nədir bunun adı? yadlıq? indivindual dekadans? soyuqluq? buzlaşma? sentimental yoxluq? yoxsa böyük meqapolisin modernləşdirərək məhv etdiyi insan portreti? hərdən mənə elə gəlir ki insanın təkliyini təmsil edən böyük literaturik yaddaşa sahibəm. sonra bu hiss keçir, o böyük səssizlikdə hamının o anki yaşadığım hisslərə oxşar duyğular keçirdiyini zənn edirəm. bəli, onlar da danışır, mənim kimi gülür, siqaretini yandırır, kofe və içkisini içir; lakin qəribə olan və məni onlardan ayıran onların ətrafa mənim kimi baxmamasıdır. hərhalda tək fərqlilik budur. hərəkətin olmadığı yerlərdə bacardıqca ətrafı süzməyə çalışıram. baxışımı bir başqa baxış tutduğu əsnada gözlərimi başqa detala çevirirəm. bu sanki insanları yenidən kəşf etmək kimi gəlir mənə. hər gün minlərcə təzə üz. minlərcə fərqli geyim. minlərcə eyni yadlıq.
və elə mənəvi və maddi təkliyin içimə yayıldığı günlərin birində, yorğunluğumu üstümdən atmaq naminə kiçik bir kafeyə girib, kofe sifariş vermişdim. kafe şəhərin mərkəzi küçələrinin arxasında yerləşən xalqa açıq bir ərazidə yerləşirdi. o kafeni xüsusiylə açıq olduğuna görə sevirəm. kofemi içə içə həm insanlar baxır, bir tərəfdən də səki və yollarda su kimi axan yaşama nəzər yetirirəm. masamdan bir neçə addım aralıda iki gənc qız oturub, söhbətləşir. qarşımdaki masada bir kişi əllərini teatral şişirtməylə iki yana açaraq qadına nəsə maraqlı hekayə nəql edir. bu əsnada kafeyə baxmadan keçən, əynində qırmızı - nimdaşlaşmış - paltolu bir qadını fərq edirəm. sürətli, harasa tələsir. nə məni, nə kafeni, nə də başqa bir şeyi görür. bəlkə də dəfələrlə gördüyü üçün bu belədir. meqapolis sakinlərinin taleyi o qadının hərəkətlərində təzahürləşir: eynilik, yadlıq, tələskənlik. meqapolislərdə insan üzünə ehtiyac yoxdur.
kofe bitir, yeniləyirəm. bir müddət ötdükdən sonra uzaqdan bir səs eşidilir: kibrit, salfetka, alışqan və onlara oxşar bir neçə əşya satan kor bir qadındır bu. bir-bir masalara yaxınlaşır, mümkün dərəcdə qoruduğu ciddiyyəti geyiminə yansımayıb. geyimi xeyli optimist və xoşdur. insan hər gün balerinlərə xas bu tip geyimləri küçələrdə görməyə öyrəşməyib. buna rəğmən isə işindən bezdiyi səsindən məlumdur.
hamı yavaş yavaş ona baxır. insanların üzlərində, kor bir qadının, dilənçi olmayan bir qadının həyata qarşısında göstərdiyi əzəmətə kiçik heyranlıq hiss edilir və o qısa heyranlıq, bir neçə saniyə sonra hadisədən uzaqlaşır.
biri qadından saqqız alır, digəri alışqan. yavaş yavaş oturduğum masanın yanından keçdikdə qeyri ixtiyari ona səslənirəm. əslində ona da deyil, sadəcə "hey" çıxır ağzımdan. dayanır. baxışları qeyri müəyyən uzaqlıqdaki boşluğa zillənərək, "mənə səsləndiniz?" deyə qarşılıq verir. bir qəribə oluram, kafedəki baxışların əksəriyyəti bizə çevrilir, səsindəki soyuqluq və bezginlik məni çaşdırır. və fikirləşirəm ki niyə zamanı dondurmayaq?
"mənə səsləndiniz?" bəzi baxışlar mənə, bəzi baxışlar kor qadına, bəziləri isə hər ikimizə baxır. ehtiyacım olmayan bir şeyə görə ona niyə səsləndim? indi nə etməli? zaman axır. ayağa qalxaraq - üzr istəməyərək - cibimdən çıxartdığım bir miqdar pulu əlinə uzadıram. "nə almaq istəyirsiniz?" deyə soruşur. çaşqın halda "heç nə" deyə bilirəm ancaq. "mən dilənçi deyiləm!" deyir, səssi aqressiv və günahlandırıcıdır. yoluna davam edir. masamın yanındaki qızlar mənə baxıb, bunun psixologiyada insanları təhqir mənasına gəldiyini deyir. onlar zəyif deyillər. və eşitmədiyim bir çox cümlə. təsəvvürümə adleri, freudu, jung və lacanı gətirirəm. hamısı qabağımda qəhqəhə çəkir sanki o an, qıza heç nə demədən ilıqlaşmış qəhvəmi içirəm. qızlardan biri qadına yaxınlaşıb alışqan alır. və dərhal mənə, heç olmasa alışqan alardınız deyir. "ehtiyacım olmayan şeyi almamaq kimi prinsipim var" deyib, məsələni bağlayıram. ətrafda hər şey əvvəlki kimidir.
indi isə tələsmədən, zamanı geri qaytarmağa münasibətiniz necədir?
"kofe bitir, yeniləyirəm. bir müddət ötdükdən sonra uzaqdan bir səs eşidilir: kibrit, salfetka, alışqan və onlara oxşar bir neçə əşya satan kor bir qadındır bu. bir-bir masalara yaxınlaşır (...) biri qadından saqqız alır, digəri alışqan. yavaş yavaş oturduğum masanın yanından keçdikdə qeyri ixtiyari ona səslənirəm. əslində ona da deyil, sadəcə "hey" çıxır ağzımdan. dayanır. baxışları qeyri müəyyən uzaqlıqdaki boşluğa zillənərək, "mənə səsləndiniz?" deyə qarşılıq verir. bir qəribə oluram, kafedəki baxışların əksəriyyəti bizə çevrilir, səsindəki soyuqluq və bezginlik məni çaşdırır.
"xeyr, yanımdaki şəxsə səsləndim" qadın xəfif təəssüf hissiylə uzaqlaşır. halbuki yanımda heç kim yoxdur, mən təkəm. o qızların timsalında kafedə o epizodu görən hər kəsi təssəvvür etməyə çalışıram: kor və həyata qarşı əzəmətli mübarizə aparan bir qadını dolayan əxlaqsızın biriyəm. az əvvəlki hərəkətim də elədir: əxlaqsızlıq. hansı daha ağır olardı deyə fikirləşirəm.
qadını təhqir etmək istəmişdim? əgər elədirsə, hansı səbəblə? yox deyilsə, niyə kiçik kafenin içindəki gözlər təhqir etdiyimi qışqırırdı?
qadına kömək etmək istəyirdim. cibimdə alışqanım var idi. alışqanı ehtiyacı olan başqasına sata bilərdi. mənim üçün əksi, alışqanım ola ola, sırf ehtiyacım olmadan qarşı tərəfi məmnun etmək naminə alışqanı almaq, - ən azı - qarşı tərəfə əxlaqsız yanaşmadır.
hər nə isə, bu hadisə kiçik bir misaldır, katarsist tərəfi də yoxdur. demək istədiyim, göstərmək istədiyim, yəqin bəzilərinizə məlum oldu.
zamanı geri qaytarmaq insanın ən qədim arzularından biri, bəlkə də birincisidir; ancaq bir də zaman geri qayıdacağı təqdirdə heç nəyin dəyişməyəcəyi fikirini də təkmilləşdirdi kor qadın məndə.
xülasə, uzun fasilədən sonra entry orucumu pozub, unutmamaq və xatirəyə çevrilsin deyə bu yazını qaraladım. indi sizə louis malle-nin çəkdiyi, kinematoqrafiya tarixinin təkliyi yansıdan ən yetkin epizodunu göstərəcəm. sonra müəmmalı bir müddətə sağollaşacam. parklara, kafe və barlara gedəcəm. avtobus və metroya minəcəm. gizli gizli insanlara baxacam. elə birini fərq edsəniz, bəlkə də o mənəm, çəkinməyin yəni. -*
belə. Cafe scene from Le feu follet:
(youtube: 
)
)