başa düşəcəksən ki, hər şeyi bildiyini sandığın insanlar, əslində o qədər də şey bilmirlər. işini mükəmməl şəkildə yerinə yetirən həkimlər, mühəndislər olacaq ətrafında amma məsələ həyatın anlamı, necə yaşamalı olduğumuz mövzularına gələndə hər kəsin bir uşaq, heç bir şey bilməyən biri olduğunu görəcəksən. və bu səni cəsarətləndirəcək.
uşaqkən yaşına hörmət etdiyin insanların bir çoxunun əslində o qədər də hörmətəlayiq olmadıqlarını, keçirilən zamanın ancaq gözəl insanlar, kitablar, filmlər ilə dolduğu zaman anlamlı və dəyərli olacağını, əks təqdirdə 80 yaşında belə bomboş olan insanların ola biləcəyini başa düşəcəksən. onlardan biri olmamaq üçün çalışacaqsan.
böyüyəndə başa düşəcəksən ki, bildiyin şeylər nə qədər də azdır. ona görə də başa düşmək, anlamaq üçün əlindən gələn hər şeyi edəcəksən. kitablar, jurnallar, filmlər, insanlar; hamısına doğru dəli kimi qaçacaqsan. elm, fəlsəfə, tarix, din. bütün bunlar necə baş verir? hər şey necə başladı? - deyəcəksən. zamanla böyük məsafə qət edəcəksən. başa düşmək çox gözəl bir hiss verəcək sənə.
böyüyəndə içində şübhələr yaranacaq bəzən, “bilmə, başa düşmə istəyim, sadəcə və sadəcə meymun atalarımın daha çox həyatda qalmaq üçün ətraflarını bilmə istəyinin bir yan məhsulu ola bilərmi? və bu, o qədər də üstün bir şey deyilmi görəsən?” - deyəcək, amma davam edəcəksən.
böyüyəndə bəzən çox tutucu olacaqsan. bəzi fikirlər tapacaq və o fikirlərlə bütün hər şeyi açıqlamaq istəyəcəksən. din və ya təkamül və ya spiritualizm və sairə və ilaxır. tapdığın bu fikrin tək doğru olduğunu və hər şeyi açıqlama qabiliyyətinə sahib olduğunu sanacaqsan və əlbəttə ki yanılacaqsan.
böyüyəndə anlayacaqsan ki, səni buralara gətirən bütün yazarları, filosofları, şairləri, guruları tərk etməli və özünü yenidən inşa etməlisən və bunu bir neçə ildə bir təkrar-təkrar etməli olduğunu anlayacaqsan. həyatına bu məna qatacaq. köhnəni dağıtmaq və yenisini inşa etmək. təkrar və təkrar.
böyüyərkən aristotel-in “All men by nature desire to know.”(bütün insanlar bilmək istəyərlər) sözü ağlına gələcək amma ətrafına baxdıqca bu ifadənin yanlış olduğunu və bilmə ilə heç bir problem yaşamayan insanların olduğunu görəcəksən. başa düşməyə, inkişafa arzu duymayan insanlar. öncə nifrət edəcək sonra onlarla yaşamağı öyrənəcəksən.
böyüyəndə başa düşəcəksən ki, ətrafında dolanan fikirlərin bir çoxunun içi boşmuş. əsasən də özünü bil, özünü tanı kimi ifadələr. çünki içinə baxdıqca orda 1 yox, onlarla mən-in, onlarla öz-ün olduğunu görəcəksən. “əlimdə olsa yunus emre-nin bir ben vardır benden içeri-sini, milyonlar vardır məndən içəri kimi dəyişərdim” - deyəcəksən. bu səfər də içindəkiləri anlamaq, başa düşmək istəyəcəksən.
böyüyəndə başa düşəcəksən ki, başa düşmək əslində hər şeyin çox kiçik bir parçasıdır. hər şeyi anlamaq məcburiyyətində olmadığını anlayacaqsan bu səfər. rahatlayacaqsan
(youtube: )
böyüyərkən “başa düşmək” qavramının ətrafında dolanacaqsan. bu gün başa düşdüyün, qəbul etdiyin şeyləri sabah inkar etdiyini, başa düşdüyün şeylərin özlərinin belə dəyişdiyini görəcəksən və dəyişimin kainatdakı ən təməl şey olduğunu söyləyən, min illər öncə yaşamış o müdrik adama haqq verəcəksən.
hər şeyi başa düşməyin mümkün olmayacağını və kitabların silə bilməyəcəyi cahilliklərin olduğunu başa düşəcəksən böyüdükcə. illər öncə izlədiyin filmin bir hissəsini xatırlayacaqsan:
nə qədər kitab oxuduğundan asılı olmayaraq, bu dünyada heç vaxt anlamayacağın şeylər olacaq. (naked, 1993)
və artıq başa düşmək, anlamaq kimi qavramlar o qədər də maraq doğurmayacaq səndə “hah. başa düşmək nədir ki? olsa-olsa zehin adlı alətin ətrafdakı şeyləri etiketləyib, onları səliqəli bir şəkildə düzməsi. hər şey bundan ibarətdirmi?” - deyəcəksən. artıq, anlamayacağın şeylərin də keyifli, gözəl ola biləcəkləri, heç olmasa sadəcə ola biləcəkləri ehtimalını bir kənarda tutacaqsan həmişə. sadəcə bilməkdən, başa düşməkdən ibarət olmayan, bunlardan böyük ölçüdə arınmış bir həyat.
və sonda.. sonda son bir dəfə bütün anladıqlarını, bildiklərini geri çağıracaqsan. beynin avtomatik olaraq min illər boyu etdiyi şablonu təkrarlayacaq və 60-70 illik bir təcrübəni 10 saniyədə gətirəcək gözlərinin önünə. 7-ci doğum günündə tortun üzərindəki şamlara üfürməyin, universitetə qəbul olduğunu ailənə böyük həyəcanla açıqladığın an, ilk sevgi, ilk öpüş, çox sevdiyin birinin vəfat etdiyi gün, ilk kitabının yayımlandığı gün - hamısı bir neçə saniyədə olub bitəcək.
“bütün insanlar bilmək istəyərlər” - sözü yadına düşəcək yenə. illər öncə yanlış olduğunu sandığın bu ifadənin nə qədər də doğru olduğunu fikirləşəcəksən, çünki ən az bir dəfə də olsa, son anda belə olsa hər kəsin bilmək istəyəcəyini anlayacaqsan. hər şey niyə var? bütün bunların anlamı nədir? - deyəcək hər kəs. aristo-ya haqq verəcək və yenə bilmək istəyəcəksən, son bir dəfə.
və artıq bitəcək. artıq böyüyəndə başa düşməyəcəksən. artıq böyüməyəcək və başa düşməyəcəksən. amma əmin ol edəcəyin səyahət olduqca gözəl və getdiyin yer böyüməyə və anlamağa ehtiyacın olmayacağı bir yer olacaq.
entry-də təxminən 50-yə yaxın mənbədən bəhs edəcəm. əsas başlıqlar sıra ilə : vebsaytlar, youtube kanalları, mobile app-lər, öyrəndiklərinizi tətbiq etmək üçün platformalar, uşaqlar üçün şəklində olacaq.
vebsaytlar:
1. codecademy - platforma üzərindən html, css, python, c++, ruby kimi dilləri öyrənə bilərsiz. bunlardan əlavə platforma içərisində machine learning, vr programming və daha yüzlərcə kurs var. heç bir ödəniş etmədən limitli versiyanı istifadə edə bilər, aylıq 16-20 dollarlıq ödəniş edərək isə bütün dərsləri əldə edə bilərsiniz.
2. teamtreehouse - buradan da ui/ux design, data analysis, javascript və s. öyrənə bilərsiniz. platformada daxilindəki dərslər video halındadır və müəllimlər çox üst səviyyəlidirlər. 7 gün pulsuz yoxlama sonra aylıq 25 dollar.
3. w3schools - saytlarında yazıldığı kimi THE WORLD'S LARGEST WEB DEVELOPER SITE. web proqramlaşdırmaya dair hər şeyi öyrənə biləcəyiniz bir platformadır. tamamilə pulsuz.
4. the odin project - javascript, ruby on rails öyrənə biləcəyiniz platforma. orijinal dərslərə sahib deyil, internet üzərindəki digər dərslərə referans verir.
5. scrimba - son zamanların ən diqqət çəkən platformalarından biri. 75 saatlıq front-end development kursu başda olmaqla olduqca keyfiyyətli dərslər var. qiymət aylıq 6-7 dollar.
6. freecodecamp - bəlkə də adını çəkdiklərimin arasında ən keyfiyyətli platforma. tamamilə pulsuz olmasından əlavə çox keyfiyyətli python, machine learning, javascript dərsləri, sual və problemlərinizə anında cavab verən twitter hesabları, online topluluqları var. dərsləri tamamladığınızda sertifikat da əldə edə bilərsiz.
7. khan academy - yeni başlayır və çox şey bilmirsinizsə khan academy başlanğıc üçün ən yaxşı platformadı. tamamilə pulsuz.
8. general assembly dash - çox məşhur olmasa da html, css, javascript öyrənmək üçün çox sadə və pulsuz platforma.
9. codeavengers
10. codeasy.net - pulsuz bir şəkildə c# dilini öyrənmək üçün istifadə edə biləcəyiniz platforma.
youtube kanalları:
1. clever programmer - proqramlaşdırma ilə bağlı bilgiləndirici videolar + python dərsləri
2. traversy media - sadəcə bir neçə texnologiya ilə limitli qalmayan və yüzlərlə fərqli mövzuda videolar paylaşan kanal.
3. academind - bu kanalda da dərslərdən əlavə, a texnologiyası vs b tərzində videolar var.
4. learncode.academy - web development dərsləri
5. bilgisayar kavramları - son zamanlarda aktiv olmasa da kanalda proqramlaşdırma ilə əlaqəli olduqca bilgiləndirici videolar və dərslər var
6. yazılım bilimi - web proqramlaşdırma dərsləri.
7. murat yücedağ - alqoritm qurma, sql, c# dərsləri
8. engin demiroğ - türkcə videolar hazırlayan kanallar arasında ən keyfiyyətlilərdən biri. python, c#, angular dərsləri var kanalda.
9. codewithchris - ios üçün app-lər hazırlamaq istəyirsinizsə mütləq izləməli olduğunuz kanal.
10. programming with mosh
11. derek banas - 1 saatda java, bir videoda html tərzində videolar hazırlayır.
12. thenewboston - kanalda linux, python, kotlin, react və s. videoları var.
mobile app-lər:
1. encode - başlanğıc üçün istifadə edə bilərsiniz. içərisindəki dərslər python, javascript, web development. sadəcə play storedan yükləmək mümkündür
2. codemurai - HTML, CSS, JavaScript, TypeScript, Angular 2, ES6, MongoDB, Node, React, Java, Swift öyrənə bilərsiz. platforma: play store&app store
3. mimo - məncə proqramlaşdırmaya başlamaq üçün ən yaxşı app. sadəcə dərs keçməklə qalmır, üzərində işləyə biləcəyiniz proyektlər verərək biliklərinizi gücləndirməyinizə kömək edir. platforma: app&play store
4. grasshoper - çox məşhur olmasına baxmayaraq sevə bilmədim bu app-i. amma yenə də faydası toxuna bilər. app&play store
5. programming hero - bir oyun proqramlayaraq, olduqca interaktiv bir şəkildə proqramlaşdırma öyrənə biləcəyiniz app. platforma: app&play store
6. enki - ən çox dərsə sahib olan app-lərdən biri. python, react, typescript, docker, golang. platforma: app&play store
7. programming hub - C#, Swift, Python, R Programming, Java, Artificial Intelligence, CSS. dərslər çox sadə və rahatca anlaya biləcəyiniz bir formada keçirilir. həm app həm də play store-da mövcuddur.
8. easy coder - java dərsləri. app&play store
dilimizə beş əsas xüsusiyyət (bəx) olaraq tərcümə edə biləcəyimiz, modern psixologiyada insanın xarakterini dəyərləndirmək, analiz etmək üçün ortaya atılmış və olduqca böyük maraq görmüş nəzəriyyə. bu nəzəriyyəyə görə insanlarda 5 əsas xüsusiyyət vardır və bu xüsusiyyətlərə nə dərəcədə sahib olub olmamalarına görə onları kateqoriyalandırmaq mümkündür. xüsusiyyətlər bunlardır:
1. yeniliklərə açıq olmaq (openness) - bu xüsusiyyətə (digər insanlara nisbətən) daha çox sahib olan insanlar, yeni şeylər öyrənməyə və etməyə meyilli olur, çox geniş bir maraq dairəsinə sahib olurlar və yaradıcılıq bacarıqları çox üst səviyyədə olur. əks halda insanlar, yeni fikirləri heç bir halda qəbul etməyən, dəyişikliyə dayana bilməyən xarakterdə olurlar.
2. məsuliyyət sahibi olmaq (Conscientiousness) - bu xüsusiyyətə sahib insanlar yüksək düşüncə sahibi olur, özlərinə və ətraflarına qarşı olduqca diqqətcil olurlar. yeni hədəflər qoyub bunları yerinə yetirir, planlı hərəkət edirlər. əks halda isə plan qurmağı bacarmayan, başladıqları işi bitirə bilməyən, məsuliyyətsiz insanlar olurlar.
3. Ekstravertlik (extraversion) - bu xüsusiyyət daha dışa dönük olmaqla əlaqəlidir. xüsusiyyətə sahib insanlar daha söhbətcil, insanlarla rahat bir şəkildə əlaqə qurmağı bacaran olurlar. amma əgər ekstravert yox introvertdirlərsə daha içinə qapanıq, sosyal əlaqələri güclü olmayan və daha çox özləri ilə zaman keçirən insanlar olurlar.
4. uyğunluq, razılıq göstərmək (Agreeableness) - buna sahib olan insanlar digərləri ilə daha uyumlu, onları düşünən, empatiya qura bilən insanlar ikən, digərləri bunu edə bilməyən, başqaları ilə heç maraqlanmayan və yeri gələndə öz mənfəətləri üçün insanlardan istifadə edən xarakterdə insanlar olurlar.
5. emosional tarazsızlıq (Neuroticism) - neuroticismə sahibsinizsə çox stres keçirir, hər şey üçün narahat olur, ruh halında ani dəyişikliklər yaşayırsınız lakin sahib deyilsinizsə nadirən stresli olur, çox da narahatlıq yaşamır və depresiyadan uzaq olursunuz.
qeyd 1. ocean qısaltması ilə xüsusiyyətləri rahatca yadda saxlaya bilərsiniz. OCEAN (openness, conscientiousness, extraversion, agreeableness, neuroticism)
qeyd 2. psixolojik terminlərin azərbaycancalarına rast gələ bilmədiyim üçün bunları özüm tərcümə etməli oldum. əgər psixologiya oxuyur və terminlərin tərcümələrinə aşınasınızsa xəbərdarlıq edib dəyişdirməyimə kömək etsəniz sevinərəm -*
hər cümləsi böyük bir diqqətlə yazılmış və oxuyarkən fəlsəfəyə, psixologiyaya və dinlə bağlı mətnlərə doyduğumuz, yazılmış ən önəmli elmi fantastika nümunələrindən biri. Yazar frank herbert-in sahib olduğu maraq dairəsinin mənimkinə çox yaxın olması və onun bu maraq dairəsi sayəsində belə bir əsər ortaya çıxarmış olması əsəri oxuyarkən həyəcanımı qat-qat artırır.
Keçən səfər isə zehnimdən çıxara bilmədiyim, məni çox düşündürən belə bir hissə oxudum:
"Yücelik geçici bir deneyimdir. Asla kalıcı değildir. Kısmen insanoğlunun efsane yaratmaya meyilli hayal gücüne dayanır. Yüceliği deneyimleyen kişi, nasıl bir efsanenin içinde olduğunu anlamalıdır. Kendisine hangi imajın verildiğini düşünmelidir. Alay etmesini de bilmelidir. Böylece rolünü inanmadan oynar. Alaycılık, kendini rolüne fazla kaptırmasını önler. Bu nitelik olmazsa, yücelik insanı yok eder."
türkçəyə mutlu beyin adı ilə tərcümə edilən kitab və həmçinin uzun müddət sonra oxuduğum ilk “şəxsi inkişaf” kitabı. yazar loretta graziano breuning, insan beyni üçün böyük əhəmiyyət daşıyan xoşbəxtliklə əlaqəli 4 hormonu; serotonin, oksitosin, endorfin və dopamini analiz edir və bunların bizim davranışlarımızda, istəklərimizdə necə bir rol oynadığından bəhs edir. kitabın ilk bölümlərində bu hormonların davranışlarımıza olan təsiri gerçək həyatdan örnəklərlə açıqlanır, sonraki hissələrdə isə yazar, bu hormonları necə idarə edib daha xoşbəxt beyinlər əldə edə biləcəyimizə dair öz fikirlərini iləri sürür. kitabda xoşbəxtliklə əlaqəli 4 hormondan əlavə stres hormonu olaraq da bilinən kortizoldan da bəhs edilir.
kitabın əsasən son hissələri, klassik şəxsi inkişaf kitablarının dadını versə də ilk hissələrdəki elmi araşdırmalarla dəstəklənən fikirlər diqqətçəkici idi. və bu araşdırmalardan belə görünür ki, beyin ən az xarici dünyaya baxanda aldığı cavabların sayı qədər, özü-özünü müşahidə etdiyi zaman da cavablar alacaqdır. və bu cavablar, sadəcə günlük yaşamda nə yemək istədiyimiz və ya mənim bu entryni nə üçün yazdığım kimi kiçik problemlərlə əlaqəli olmayıb həmçinin bizi yüzillərdir narahat edən xoşbəxtlik, anlam arayışı, tanrı ehtiyacı və daha yüzlərcə mövzu ilə əlaqəli olacaqdır. bir çox problemin həlli çox uzağa gedmədən, təxminən 1.3-1.5 kq ağırlığındakı bu orqanı tədqiq etməklə tapılacaqdır.
carl gustav jung yazdığı bir məktubunda spiritual bir oyanmadan bəhs edərək “Who looks outside dreams; who looks inside awakes.”(xarici dünyaya baxan xəyal görərkən, öz içinə baxan oyanar.) yazıb. halbuki yuxarıdaki ifadəni spiritual bir oyanmadan yox, beyinlə bağlı bir “içə” baxma və saf materialist bir oyanmadan/anlamadan bəhs edərkən də istifadə etmək mümkün ola bilər.
istifadə etdiklərim:
1. habits of a happy brain, Loretta Graziano Breuning
2. c.g jung letters | volume 1, 1906-1950
içərisində böyük fəlsəfi sualların önəmli bir yer tutduğu əsərlərə verilən addır. Yazar, bu hekayələrə obrazlar və onların ətrafla olan əlaqələri vasitəsilə həyatın anlamı, insan yaşamının dəyəri, pisin/yaxşının nə olduğu və bənzəri mövzuları daxil edir və çox maraqlı işlər çıxır ortaya.
philosophical zombie, fəlsəfədə zehin, şüur problemi ilə əlaqəli olan bir düşüncə eksperimentidir. əsasən filosof david chalmers vasitəsi ilə məşhurlaşan fikir qısaca belədir :
məsələn indi mənim yazdığım bu yazını oxuyursunuz və mənim də sizin kimi bir insan, özünün fərqində olan biri olduğumu qəbul edirsiniz, lakin bu düşüncəyə görə bunu bilməyiniz mümkün deyil, çünkü sizin kimi davransam, danışsam, yazsam da əslində öz fərqindəliyi olmayan və sadəcə elə imiş kimi davranan və ya davranmağa proqramlanan bir robot, bir zombi ola bilərəm.
philosophical zombie, hər şeyi ilə insan kimi görünən lakin şüura sahib olmayan xəyali bir varlıqdır. məsələn bir philosophical zombiyə atəş açsanız bunu daxili olaraq hiss etməyəcək lakin normal bir insanın verə biləcəyi bütün reaksiyaları verəcək və normal bir şəkildə öləcək (heç bir daxili hiss yaşamadan!). yəni ki ətrafınızdakı insanların, ən yaxın dostunuzun bir zombi olması mümkündür və onun zehninin içərisindəki prosesləri müşahidə edə bilmədiyiniz üçün bunu tamamilə inkar etməyiniz mümkün deyil.
qısacası, uşaqkən düşündüyümüz “bəlkə hər şey mənim üçün yaradılmış bir oyundu və məndən başqa hər kəs robotdu” fikri, fəlsəfə dünyasında mübahisə doğuran və üzərinə ciddi məqalələr yazılan bir mövzudur -*
maraqlı mövzular ilə əlaqəli məlumatları, qrafiklər vasitəsilə aydın, rahat başa düşülən bir hala gətirib online olaraq təqdim edən platforma. məsələn “gerçək hekayələrə əsaslanan filmlərin səhnələri nə qədər gerçəkdir?” adlı maraqlı bir çalışmaları var. bohemian rhapsody filminin səhnələri 79.9% doğru imiş. digər filmlər üçün
bəyəndiklərimdən bəziləri:
i) şüurluluq nədir - link
ii) meditasiya üzərinə - link
iii) şərq dünyasında qərbdən öncə edilmiş kəşflər - link
quora - istədiyiniz sualı verib mütəxəssislərdən, mövzu ilə bağlı bilgili olan insanlardan cavab ala biləcəyiniz bir platformadır. qarşılaşdığım maraqlı/faydalı cavablara sahib olan suallardan bəziləri :
1. insanların həyatla bağlı sahib olduqları yanlış düşüncələr nələrdir? link
2. sizin ölkənizə gəldiyim zaman etməməli olduğum şeylər nələrdir? insanlar bu başlıq altında ölkələri ilə bağlı olduqca geniş məlumatlar verirlər. səyahətə çıxmadan öncə mütləq göz gəzdirin. link
bir də bu var:
3. ölkənizlə bağlı bilməli olduğumuz şeylər nələrdir? link
4. 10 dəqiqə içərisində nə öyrənə bilərəm ki, həyatım boyunca işimə yarasın? link
5. hərkəsin doğru sandığı amma yanlış olan şeylər nələrdir? link
6. insanların günlük olaraq yanlış etdikləri şeylər nələrdir?. link
7. komada olmaq necə bir hissdir? link
8. dünya üzərində cavabı tapılmayan ən böyük sirrlər nələrdir? (unsolved mysteries) link
9. ən maraqlı psixoloji oyunlar(trick) hansılardır? link
10. charles darwin-in təkamül nəzəriyyəsindəki ən böyük yanlışlar nələrdir? link
11. bir kosmonavtın cavabladığı “kosmosa gedib gəldikdən sonra dünyada yaşamaq necə bir hissdir?” link
12. son 10 ildəki ən böyük elmi kəşflər hansılardır? link
carol dweck-in uşaqlar üzərində keçirdiyi təcrübələrdə müşahidə etdiyi zehniyyət, düşünmə şəkilləri.
dweck uşaqlara getdikcə çətinləşən suallar, puzzlelar təqdim edir və nəticə olaraq əslində iki tip uşağın olduğunun fərqinə varır. 1-ci qrupdakı uşaqlar suallar çətinləşdikcə “yox, bunu həll edə bilmərəm”, “mən belə şeyləri bacarmaram”, “yaddaşım onsuz da zəifdi” kimi reaksiyalar verir, çətinliklərdən qaçırlar. hətta bu qrupdakı uşaqların bəziləri suallar çətinləşdikcə onları həll etməyə çalışmayıb başqa şeylərlə maraqlanırlar. dweck bu zehniyyəti fixed mindset adlandırır.
ikinci qrup uşaqlar isə growth mindset-ə sahib olan, bacarıqlarının inkişaf etdirilə biləcəyini düşünən uşaqlar idilər. suallar çətinləşdikcə bu uşaqlar özlərinə “belə çətin oyunları çox sevirəm”, “indi cavabı bilmirəm amma fikirləşsəm tapa bilərəm”, “bir dəfə bildim yenə bilərəm” tərzində şeylər deyir və sualların üzərində düşünürlər. uşaqlardan biri həll edilməsi imkansız olan bir sualla qarşılaşanda belə “ümid edirəm ki, nəsə öyrənə bilərəm” deyir və hətta təcrübə zamanı bu qrupdakı uşaqlardan biri sualları evə aparıb üzərində düşünmək üçün icazə istəyir.
carol dweck bu iki düşüncə şəklinin(mindset) bütün insanlar üçün tətbiq oluna biləcəyini və insanları bu şəkildə iki yer ayıra biləcəyimizi iddia edir: fixed mindset-ə sahib olanlar bacarıqlarının sabit, inkişaf etdirilə bilməyən olduğunu düşünən və yeni şeylər etməyə, öyrənməyə can atmayan insanlar olurlar. çətinliklə qarşılaşanda ondan qaçan, yeni problemlərlə üzləşmək istəməyən insanlardır bunlar. "heç vaxt rəsm çəkə bilmərəm, mənlik deyil", "mənim belə şeylərə bacarığım yoxdur."
growth mindset-ə sahib insanlar isə bacarıqların çalışaraq əldə edilməsinin və ya inkişaf etdirilməsinin mümkün olduğunu düşünən insanlar olur. “yazı yazmağı bacarmıram. olsun, çalışıb öyrənərəm”, “uşaqlıqdan riyaziyyatda zəif olmuşam. eybi yoxdur uzun müddətli oxumalar edib zamanla daha yaxşı hala gələ bilərəm.”
"ateist 10 dakikada şehadet getirdi!!!" ya da “kanıtladık! tanrı yok!” şəklində yox, amma fəlsəfi təməllərlə ələ alındığında çox maraqlı hala gələ biləcək bir mövzudur tanrı mövzusu. anlaya bildiyim bəzi yönlərinə dair fikirlərimi paylaşdım. tanrılar və dinlər:
(youtube: )
altbaşlıqlar:
tanrı lehinə arqumentlər və məntiq
tanrının icadı
tanrı bilgisi problemi
insanlığın sahib olduğu ən qədim arzularından biri.
bu arzu o qədər qədimdir ki, bizə gəlib çatan ilk əsərlərdən biri olan qılqamış dastanında belə rast gələ bilirik buna. əsərin bir hissəsində kral qılqamış sonsuza qədər yaşamaq üçün üsullar tapmağa çalışır, bunun üçün uzun yollar qət edir lakin əsərin sonunda isə arzuladığı ölümsüzlüyə çata bilmədiyini görürük.
ölümsüzlüyü xəyal edə bilmək amma bir tərəfdən də ölümlü olmaq bizə o qədər təsir edib ki, biz bu təzaddan qurtulmaq adına bizi sonsuza qədər yaşadacaq dinlər yaradmışıq və bu, sadəcə sonraki dünya ilə bağlı düşüncələrimizə deyil həm də bu günümüzə təsir edən bir fikirdir. ölümlü olduğumuzu bilmək bizi hərəkətə keçirən əsas şeydir. hədəflərimiz, istəklərimiz, xəyallarımız; hamısı ölümlü olmanın gətirdiyi şeylərdir. həyatımızı anlamlı edən şey də ölümün özüdür. ən sevdiyiniz filmin başlaması lakin əsla sona çatmaması necə bir mənasızlıq yaradacaqsa, doğumla başlayan həyatın əsla sona çatmaması da eyni mənasızlığı özü ilə gətirəcək.
bir neçə il öncə star trek: voyager izləyərkən death wish(ölüm arzusu) adlı bir bölüm qarşıma çıxmışdı. bölümdə q(kü) ölümsüz olan biridir və min illərdir yaşayır. amma önəmli olan hissə budur ki, q-nün artıq istədiyi tək bir şey var: ölmək. artıq heç bir arzusu, istəyi, hədəfi qalmayan q yaşamını sonlandımaq istəyir.
əsas q bizi digər q-lərin yaşadığı qəsəbəyə apardığı zaman, biz bu qəsəbədə böyük bir səssizliyin olduğunu görürük. çünki bu qəsəbə sakinləri 10 min ildən uzun bir müddətdir ki, yaşayırlar. əylənərək, üzülərək, sadəcə oturaraq günlər, illər keçiriblər. və artıq deyilə biləcək, edilə biləcək yeni heç nə qalmayıb.
sən ölümsüz olmaq istərdinmi? yox, istəməzdim. özümüzü tək, ayrı bir varlıq olaraq görmə əyilimində olsaq da əslində digər tərəfdən də min illər boyu çalışan təkamül prosesinin bir nəticəsiyik. və təkamülün nəticəsi olan bu zehinlər sonsuza qədər yaşamağa uyğun deyillər. sonsuza qədər yox olmaq, ölmək çox qorxulu şeylər kimi görünə bilər amma biz bu səbəbdən ölümsüzlüyü istəsək belə beynimiz, zehnimiz buna hazır olmaqdan çox uzaqdır. bu səbəbdən ölümsüzlük şansı əldə etdiyimizdə, bir müddət sonra bunun nəticəsi ölüm arzusundan başqa bir şey olmayacaq.
ən sonda isə ən başa qayıdım. dastanda qılqamış fiziki olaraq sonsuza qədər yaşamasa da varlığını min illər sonra belə sürdürür və hələ də ondan danışırıq. tam olaraq onun istədiyi kimi olmasa da ölümsüz olmağı bacardı qılqamış. bu kontekstdə baxdığımız zaman Elə bəlkə bu entrynin özü də ölümsüzlüyə, bir neçə generasiya sonra da bilinməyə duyulan arzunun bir təzahüründən başqa bir şey deyildir. *
hər nə qədər yazarı bu arzuya sahib olmadığını iddia etsə də
tətil havasından sürətli bir şəkildə çıxmağıma və son 2-3 həftədə yenidən bir şeylər edə bilməyimə kömək edən tətbiq.
əsas səhifədə üzərinə çalışdığınız proyektlər və onlara ayırdığınız zaman göstərilir. tətbiq, ən çox çalışdığınız gün, zaman aralığı və s. ilə bağlı da statistikalar təqdim edir sizə. həm görünüşü, həm də statistikalar da daxil olmaqla sahib olduğu bir çox xüsusiyyətləri ilə istifadə etdiyim ən faydalı productivity uygulamalarından biridir. windows və linux üzərində istifadə edirəm, google play store üzərindən də yükləyə bilərsiz.
iyirmili yaşlarının başlarında olan, universiteti yeni bitirmiş 4 gəncin gerçək həyatın problemləri ilə üzləşmələrini göstərən və bir çox insanın içəridəki obrazlarla rahatca empati qura biləcəyi film.
bütün obrazların düşünmə şəkillərini və bir-birləri ilə olan qarşılıqlı əlaqəsini detallı bir şəkildə görə bilməyimiz, rahat bir şəkildə hekayənin içərisinə girə bilməyimizə şərait yaradır.
lacan, heidegger, sartre oxuyaraq dünyanı anlamağa və yorumlamağa çalışan troy.
troyun anlamağa çalışdığı dünyanı bütün optimistliyi ilə dəyişdirməyə çalışan lelaina.
bəzi şeyləri özünə belə etiraf etməkdə çətinlik çəkən və bütün dərdi özü ilə olan sammy və vickienin hekayəsi.
-- 23 yaşıma gəldiyimdə çox önəmli biri olacağımı düşünürdüm.
-- əzizim, 23 yaşında olmalı olduğun tək bir şey var; özün.
jonathan gottschall-ın the storytelling animal kitabında bəhs etdiyi qavram. homo fictus-u hekayə yaradan, xəyali şeylərdən danışa bilən insan mənasında istifadə edir yazar.
Bildiyiniz kimi insanlar olaraq özümüzü homo sapiens (ağıllı insan) olaraq adlandırırıq. jonathan isə iddia edir ki, insanlığın bu səviyyəyə gəlməsində, ağıllı olması qədər, bəzən bu ağılla heç uzlaşmayan hekayələr uydura bilmə qabiliyyəti də çox önəmli bir rol oynayır. buna görə də insanlığı Homo fictus (fiction, hekayə yarada bilən) adlandırır. bu fikrə görə bizlər min illər boyunca hekayə danışma gücümüzdən istifadə etmişik və bu sayədə bu qədər inkişaf etmişik, aya gedmişik, yüksək səviyyəli texnologiyamız var və s. bəs bu hekayələr tam olaraq necə təsir edib/edir bizlərə?
bu hekayələrə örnək kimi ən son izlədiyiniz filmi götürə bilərsiniz. orada paketlənmiş gözəl bir film, hekayə var və o hekayənin içərisinə daxil olmaq üçün zamanınızı xərcləyirsiniz. amma hekayələri sadəcə almaqla qalmırıq, onları yaradırıq da. məsələn dostunuzla görüşdüyünüz zaman öz həyatlarınızı bir hekayə şəklində təqdim edirsiniz bir-birinizə, başqaları ilə bağlı qeybət edir, hekayələr yaradırsınız və bu hekayələr sizi bir-birinizə yaxınlaşdırır. hekayələrin birləşdirici gücünün ən böyük örnəyinə baxaq: dinlər.
insanların ən çox inandığı dinlərə baxdığınız zaman orada sadəcə rasional bir şəkildə hazırlanmış qaydalar listi yox, müəyyən hekayələr də görəcəksiniz. ölümdən sonrakı həyat, o həyatın içərisindəki obrazlar, orda yaşanılacaq şeylər; hamısı o qədər ətraflı bir şəkildə hazırlanıb ki, bir çoxumuz bu hekayələrin bizi birləşdirməsinə maneə ola bilmirik.
Reklamlardan da örnək verim. Məsələn bir çoxumuz “bizim ürünümüz çox gözəldir. gəlin alın.” deyən bir markanı çox ciddiyə almarıq. Amma bir də coca-cola reklamlarına baxın. Mükəmməl şəkildə yaradılmış hekayələrlə dolu olduğunu görəcəksiniz bu reklamların. “Bu ailə illərdir coca-cola içir və xoşbəxtdirlər, gəl sən də iç və xoşbəxt ol.”
Örnəklər çoxaldıla bilər amma istər a topluluğundaki "b topluluğu filan filan şeyləri edir, onlara yaxınlaşmayaq" hekayəsinin a toplumunu bir yerdə tutma özəlliyindən yola çıxın, istərsə də sözlükdə hekayə halında yazılan entry-lərin məqalə şəklində yazılanlardan daha çox diqqət çəkdiyi örnəyinə. Hamısı ağıllı, sapiens olduğumuz qədər homo fictus da olduğumuza bir işarədir. toplumumuz, kültürümüz və ən önəmlisi həyatlarımız hekayələrin üzərinə qurulub.
mövzu ilə əlaqəli : The storytelling animal: Jonathan Gottschall at TEDx:
(youtube: )
tənqid 1. jonathan-ın homo fictus-u kateqoriyalandırma şəklinin yanlış olduğu fikrindəyəm. fictus-u sapiens-ə bərabər olan, onu əvəzləyən bir çoxluq olaraq qəbul edir amma fikrimcə fictus, sapiens-in alt çoxluğu olmaqdan iləri gedə bilməz. yəni, hekayə danışma gücümüz ağlımızın bir by-product-ından başqa bir şey deyil.
qeyd 1. bu qavramlarla çox yeni tanış olmuşam lakin hekayələrin həyatımıza yerləşmə şəkli və əsasən də həyatlarımızı anlamlı bir hala gətirmək üçün bu həyatları hekayə paketləri halına gətirməyimiz olduqca diqqətimi çəkir. fikri inkişaf etdirə bilsəm yeni bir entry olaraq başlıq altında paylaşacağam.
1.0. digital texnologiyanın geriləməsi və analoq texnologiyanın geri dönməsi ehtimalı. 1.1. 0 və 1-in hər zaman işimizə yaramaması, digital texnologiyanın datanı emal etmək üçün (hər zaman) ən yaxşı üsul olmaması və bizim alternativlərə ehtiyac duymağımız. 1.2.moore qanunu və von neuman bottleneck səbəbi ilə digital kompüterlərin gələcəkdə "efficient" olmamaları ehtimalı. 1.3. ümumi problemlərdən, matrix multiplicationın geniş istifadə edildiyi süni intellekt, neural network ilə əlaqəli problemlərə endiyimiz zaman, analoq texnologiyanın gözlədiyimizdən çox daha işə yarayan olması və digitalı keçməsi. 1.4.future computers will be radically different:
(youtube: )
2.0.no coding required platformalarının bizim texnologiyanı anlaya bilməyimiz adına ən böyük maneələrdən biri olması. 2.1. texnologiyanın köklərinə dair bilgisi olmayan topluluqların texnologiyadan istifadə etməsi. 2.2. texnologiyanın köklərinə dair bilgisi olmayan topluluqların ortaya çıxardığı "texnologiyalar".
0.1 | atalar və oğulları
0.2 | oğullar və rəqibləri
1.0 | ataya qarşı sevgiyə dönüşməmiş hisslərin, rəqabətə, daimi bir onu keçmə arzusuna və hətta nifrətə çevrilə biləcək olması ()
2.0 | daha barışcıl bir baxış açısı ilə - atanın yaşamına özünün öncəki yaşamı olaraq baxmağın mümkünlüyü və bunun düşünüləndən daha çox ehtimalı özü ilə gətirməsi
2.1 | “saving your father from the belly of the whale”
3.0 | observational learning və atalardan öyrənilənlər
4.0 | dini-mitolojik ata fiqurları
4.1 | "icarus və daedalus" / "oedipus və laius" / "noah və oğulları" (əsasən oğlu ham ilə olan əlaqəsi)
4.2 | nuhun hekayəsində, nuhun oğlu ham-in nuhu çılpaq (bütün zəiflikləri ilə) olaraq görməsi və buna görə atası tərəfindən cəzalandırılması
4.21 | "bir oğulun ən böyük oyanma anı, atasının da ətdən sümükdən bir insan olduğunu anladığı andır.”
5.0 | əsasən oğlanların ataya qarşı "hiss repertuarlarının" çox-çox zəif qalması.
5.1 | ataya qarşı hisslərin(bunlar neqatif olsalar belə) çeşidlənməsinə icazə vermək və bunun üçün çaba sərf etmək.
6 | incil / john 10-30
6.1 | "və ağıllara o sual gələr - bir oğul atasının uzantısından başqa nədir ki?"
7 | collective fatherhood
7.1 | The Changing Role of the Modern Day Father
7.2 | evrimsel atalar və izləri
8 | Kültür içerisindeki ata figürleri ve red pillci manipülasyon
düşünərkən istifadə edirəm:
1) ömer aygün - öfke:
(youtube: )
2) bible - father-son relationships
3) oğuz atay - babama mektup
4) father complex
5) lacan - name of the father
artificial intelligence(ai)/yapay zeka/süni intellekt, alqoritmlər vasitəsilə insan bacarıqlarının, intellektinin maşınlarda və kompüterlərdə tətbiq edilməsini təmin edən elm sahəsidir.
superintelligence ise ai texnologiyalarının 3 əsas növündən biridir və ən güclüsüdür. bu üç növ güclərinə, potensiallarına görə bir-birlərindən kəskin şəkildə fərqlənirlər.
1-ci növ - superintelligence - hal-hazırda mövcud olmayan və yaxın illərdə olmasını təxmin etmədiyimiz növdür. insan zəkasından çox çox daha üstün, onun etdiyi hər şeyi edən və bunun fərqində olan ai növləridir. hər şeyi ilə super, üstündür. plan qurma, öyrənmə, düşünmə, sənət, elm, fəlsəfə və ağlınıza gələ biləcək bütün sahələrdə insan zehnini ötüb keçən texnologiyalardır.
2-ci növ. artificial general intelligence (agi) . agi eyni anda yüzlərcə prosesi yerinə yetirən və insan zehnini, bacarıqlarını təqlid etməyi bacaran süni intellektlərə verdiyimiz addır.
3-cü növ. artificial narrow intelligence (ani) - eyni anda bir tapşırığı yerinə yetirə bilən ən zəif versiyadır bunlar. zəif adlandırılmasına baxmayaraq modern dünyada istifadə etdiyimiz süni intellekt nümunələri bu kateqoriyaya aiddirlər. üz tanıma, səs tanıma, internet üzərində axtarış etmə kimi prosesləri yerinə yetirə bilir. siri, alexa, sürücüsüz işləyən maşınlar, chatbotlar bu kateqoriyaya daxildirlər.
1.1. şahmat, go kimi "high iq" oyunların belə içlərindəki savaş ünsürlərinə görə diqqət çəkməsi.
1.11. oyunlardakı mübarizə və bunun çəkiciliyi.
1.2. intellektual uğraşların və əyləncələrin heyvani backgroundları.
1.3. hətta elmin önəmli hala gəlməsində və aya gedmək başda olmaqla bir çox böyük elmi atılımın backgroundunda savaşların olması.
1.31. savaşın kölgəsində qurulmuş kültürlər və fəlsəfələr.
1.32. toplumun savaşa(rəqabət) dair düşüncələrdən günlük həyatda daima istifadə etməsi.
1.4 zehnimizin bu şəkildə bir evrim keçirməsində ice age və digər böyük qırılmaların təsiri.
1.5 layers of brain/robert sapolskynin mövzu üzərinə fikirləri
1.6. savaşdan və ümumiyyətlə beynin “primitiv” hissələrindən arınmış bir zehnin ehtimalı və xəyalı.
1.61. sci-fi içərisində belə bir zehnin yeri.
1.62 yevgeny zamyatinin biz əsərinin mövzuyla olan əlaqəsi və 1.6da bəhs edilənlərin əsər içində ulaşılmaz olması.
)
