64. indiki və gələcəkdə ola bilmə ehtimalı demokratik cəmiyyətimiz və dövlətimiz üçün müharibə etmək istəyi və imkanları tamam fərqlidir. 90-larda bizi müharibəyə uduzmağa vadar edən iç düşmənlərimiz qarabağı verəndə məqsəd sadəcə biriydi, ara qarışsın, mən hakimiyyətə gəlim. Bəlkə də onlar heç bu qədər müddətə torpaqların əldən gedəcəyini hesablamamışdılar. Xarici qüvvələr üçün, əsas da rusiyaya bu müharibə sərf edirdi və hələ də sərf edir, niyəsini hamımız bilirik köhnə post-sovet məkanını daim nəzarətdə saxlamaq, mümkün olduğu qədər özün uzağa buraxmamaq. Sonra neft müqaviləsi və onunla bərabər gələn xarici firmalar. Onlara da regionda sülh və əmin amanlıq lazımdı. bizi düşünürlər? Əsla! Yenə də öz mənafeləri ön plandadı. Qərbə önəmli deyil, kim öldü, kim qaldı, əsas odur ki, avropalı qışda soyuqdan donmasın. Ona görə, qərb ölkələri və təşkilatları ilə bütün ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələrdə iki ana kriteriya üzərində durulur: enerji tərəfdaşlığı və regionda təhlükəsizlik. Nə qədər ki, neftimiz var və nə qədər ki xarici firmalar millətin istəyinə (hakimiyyət demirəm, çünki konkret insanların maraqları təmin olunur) ciddi yanaşmayacaq, Qarabağ məsələsi həll olunmayacaq. Bu bir yanaşma. Digər yanaşma, dövlətimizin istəyi. az-çox bu məsələyə dövlət tərəfindən indiyə qədər məsələni sülh yolu ilə həll edilməyə çalışılıb. Ermənilər belə 1999-cu ildə hətta qarabağın geri qaytarılmasını parlamentdə razılığa gəlmişdilər. Rus killerləri girib spikeri və depupatları yerindəcə gülləbaran elədilər. Görk oldu bizə. Sonra bir dəfə heydər əliyev laçın ya da kəlbəcər qarşılığı zəngəzur da daxil qarabağ razılaşması əldə etməyə yaxın imiş ki, özü də aç çəkmədən deyir ki, çox yuxarı yerdən zəng gəldi ki, dəli olmusunuz orda türk keçidi yaratmaq istəyirsiniz? Bu barterlə naxçıvanla quru əlaqəmiz olurdu və ermənistanı tam əhatələyirdik. iqtisadi, siyasi, geosiyasi anlamda bu addım möhtəşəm bir şeydi. Əlbəttə, Laçının və Kəlbəcərin itirilməyini istəməz adam, amma pat vəziyyəti ən azından matdan yaxşıdı. Müharibə o zaman mümkün ola bilər ki, biz heç bir xarici qüvvədən asılı olmayaq və çox qısa müddətə Qarabağa hərbi qüvvə çıxara bilək. Müddət olaraq, ən yaxşısı bir həftə ilə bir ay arası optimaldır ki, itkilər də az ola bilər və müharibə kontrol altında saxlamaq və siraət eləməz digər regionlara. iqtisadiyyata da o qədər təsir etməz. Bütün yüksəkliklər ermənilərin əlindədi, bircə açılım imkanı fizuli istiqamətindədi. quru qoşun və ağır texnikanı ordan yeritməyə məcburuq, digər istiqamətlərdə hər hansı hərəkət nağdı məğlubiyyətdi, Şuşa kimi yeri vermişik onlara, adamlar daş atsa hədəfə dəyəcək. Müharibə həm də formalaşa biləcək demokratik imicə xələl gətirə bilər. ermənilər deyəcək ki, baxın biz sülh deyirik, biz bla bla, amma onlar müharibə istəyir.
Bu tip məsələlər indiyə kimi praktikada sülhlə həll olunmayıb. Ən bariz nümunəsi, israel-fələstin münaşiqəsi, gürcüstan-rusiya müharibəsi, eləcə də ukrayna-rusiya. sülhlə də nəsə əldə etmək olmur. Niyə? Çünki haqsız yerə işğal olunan torpaq var və yalançı sahibi. Hansı ki, o iddiaçının havadarları çox güclüdür. bu məsələlərin hər hansı birisi sülhlə həll olunsa, avtomatik olaraq digərlərinə də eyni praktika tətbiq oluna bilər. Hələ ki, çözüm yoxdur.
Qaldı ki, mənim şəxsi yanaşmama. Müharibə-son savaş qaçınılmazdı. Amma ağıllı və təşkilatlanmış şəkildə. Qarabağ məsələsi milli kimliyimizin dönüş nöqtəsidir. Milləti birləşdirən yeganə komponentdir. Necə? adi bir misal. Hamı bilir ki, indiki hakimiyyət avtoritar rejimdi. Kimsə nəsə deyir? yo.halbuki, heç kimdə bəyənmir. o qədər adam tutulur, ölkədən qaçır, amma heçnə eləmirik. Amma mövzu qarabağ olan kimi, müxalifətlisi, iqtidarlısı hər kəs yumruq kimi birləşir. Dövlət də bunu bilir, ona maraqlı deyil məsələni həll etmək. hakimiyyət üçün təhlükə yaranan kimi qısa müddətli atışmalarla xalqı ətrafında birləşdirir. Əgər hakimiyyət bütün məsələləri həll etsə, onda hakimiyyətdə qalmağa səbəb olmaz. Əks halda, "Millət baxın, qarabağ kimi problemimiz var, gələn seçkidə bizə səs verin" deyə bilməz
Bir dəfə 9-cu sinifdə tarix müəllimimiz dedi ki, o videolarda gördüyünüz vertolyot vare, qaçqınları daşıyan. axırıncısı gələndə yenə bizimkilər öz arvad, uşaqlarını mindiriblər ki, ən azından bunları xilas edə bilək, geriyə kişilər qalsın, vuruşsun. Sən demə, o vertolyot ermənilərin imiş. ermənilər bilə-bilə sarı vertolyotdan istifadə ediblər. Bizimkilər də fərqinə varandakı, uçaq Bakı istiqamətinə yox, Yerevana doğru gedir, daha gec idi. O kişilərin yerinə qoyun bir an özünüzü. Bir də düşünün...
Müharibə əlbəttə itkilərsiz olmayacaq. 1000 nəfərə 3 faizlik itki məqbul hesab olunur. (qara)Bağdan meyvə yığmağa getmirik, müharibəyə gedirik. Amma ən azından övladlarımız bizi xatırlayanda qürur hissi duyacaqlar. "babalarımız öz babaları kimi irəvanı (rəsulzadə ermənistana), borçalını (nadir şah üsyanı yatırmaqda köməklik edən gürcüstana) güzəştə getmədilər, eyni səhvi təkrar etmədilər" deyəcəklər. Güc göstərmədən sülhə çəkə bilməzsən kimisə. Adicə məhəllədə belə, güclü olmasan, məhlə uşaqları sən söz deyəndə, sənə niyə qulaq asıb, dediklərini eləsinlər ki?
"Cənubi Qafqaz" adlı bu məhəllədə söz sahibi olmaq istəyiriksə, digər iki qonşumuzdan hər sahədə irəlidə olmalıyıq. Güclü olmalıyıq ki, "biz dostuğee" desinlər.

Müharibə olub bitdiyinə görə, qürur hissi ilə analizimi yenidən işləyə, əlavələr edə bilərəm də.

Edit1: ilk analiz 90-lar və bugün: 90-ları yazmışam, bugün niyə müharibə oldu? müharibənin rusiya, Türkiyə, qərb (daha doğrusu ingiltərə/amerika) ayağı.
Rusiyanın marağı bəlli idi, ermənistana göz dağı, azərbaycana "hədiyyə" və hər ikisini əldə saxlamaq. Elə məhz, böyük qardaşın ,putinin xilaskar zəngindən sonra gecə ilə sülh anlaştması imzalandı. Rusiya tarix boyu "yanğınsöndürən" rolunu oynayıb, avropanın götünü napoleondan qurtaran, hitlerin əlindən alan da elə rusiya idi. Ona görə də yaşasın xalqlar dostluğu!
Xalqlar demişkən Türkiyə xalqı bəs? Natoda güclənən Türkiyə, Ərdoğanın güclənən siyasi əli, reisi-cumhur bizim regionda da balans yaratdı. Bütün müharibə dönəmində f-16-lar boşu-boşuna qəbələdə qalmamışdı ki, həm müharibədə olan dəstəkləri danılmazdı.
Qərb, dolayısı ilə kraliyyət ailəsi, bp və Amerika qanadı. Hamsi indiki hakimiyyətin dəstəkçiləridir.
Edit2: Laçın-kəlbəcər xətti, hüquqi olaraq biz üstünük, dünyanın özünü cirmasına çox da aldanmayın. Laçın xətti də qısa zamanda bağlanacaq, çünki alternativlər mövcuddur. Sadəcə içəridəki ermənilər yerli xalqla, yəni bizlə barismalidirlar. elə bilirsiniz, biz barışmayacağıq? ( Bir kinayəli gülüş və davam) ss qanunu hər yerdə və hər zaman işləyir. əmir yuxarıdan gələndən sonra, biz kimik ki?

Edit3: bu müharibədə tək qazanan ilham əliyevdi, nə xalq, nə başqa birisi. Onsuz da siyasi olaraq güclü olan əlini, bu dəfə xalqın etimadı ilə gücləndirdi. Hətta normal seçkilər olsa belə, rahat 60-65 faiz yığar. indi son zamanlar reputasiyası azalıb, amma hələ də güclüdür.
Xalq nə qazandı bəs? Cavabı bəllidir.

Edit4: "bundan sonrası nasıl olucak, usta?" sonunu düşünen kahraman olamaz Laçın dəhlizi həll olunacaq, ermənilərin bir qismi qayıdacaq, bir qismi də qalıb yerli xalqa qarışacaq, pasport filan. və qısa müddət sonra referendum gələcək. Çünki??? Səbəbi bəllidir: sistem əlinə düşən qızıl şansı qaçırtmaq istəməz, maksimum çalışacaq ki, ömrünü uzatsın.
Dəyişən maddələr nə ola bilər?
Əyalət, vilayət sisteminə keçid olar, beləliklə Qarabağ ayrıca əyalət olar və ermənilər də yerli özünü idarəetmədə göstərərlər. Bir iki dənə vəzifəyə erməni, vəsəllam, bitdi: Polis, idarəetmə. Daha sonra? Aztv-də bir iki dənə reportaj, bəs Azərbaycan respublikası/xalqı hətta öz ermənilərinə belə sahib çıxır, baxın Qarabağ erməniləri yerevan ermənilərindən də yaxşı yaşayır, vəzifə tuturlar filan. Ov/a familyası, ya da onlar üçün ayrıca yeni soy isimləri.
Daha sonra xalqların diplomatiyası adına biz erməni qızı alırıq, çünki?? Qalib tərəf həmişə qənimət əldə edən tərəfdi. Qadın da müharibədən geriyə qalan ən böyük qənimətdi. Onlara toxunmurlar, amma evlənmək olar.
Edit5: zənzəgur nolacaq? Açılacaq, amma ilk başda dayanma olmayacaq, birbaşa keçid, transit hərfiyyən. Ruslara bu yol çox lazımdır, ona görə təzyiq edəcəklər. iranın can fəşanlığına baxmayın, hara kimi dirəşəcək? oyundan kənardadır onsuz da.
Sonra bəlkə uzaq gələcəkdə zəngəzura filan da gediş -gəliş oldu. Qurut, qara klarnet və yallı sevdalısı olan yerazlar da gedib dədə-baba torpaqlarını görərlər.

Edit6: bəs avropa, dünya? Nə biz avropanın, nə avropa bizim vecimizədir. Tək ortaq marağımız neftdir ki, ona da alan razı, satan razı,niyə kimsə getsin narazı? vəsəllam də. Həm bütün müttəfiqlərimiz qeyri-avropa ölkələridir: Uk, israil, amerika, Türkiyə, rusiya, pakistan, Macarıstan ( anti demokratik rejim), balkan ölkələri ( serbiya= balaca rusiya) vəəə (ilham əminin səsi ilə oxuyaq bu vəəə-ni) pakistan. Pütün bunlar bir daha göstərir ki, azərbaycan regionda və dünyada bir nömrəli realpolitik ustasıdır. realpolitiği biz yaratmadık, ama biz uygularız