"As regards the original right that free states in a state of nature have to go to war with one another (in order, perhaps, to establish a condition more closely approaching a rightful condition)"
"In the state of nature among states, the right to go to war (to engage in hostilities) is the way in which a state is permitted to prosecute its right against another state, namely by its own force, when it believes it has been wronged by the other state;"
"As for active violations which give a right to go to war, these include acts of retaliation, a state’s taking it upon itself to obtain satisfaction for an offense committed against its people by the people of another state, instead of seeking compensation by peaceful methods) from the other state. In terms of formalities, this resembles starting a war without first renouncing peace (without a declaration of war);"
qarşı tərəfin sui-istifadə etdiyi öz müqəddəratını təyin etmə hüququ ermənilərin ekspansionist ideyalarının üzərini örtən pərdədir, sadəcə. onlar hələ ilk başlarda - ssri-nin son dönəmlərində dağlıq-qarabağın ermənistanla birləşməsi üçün referendum keçirsələr də, sonralar bunun leqal əsasının olmadığını görüb, bunu öz müqəddəratını təyin etmə olaraq dəyişdirib yenidən referendum etdilər. ancaq, bunlar həqiqətən, könüldən bu hüququn doğruluğuna inansaydılar onda çeçenlərin də mübarizə hərəkatını dəstəkləməliydilər, irandakı bəlucilərin də, ərəblərin də, fransadakı baskların da, kiprdəki türklərin də... ancaq dəstəkləməyiblər. etdikləri sadəcə ikiüzlülükdür, əllərində bayraq etdiyi bu hüququ ancaq özlərinin maraqlarına cavab verdikdə istifadə edirlər...
həmçinin, öz müqəddəratını təyin etmə hüququ özü olduqca qərəzli bir məsələdir, ayrı müzakirə mövzusudur. hər nə qədər ikinci dünya müharibəsində sonra yaranıb, faşizmlə və kolonial dövlətlərlərlə mübarizə üçün bmt nizamnaməsinə ayrı bir maddə olaraq əlavə olunsa da, əksinə millətçiliyin daha da alovlanmağına səbəb oldu. bu maddə bir növ bir millətə xas olan fərdlərə bu hüququ tanıyır, ancaq məsələn, lgbt fərdlərinin eyni ideya üzərində birləşib baş verən təzyiqlər qarşısında öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu absurd hesab edir. Yəni, eyni millətə xas olan insanlar bu hüquqdan istifadə edə bilər, ancaq eyni ideologiyanı qəbul edən insanlar bundan istifadə edə bilməz...beləliklə, bu millətçiyilin dövlətlərin daxilində daha da azğınlaşmasına səbəb olur.
onu da qeyd edim ki, ilk başlarda bu müharibənin geniş şəkildə vüsət alacağına qətiyyən ehtimal vermirdim. bir çoxları kimi sadəcə iqtidarın öz hakimiyyətini uzatmaq üçün etdiyi addım olaraq düşünürdüm və #297063-də qeyd etdiyim kimi, heç vaxt hər hansı bir insanın ölümünü müharibədəki qələbədən daha üstün hesab etməmişəm, onların bir heç uğruna ölümünü doğru hesab etməmişəm, indi də etmirəm. həmçinin baş verənlərin bizim iradəmiz xaricində də baş verdiyindən əminəm və bizim istəklərimizin bir şeyi dəyişdirəcəyinə inanmıram. biz bunun əksini istəsək də bu baş verəcək, istəməsək də.
ancaq, sırf nəzəri cəhətdən bu məsələyə yaxınlaşsaq, sırf gələcəkdə öz vicdanımızı rahatladan mövqe seçmək üçün, bugün müharibənin dayanmasını istəyib, atəşkəs istəmək gələcək nəsilləri öz düşdüyümüz bitməz bəlanın, öz çəkdiyimiz faciənin içinə yenidən atmaqdır. bu isə gələcək nəsilləri nə vaxt bitməsi bilinməyən saxta "atəşkəs"ə sürükləmək, bişkek protokulundan sonrakı atəşkəsdə olduğu kimi minlərlə insanın qətlinə, yaralanmasına imza atmaq deməkdir. bu konfliktin hazırkı müharibə ilə tam həll olma ehtimalı daha yüksəkdir, nəinki əvvəlki yolla. xalqlar arasında sülh danışıqları aparmaq, xalqların bir-birinə öyrəşməyi üçün görüşlər keçirmək və s. kimi bu konfliktin sülh yolu ilə həll olunmasını istəyənlərin irəliyi sürdüyü iddialar, qulağa gözəl səslənsə də, xalqların psixoloji durumunu və regional güclərin maraqlarını qətiyyən nəzərə almır, cəfəngiyyatdır, üstəlik belə görüşlər indiyədək keçirilib də, nəticəsi də göz qabağındadır. (bax: təkəli prosesi) . bir şeyi unudurlar ki, ermənilərin 1915-də aldığı travma nəticəsində qazandığı bu millətçilik hissini, 70 il ərzində millətçiliyə görə olduqcaq sərt mövqe sərgiləyən, insanları repressiya edən, onları güllələyən ssri belə onların canından çıxarıb ata bilmədi. bunlar hələ 1977-ci ildə nytimes
da qarabağın ermənistana birləşdirilməli olduğu ilə bağlı məqalə yayımlayıblar. dəfələrlə bu məsələni ali sovetdə qaldırıblar. 1948-1950-də 100 000-dən çox azərbaycanlının ermənistanda etnik təmizlənməsinə nail olublar. ancaq, azərbaycanlılar üçün belə fikirlər ssri dağılan ana qədər heç vaxt önəm daşımayıb, çünki onlar milli kimliyi dərk edəcək şüura nail olmayıblar. azərbaycanlılar həqiqətən də hacıbəyovun burada təsvir etdiyi kimi olublar:"sadəlövh müsəlmanlar, heç bir vaxtda və heç bir halda qonşuları ermənilərlə dava etmək fikrində deyildilər. çünki belə bir naküvarə iş içrasına müsəlmanları vadar edəcək bir məqsəd yoxdur. və bir də müsəlmanlar–-sözün açığı–elə bir mənəvi nəşvü-nüma və tərəqqi dərəcəsinə çatmayıblar ki, bir məqsəd və yaxud bir fikir ilə ağıllıları məşğul ola."
həmçinin, yadda saxlamalıyıq ki, müharibə başlayana kimi, bizim yadımıza heç qarabağın sülh yolu ilə həll olunma məsələsi düşmürdü, hamı ölkədəki mövcud vəziyyəti dəyişməyə köklənmişdi. əlbətdə ki, ikinci birincidən daha önəmli idi, ancaq siz bunu dəyişməyə davam etdikcə də cəbhədə yenə insanlar həyatını itirirdi. ona görə də insan həyatını daha üstün prioritet olaraq seçsək, bu konfliktin həll olması ölkədəki vəziyyətin dəyişməsindən daha önəmlidir...
qeyd.
bişkek protokolundan sonrakı "atəşkəs" dövründə təqribi hesablamalara görə 3500-dən çox insan həlak olub, minlərlə insan yaralanıb...
istinad.
bişkek protokolu - #307839
dağlıq qarabağ problemi - #306206