19. burada bu movzu altında bu qeder yazmış ve bundan sonra da yazacaq insanın azerbaycanlı olması meni teeccüblendirir. axı biz azerbaycanın bir müselman ölkesi olduğunu düşünürdük... müselman ölkesi deyende ki, statistikaya göre sehv etmiremse ehalisinin 90 faizinden çoxu islam dinine inanır. amma soruşsan islama dair demek olar ki, heç ne bilmir. dehşet bir şeydir bu. quran oxumağı, namaz qılmağı, oruc tutmağı, ümumiyyetle islam dinin temel şertlerini, kelimei şehadet getirmeyi, hetta qüsul almağı bele bilmeyen, zaman zaman allaha şerik bele qoşan amma özünü müselman sanan ne qeder çox insan varmış bu ölkede. dehşet bunlar da deyil eslinde, dehşet islama dair heç bir şey bilmediyi, heyatı boyu bu mövzuda özünü inkişaf etdirmediyi, bir dene kitab ve s. oxumadığı halda islam dini haqqında atıb tutmasında, ağzına geleni danışmasında, etrafında gördüyü saqqalı kişiye, örtülü qadına söz atmasında, alçaltmasında, namaz qılıb oruc tutana lağ etmesindedir. özüne müselmanam deyib (ateistem, dinsizem, imansızam, cahilem veya bu mövzuda bilgisizem demeye hüneri çatmadığından) öz dininden olan insana, bir qeyri-müselmanın müselman olana gösterdiyi qeder hörmet göstermeyen, dindar insanları gören gözü olmayan, onlara tahhammül etmeyen insanlarımız var teessüf ki. bu tebii ki, daima esaretde qaldığından ve bir dönem ateizm mektebinden keçmiş olmasından da ireli gelir...
bu mövzudu o qeder derin bir mözvudur ki, bilmirem hardan başlayım harda bitirim. sadece bir çox (müselman veya qeyri müselman) ölke gezmiş biri olaraq azerbaycandaki bu acınacaqlı veziyyet insanın bağrını yandırır. çünki, ehalisi müselman olmayan ölkelerde heyat qanunla tenzimlenir, insanlarda dinin inanc olmasa bele düzgünlük, etibarlılıq (qısacası islam dininin insanlardan teleb etdiyi şeyler) hökm sürür. ehalisinin çoxu müselman olan ölkelerde ise insanlar dindar olduğu üçün quranın hökmlerine emel edir (hamı olmasa bele böyük çoxluq) amma azerbaycanda ne qanun qayda hakimdi ki, insanlar bununla exlaqi deyerlere uyğun davransınlar, ne de inam, inanc, elmi seviyye yoxdur ki, islam dininin emr etdiyi kimi düzgün, edaletli, halal-haram heddine uyğun olaraq yaşasınlar. bir sözle azerbaycan deyende, heyatda yolunu azmiş, öz yerini tapa bilmemiş, kimlik qarmaşası yaşayan, ona buna özentilik eden, boşluqda qalan bir insan prototipi canlanır gözümde. ele bu sebebdendir ki, azerbaycandan kenara çıxan bir azerbaycanlı, keskin ve tam formalaşmış dini ve milli kimliyi olmadığından (istisnalar qaydanı pozmur) çox qısa bir müddetde asimliyasiya olmağı bacarır. girdiyi qabın şeklini alır. meselen, xarici ölkede (esasen avropa ve amerikanı nezerde tuturam, hemçinin türkiye ve rusiya da bu kategoriyaya daxildir) yaşayırsa uşağına artıq xarici ad verir, mümkün olan kimi azerbaycan vetendaşlığından çıxır, maksimum açıq saçıq geyinmeye, içki içmeye, ettökencesine 'serbestleşmeye', bir sözle qerbliler veya yaşadıqları ölkenin insanları kimi heyat terzi sürmeye başlayır, öz deyerleri olmur. keçmiş vetenlerinden geri qalan tek şey ise azerbaycan metbexi ve bezen de azerbaycan musiqisi olur. velhasıl haraya bağlamaq isteyirem deyim ve belece bitirim. dini kimliyini ve milli mensubiyyetini unudan, danan, inkar eden kimse menim qenaetime göre şexsiyyet olaraq zeif ve heyatda itmiş insandır. azerbaycanda da bu tipler kifayet qederdir. ona göre de bu başlıq altında yazan çox insan, belke de ele yazan her kes islam düşmenidir burada ya da menim başım xarab olub ki, bu yazıları bu şekilde anlayıram. umbaylanmayacağını bilsem daha çox şey demek olar...