16. nihilizm (latın. nihil – heç nə) — insan mövcudluğunun dərk olunmasının, ümumi qəbul edilmiş əxlaqi və mədəni dəyərlərin inkarında özünü büruzə verən dünyagörüşü, avtoritetlərin qəbul edilməməsi.

bu barədə təhsil aldıqım yerdə oxumuşdum. ancaq özüm tam aydın yaza bilmiyəcəyim üçün copy etdim. oxuyun və maariflənin -*

fəlsəfədə nihilizm heç bir şeyin var olmadığını, heç bir şeyin bilinməyəcəyini müdafiə edən düşüncə tərzidir. nihilizm həm bilik fəlsəfəsiylə, həm dəyər fəlsəfəsiylə,həm də varlıq fəlsəfəsiylə əlaqəli olan bir təlimdir. nihilizm təlimi, bilik fəlsəfəsində hər cür biliyin bir aldanma olduğunu, biliyin mövcud olmadığını; əxlaq fəlsəfəsində insan hərəkətlərini tənzimləyən dəyərlərin olmadığını; varlıq fəlsəfəsində isə heç bir şeyin mövcud olmadığını müdafiə edir.

erkən dövr yunan filosofu gorgias bu düşüncə tərzinin təmsilçilərindən biridir. bir sofist olan gorgiasın fikrincə heç bir şey mövcud deyil (hər kəsin üzərində birləşərək var deyə biləcəyi bir varlıq yoxdur), bir şey bir şəkildə var olsa belə, o bilinə bilməz, bir şey bir şəkildə var olsa və bilinsə belə bu məlumat başqalarına ötürülməz. nümunədən də məlum olduğu kimi sofistlər varlığın bilinməyəcəyi şəklindəki düşüncələrini, dil və hissiyyat problemləri ilə əlaqələndirirlər. onlara görə düşüncələrimizi ötürmək üçün istifadə etdiyimiz simvollardan ibarət olan dil güvənli deyil. insanlar arasında dil vasitəsilə qurulan əlaqə mütləq deyil, nisbidir. hiss və qavrayışa söykənən biliklər də nisbidir. bu halda onlara görə varlıqlar üzərində ortaq bir məna da olmayacaqdır.

bu görüşün ən önəmli nümayəndəsi nitsşedir. var olan dəyərlərə, nizama qarşı çıxır və heç bir dəyər tanımır. nitsşe müasir insanın mənimsədiyi dəyərlərin ənənəvi dayaqlarının çökdüyünü deyirdi. buna görə də köhnə dəyərlər atılıb, bütün dəyərlər yenidən qurulmalıdır. bunu edəcək olan insan da güc baxımından üstün insandır. insan yeni dəyər yarada bildiyi ölçüdə üstün insan olaraq azaddır.

buna görə də insanlar güclü və zəiflərə bölürlər. azad əxlaqı təyin edən amil, fərdin güclü və ya zəif olmasıdır. mövcud əxlaq sistemini zəif insanlar yaradıblar, bu əxlaq sistemi qul əxlaqıdır. qul əxlaqı insanın zəifliklərini ön plana çıxaran, yaşam gücünün əksilməsinə səbəb olan əxlaqdır. bu əxlaqın qarşısında isə güclü insanların yaratdıqları aristokrat əxlaqı var. aristokrat əxlaqı güc əsasında yaranan üstün insan əxlaqıdır. üstün insan dövrünün hər cür üfunətli dəyərlərini rədd edən, özünü aşmış və yeni dəyərlər yaratma gücünə sahib insandır. öz dəyərini özü yarada bilən insan öz əxlaqını da özü yaradır. bu səbəbdən də universal əxlaq anlayışı ola bilməz.