43. e=mc^2 düsturunu fikirləşəndə eynşteyn ağlımıza həmişə qırışıq üzlü qoca bir adam şəklində gəlir.ancaq e=mc^2-nin eynşteynin yaşlılığı ilə əlaqəsi yoxdur. gənc, enerji dolu və dinamik bir eynşteynin əsəridir. enerji və kütlə arasında əlaqəni anlatan dünyanın ən məşhur düsturu hələ eynşteyndən xeyli qabaq enerjinin e-nin kəşf edilməsi ilə başlanır.19-cu əsrin başlanğıclarında alimlər enerji deyə bir anlayışdan istifadə etmirdilər. yalnız qüvvələri və gücləri əsas götürürdülər. bunlar bir-birindən ayrı əlaqəsiz bir şey idilər: küləyin gücü və ağırlıq qüvvəsi...bütün bu qüvvələri birləşdirən enerjinin olduğu fikrini maykl faradey irəli sürdü.cisimləri hərəkət ettirən enerji və onların ibarət olduğu fiziki maddə, yəni kütlə bütün 19-cu əsr fizikasının əsas iki kəmiyyəti idi. ancaq biri üçün ödənilən qanunlar digəri üçün ödənmirdi...
məktublarından məlum olanlara əsasən eynşteyn 16 yaşından başlayaraq işığın təbiəti haqqında düşünməyə başlamışdı. danışdığı hər kəsə: dostlarına, iş yoldaşlarına və hətta evlənəcəyi sevgilisi mileva-ya belə eyni sualı verirdi. işıq nədir? bir işıq dəstəsinin üstünə minsəm nə görərdim?sizcə nə görərdik?birliktə işıq sürətinə çata bilsək nə olardı?...
elə bu suallar ilə daima işıq haqqında fikirləşərək elmdə inqilab yaratacaqdı. işıqla kainatı yenidən kəşf edəcək, enerji və kütləni birləşdirəcək gizli bir yol tapacaqdı. e=mc^2....işıq 300000 km/san kimi inanılmaz bir sürətə malikdir.buna görə c ilə ifadə edilir. latınca "sürət" mənasını verən "celeritas" sözünün baş hərfi ilə göstərilir.
işığın sürətinin hesablanmasından əvvəl 19-cu yüzillikdə, heç kim işığın nə olduğunu bilməzkən daha öncə adını çəkdiyim faradey ağıllı bir fikir irəli sürdü. işıqdan görünməz xətlər yayıla biləcəyini açıqladıqdan sonrakı 15 il boyunca heç kim ona inanmadı. çünki fikrini təsdiqləyəcək yüksək riyaziyyat bacarığına malik deyildi. 15 il sonra biri köməyinə çatdı. ceyms maksvell faradeyə yazdığı məktubda ona inandığını söyləmişdi.o həmçinin güclü riyaziyyat biliyinə malik idi.eksperimentlərini faradeyə açıqlayarkən bir məqama toxunmadan keçə bilmirdi.hesablamalardan çox maraqlı nəticələr alınmışdı.elektrik sahəsi maqnit sahəsini, maqnit sahəsi də elektrik sahəsini yaradırdı və bu hamı tərəfindən qəbul olunurdu.lakin bu yalnız müəyyən bir sürətlə baş verirdi:300000km/san-işıq sürəti...faradey başdan bəri haqlıydı:işıq elektromaqnit dalğası idi...
yenidən eynşteynin tez-tez özünə və yaxınlarına verdiyi suala gəlirik: bir işıq dəstəsinin üstünə minsəm nə görərdim?...
indi fikirləşək: hərəkətsiz dayanaraq güzgüyə baxdığımızda işıq bizdən güzgüyə doğru gedir və özümüzü görürük. bəs güzgüylə birlikdə işıq sürətində hərəkət etsək nə olar? yəni bizdən güzgüyə gedən işığın sürəti ilə...işıq güzgüyə çata bilməz və görünməz olardıq! elə həmin andan etibarən işığın digər dalğa növlərindən fərqli olduğunu başa düşmüşdü.eynşteyn işığı müxtəlif yerlərdə araşdırırdı. isveçrə patent institutundakı işi qəbul etdi. "mən tanrının dünyanı necə yaratdığını öyrənmək istəyirəm, digər şeylər mənim üçün boş şeylərdir" deyirdi...
eynşteyn və betsso işığın müxtəlif məsafələrdəki saatlardan özlərinə nə qədər zamanda çatabiləcəyi mövzusunda işləyərkən eynşteynin ağlına möhtəşəm bir fikir gəldi. problemi tərsinə çevirdi ...möhtəşəm fikri işıq sürətini sabit qəbul edib zamanın ləngiməsi idi. yəni işıq sürəti azalanda zaman da ləngiyəcəkti. elə bu dünyaya baxışımızı dəyişdirdi. 1905-ci il eynşteyn və fizika üçün möcüzəvi bir il idi. ilk məqaləsi atomun həqiqi ölçüsünü tapmaqla əlaqəli idi. 2 ay sonra işığın təbiəti haqqında məqaləsi yayımlandı(bu məqalə sonradan ona nobel mükafatı qazandıracaqdı).3-cü məqalə qızdırılan molekulların hərəkəti ilə əlaqəli idi və bu atomun ,doğrudan da, olub-olmadığı mübahisəsinə son qoydu.4-cü məqaləsi ilin ilk hissəsinin sonunda yayımlandı.bu məqalədə işığın zaman və məkanla olan əlaqəsi haqqında fikirləri yer alırdı. dünyaya baxışımız dəyişmişdi artıq...
nə zaman, nə də məkan!!! eynşteynin dünyasında dəyişməyən tək sabit artıq işıq idi. 3 səhifədə bəsit bir şəkildə enerji və kütlə arasındakı o məşhur düsturu kəşf etmişdi artıq...e=mc^2...
işığa doğru olan 10 illik bir səyahətin sonuna çatmışdı artıq...4 il gözlədiktən sonra zurich universitetində fizika professoru oldu.ondan sonra sürətlə yüksəldi.berlində fizika professoru oldu. dünyada məşhurlaşdı və hamımızın tanıdığı bir "adam" halına gəldi...

vaxtilə tərcümə etmişdim bunu. birdən ağlıma gəldi və paylaşım dedim. sözlükdə belə məlumatlara ehtiyac var.