acıtıcı olanı sizi eğitmekle görevli insanlar da cahil
üçüncüsü eğitim sistemini planlayanlar dahiler yahut marabalar değil faydacı bilim insanları
dördüncüsü o faydacı bilim insanlarını besleyen halk cahil

bu korkunç kısır döngü kırılamayacak kadar güçlü güzel insanlar. asıl güzelliği görenlerin size ayıracak zamanları yok, görmeyenler bilmenin ve anlamanın tadını tecrübe etmedikleri için önemsemiyorlar. arada olan hepimize oluyor.

ben başka bir sosyal yapıda yaşamak istiyorum. gazetelerin güncel makaleleri manşetten duyurduğu, arkeologlarla röportaj yapılan, bilim insanlarının pop şarkıcıları gibi hayranları olduğu, konser alanlarında 50 bin kişinin transgenik tür görmek için tezahürat yaptığı, anlamaya adanmış bir evrende yaşamak istiyorum.

sürekli ayaklarımıza bakarak manzaranın tadını çıkaramayız canına yandıklarım. ararsak bir çividen bile gerçeğe gidebiliriz. hem de öyle farazi, hayallere dayalı, kanıtlanamaz gerçeğe değil. elle tutulabilecek deneylendirilebilecek, ihtişamıyla bizi sarsacak gerçeğe ulaşabiliriz.

bu çivi nasıl tutuyor tahtayı?
çünkü sağlam, çünkü üstünde yivleri var. çünkü sürtünme.

neden sağlam?
çünkü demir. (aslında çelik ama o detay başka yazının konusu)

demir neden sağlam?
çünkü atom numarası 26 olan bir metal. hem de dünya kabuğunda en sık rastlanan 2. metal. hem de sadece bizim dünyamızda değil tüm tüm kaya gezegenlerde yüksek oranda bulunuyor. (temel neden metallerin kendilerine özel bir bağ kurabilmeleri aslında)

neden?
çünkü demir yüksek yoğunluklu yıldızların çekirdeğinde füzyon ile oluşuyor ve süpernova patlamalarıyla evrene yayılıyor.

bizim dünyamıza nasıl gelmiş?
çünkü güneş sistemimizin oluşmasını sağlayan gaz ve toz bulutu aslında bir başka yıldızın evrene savurduğu kalıntılar.

neden çöküyor maddeler yanyana geldiklerinde?
çünkü kütle çekimi.

kütle çekimi neden var?
çünkü kütle, uzay-zaman düzlemini büküyor. kütlesi olan her şey oluşan bu kavramsal çukurda buluşuyor.

uzay-zaman bükülebilen bir şey mi?
sadece bükülebilen değil katlanabilen ve ışık dahil tüm oluşları da beraberine şekillendirebilen bir gerçek.

işte sevgili cahiller bu film bir çivi ile erişebileceğiniz derinlikte bilgiyi size bir senaryo içinde mama yapıp vermekten başka bir şey sunmuyor. bu nedenle de filmi anlamamanız aslında evrenin gerçekleriyle ilgili daha önce hiç düşünmemiş olduğunuz gerçeğini ortaya çıkarıyor. bu da yazının başında değindiğim konuyu daha net anlamanızı sağlayacak. sizler cahilsiniz. filmi anlamadığınız için değil, sürekli öğrenmek için çabalamadığınız için, sıradan şeyleri bile sorgulamaktan kaçındığınız için, soru sormadığınız için cahilsiniz.

newton'un fizik yasalarını
kuantum fiziğini
kütle çekimini
genel ve özel görelilik teorisini
kuramsal fiziğin uzay-zaman öngörülerini (anlayışlarını) bu filmi anlayacak kadar öğrenmek bir insanın en fazla iki tam gününü alır. tüm hayatınız boyunca bu konuları merak etmenize neden olacak soruları sormadan yaşamış olmanız hoş görülebilecek bir davranış değil. gün bu gündür türk insanı.

utan, silkin ve kendine gel.
cehalet kaderin değil.
24.01.2015 20:00 ~ 18.03.2015 17:01 limon kimyon zorro