5. Əsasən 3 növü vardır. Alfa, beta və qamma. Hər birinin özünə görə insan bədənində effektləri var.

Udulmuş doza "qrey" ilə ölçülür.
Effektiv doza isə "sievert" ilə.
Fərqi yazının davamında.

1)Alfa radiasiya. Radioaktiv cismin, özündən alfa zərrəcik olan Helium4 nüvəsi (2 proton, 2 neutron) xaric etməsinə deyilir. Ən təhlükəli radiasiya hesab olunur. Əgər radioaktiv havayla içə çəkilərsə və ya ağızdan bədənə daxil olarsa öldürücüdür. 1 qrey alfa radiasiya 20 sievertə bərabərdir. 1 qrey beta və qamma isə elə 1 sievertdir.
Yəni 20 dəfə daha ölümcüldür alfa radiasiya. Ölümcül olsa da müdafiə olunması ən asan radiasiyadır. Havada bir neçə santimetr uçur və dərinin üst qatını dəlib keçə bilmir. Dəlib keçmə qabiliyyəti zəifdi deyə əllə toxunmaq öldürücü olmaya bilər. Əlehqaz vasitəsi ilə filterlənə bilir.

2) beta radiasiya. Cismin atomlarından Yüksək sürətlə atılan elektronlardır. Yüksək sürətlə uçan bu elektronlar insan dərisini dəlib keçir və hüceyrələrin dna-sın zədələyir. Xərçəng olma ehtimalın artırır. Yüksək miqdarda məruz qaldıqda üz və bədənin dərisində günəş yanıqlarına bənzər ləkələr yaradır. Çox yüksək miqdarlarda bu baş verir və 24-48 saat içində məruz qalan insan ölür. Əlehqazın plastik təbəqəsindən keçə bilmir və ya çox az keçir deyə əlehqaz taxaraq müdafiə olunmaq olar.

3) qamma radiasiya. Yüksək enerjili fotonlardır. Bədəni tam dəlib keçir və digərləri kimi dna-ya zərər verir. Rentgen çəkdirəndə və ya kompyüter tamaqrafiyasından keçdikdə az miqdarda məruz qalır insan. Rentgen zamanı 0.1 milli sievert, tam bədənin kompyüter tamaqrafiyasın zamanı isə 10 milli sievert. Bloklanması ən çətin radiasiya növüdür. Radiasiya kostyumları tərəfindən belə 100% bloklana bilmir. Bloklamaq üçün qurğuşundan istifadə edilir adətən. Səbəbi isə sıxlığının çox olması və qamma şüaları saxlamasıdır.
Tam anlamaq üçün:
https://i.imgur.com/m0SkYdC.jpg

Bir də neytron radiasiyası vardır ki nadirən rast gəlinir. Yüksək sürətlə uçan neytronlardır. Nüvə silahının partlamasının ilk 1 dəqiqəsi zamanı saçılır. Həmçinin AES - lərdə nüvə reaktorunun içində olur. Bu tip radiasiya bəlkə də digərlərindən daha təhlükəlidir. Çünki digərləri təsir etdiyi cismi və ya insanı radioaktiv etmir. Neytron radiasiyası isə yeganə tipdir ki, təsir etdiyi hər şeyi radioaktiv edir.

Çernobıl qəzası zamanı hər çernobıl sakini ortalama 300 milli sievert radiasiyaya məruz qalmışdır. Sonradan bəzisi xərçəng olmuş, bəzisinin isə uşaqları mutasiyalı dünyaya gəlmişdir.

Çernobıl işçiləri müxtəlif dozalarda radiasiyaya məruz qalmış olsalar da, 43 işçi ən dəhşətli dozada radiasiyaya məruz qalıb.
22 işçi 4-6 qrey arası radiasiya məruz qalmış və 7-si ölmüşdür.
21 işçi isə 6-16 qrey arası radiasiyaya məruz qalmış və 20si ölmüşdür. Burada işçilərin əlehqaz taxdığını və xüsusi kostyumda olduğunu nəzərə alsaq, 1 qreyi 1 sievert olaraq hesablaya bilərsiniz.

Müxtəlif dozaların insan bədənindəki effektlərinə bu infoqrafikalardan baxa bilərsiniz.
https://i.imgur.com/wE7jarT.jpg

https://i.imgur.com/4Oy9H6j.jpg

Cədvəl:
https://i.imgur.com/k8zsc8D.jpg

Belə bir hadisə baş vermişdir:
ingiltərəyə köçmüş Keçmiş Rusiya fsb zabiti Aleksandr Litvinenko 1 noyabr 2006-cı ildə halı qəfil pisləşdiyi üçün xəstəxanaya yerləşdirilir. Həkimlər öncəliklə xəstəliyin nə olduğun bilmədilər. Sonra bədəninin və daxili orqanlarının yüksək miqdarda alfa radiasiyaya məruz qaldığı məlum oldu. Aleksandr 3 həftə içində öldü. Öncəsi və sonrası.

https://i.imgur.com/jReE1sh.jpg

Araşdırma davam etdirildi və məlum oldu ki, çayçıda çay içərkən, çayına duz dənəsi boyda radioaktiv element olan polonium-210 atılmışdır. Polonium-210 dükandan alına bilinəcək bir maddə deyil. Dövlət tərəfindən istehsal və istismar edilən bir maddə olduğu üçün bunu Rusiyanın etdiyini düşündülər.