Qədim romada müxtəlif ənənə və ayinlərlə müşayiət olunan dini qruplaşmalardır.
Başlıca olaraq üç kult növünü fərqləndirmək olar: özəl (ailə), gentile (nəsil) və ictimai (rəsmi). Bu klassifikasiya demək olar ki, bütün dini sistemi əhatə etsə də, bundan kənarda qalan, qapalı üzvlük sisteminə malik mistik kultlar da Romada kifayət qədər geniş yayılmışdı. Bu haqda daha ətraflı danışacayıq. Lakin ilk öncə kultların başlıca üç növünü aydınlaşdıraq:
İctimai kultlar. adından da göründüyü kimi bütün cəmiyyət tərəfindən qəbul edilən və hakimiyyətin önəmli bir dayağı kimi rəsmi qaydada təbliğ edilən kultlar idi. Bu kultlar adətən Romanın ən önəmli tanrılarının adı ilə bağlı olur və onlara sitayişi, tanrıların şərəfinə keçirilən ictimai bayram və ayinləri əhatə edirdi. Bu kutların arasında Yupiter, Venera, Vesta və Mars kultları xüsusilə seçilirdi. Hər kəsin romada din deyiləndə ilk ağlına gələn məhz bu ictimai kultlardır.
özəl və ya ailəvi kultlar. ən spesifik kult növüdür. Qədim Romanda demək olar ki, hər bir ailə özlüyündə bir kult idi və kultun rəhbəri ailənin başçısı - ata hesab edilirdi. Kultun ayinləri ev daxilində, əsasən foyedə yerləşən larariumun önündə həyata keçirilirdi. Larariumda evin və ailənin qoruyucu olan bir neçə fiqur təsvir edilirdi.
![]()
![]()
Məsələn, pompeydə tapılan bu larariumların yuxarı hissəsində ortada təsvir edilən obraz
genius adlanır. Geniuslar şəxsi qoruyucular hesab edilirdilər və demək olar ki, hər kəsin bir geniusu olduğuna inanılırdı. Bu məbədlərdə ortada təsvir edilən məhz ailə başçısının geniusudur. Freskanın yuxarı hər iki küncündə isə
Lares adlanan fiqurlar dayanıb. Lareslər evin qoruyucuları hesab olunurdular və tanrı Merkurinin övladları idilər. Aşağı hissədə təsvir olunan ilan obrazı ailə evinin üzərində dayandığı torpağın qoruyucusu hesab edilirdi və Romada bolluq-bərəkət rəmzi kimi qəbul edilirdi.
Bundan başqa ailə kultları daxilində daha iki obraza:
penates- ailənin qoruyucusu olan olimp tanrıları və
manes - əcdadların ruhuna ibadət edilirdi. Sonunculara ölüm günlərinin ildönümlərində ailə üzvləri tərəfindən bəxşişlər edilirdi. Ümumiyyətlə isə, ayin olaraq hər gün yeməyin ilk hissəsi onlara verilir, digər önəmli günlərdə bu fiqurlara şirniyyat və ya bal təklif edilir, güllərlə bəzədilir, önlərində şam və ya insenslər yandırılırdı. Ocaq da həmçinin ailə kultunun çox önəmli bir hissəsi hesab edilirdi və onun sönməsinə heç bir zaman icazə verilmirdi.
gentile və ya gentilice kultları həcminə görə yuxarıdakı iki kulta nisbətdə aralıq mövqe tuturdu. Bu kult ailə kultuna çox yaxın olsa da, ondan daha geniş idi və adətən eyni soyadı daşıyan, yəni eyni nəslə aid hər kəsi əhatə edirdi. Romada belə qruplar gens adlanırdı və kultun adı da məhz buradan gəlir. Nəslin başladığı ortaq əcdad adətən bu nəslin tanrısı, dolayısı ilə kultun ibadət obyekti hesab edilirdi. ən məşhur nəsillər bəzən öz əcdadlarını Romanın önəmli tanrılarına bağlayaraq müqəddəsliyə iddia edirdilər.
Mistik kultlar. İlk başda qeyd etdiyimiz və bu üç kateqoriyadan heç birinə uyğun gəlməyən mistik kultlar həcminə görə gentile kultlarına daha yaxın olsalar da, tamamilə başqa prinsiplər üzərində qurulurdular. Bu kultlara üzvlük gizli və qapalı idi və üzvlük üçün hər hansı bir bağın olması vacib deyildi. Dövlət tərəfindən qəbul edilmiş dinlərə aid olmayan bu kultlar ekstazik ayinlər, ekzotik rituallarla müşayiət edilirdi və ictimaiyyətdən uzaq yerlərdə, habelə yeraltı gizli məkanlarda keçirilirdi. Mithraism, İsis kultu və Bacchanalia bu kultların arasında ən məşhurları idi. Adətən xüsusi bir tanrıya ibadət üzərində qurulan bu kutların üzvləri tanrıya çatmaq üçün bir çox illeqal və ya əxlaqi olaraq ümumi kütlə tərəfindən qəbul edilməyən ayinlərin icrasını məcbur görürdülər. Bu ayinlər zamanı homisid və seksual xarakterli cinayətlərin artması səbəbilə bəzi mistik kutlar Roma imperiyası tərəfindən ictimai asayiş və əxlaqi dəyərlərə təhdid hesab edilərək məhdudlaşdırılmışdır. Sonralar xristian dininin gəlişi ilə mistik kultlar daha da azalaraq tarixə qovuşmuşdur.
![]()
)
