7. 1971-ci ildə philip zimbardo adlı bir sosial psixoloq, insanların sosial rollara necə reaksiya verdikləri və stanford universitetinin psixologiya bölməsinin zirzəmisində inşa edilmiş saxta həbsxanada 2 həftə boyunca gözətçi və məhbus kimi davranmalarına imkan verən bir sınaq keçirtməyə qərar verdi. davam edən təcrübəsi üçün, 24 nəfərlik bir qrup, təcrübəsində universitet tələbəsini istifadə etdi. ancaq zimbardo sinaqda istirak edenlerin xəbəri olmadan hansı rol oynayacağını təyin etdi.
təcrübə əsnasında gözətçilərin əmrlərini yerinə yetirmək üçün məhkumlara əmr verdi. digər tərəfdən, gözətçilər məhbuslara sözlərini çatdırmaq üçün mümkün qədər sərt olmalıdırlar; bununla birlikdə, şiddətə əl atmamalarını tövsiyə etdi.
mühafizəçilər real mühafizəçilər kimi geyindilər, əllərinə taxta çubuqlar verildi və tamamilə həqiqi bir həbsxana mühiti yaratmağa cəhd edildi. gözlə təmasın qarşısını almaq üçün aynalı eynəklər verildi. məhkumlara gəldikdə, onlar kifayət qədər narahat bir məhkumun geyimində idilər və əslində olduğu kimi topuqlarının ətrafına zəncir vuruldu. beləliklə, tamamilə real bir həbsxana mühiti yaradıldı.
yalnız bir neçə gündə adi və normal kollec tələbələri vəhşi sadist gözətçilərə və getdikcə qorxaq məhbuslara çevrildi. hər keçən gün hər biri rollarına daha çox sadiq qaldı. günlər keçdikcə gözətçilər getdikcə şiddətli psixoloji nəzarət taktikaları inkişaf etdirməyə başladılar. məsələn, iğtişaşlara qatılmayanları götürdükləri xüsusi bir hücrə yaradıb orada mükafatlandırmağa başladılar. eynilə, məhkumların çarşaflarını və süngərlərini götürərək metal yataqlarda yatmağa məcbur etdilər. qısa müddətdə gözətçilər əvvəlcə gizli, sonra açıq şəkildə məhbuslara qarşı şiddət tətbiq etməyə başladılar. mühafizəçilər tərəfindən yemək yeməyənlər üçün qaranlıq bir otaq yaradıldı və orada həbsxana başladi.
eksperiment sonradan qardiyanlarin mehkumlara heddinden artiq sadist, ve zorakiliq etdiyiden dolayi , sonlandirildi. zimbardonun ozude bu eksperiment neticesine sok olmusdu, cunki sade telebelerin birden bire , veziyyetden sui istifade etmeleri ona maraq yaratmisdi ozude gozlemirdi.
netice olaraq:bu təcrübə cəmiyyətin özlərinə verilən rollara özləri də bilmədən sahib olduqlarını və bu roldan çıxmadan onları nəzarətsiz bir şəkildə necə icra etdiklərini açıq şəkildə nümayiş etdirdi. təcrübə ilə bağlı bir çox müzakirələr olub, hetda qinayanlarin heddi hesabi yoxdur. bir sozle cox qeribe ve bir o qeder qorxuducu eksperiment olmusdur.