1. 3 yaşındakı qızına atipik autizm diaqnozu qoyulan bir ailənin hekayəsi...

Autizmin müalicəsi mümkündür, buna görə də ilk 3 ildə şübhələri varsa, dərhal addım atmalıdırlar.

Qızınız atipik autizm diaqnozunu necə aldı? Sizi şübhələndirən əlamətlər nələr idi?
- 3 yaşında idi. Doğulduqdan bəri onunla ingiliscə danışdığım üçün nitqinin gecikməsi bizə normal gəldi. Zaman keçdikcə məna verə bilmədiyimiz situasiyalar çoxaldı.
- 2 yaşından sonra özünə qapanmağa başladı. Saatlarla kəşf oyunları oynayır, hissələri söküb yığa bilirdi. Adını çağıranda dönüb baxmırdı. Ümumiyyətlə, bizə qulaq asmırmış kimiydi. Yaşıdlarıyla oynayırmış kimi görünsə də, əsla yanındakının üzünə baxmadığını təkcə oyuncaqla, yani əşya yönümlü oynadığını sezdim. Evə gələnlərlə maraqlanmırdı. Hər cür yeməyi yeyirdi amma püre halında! O yeməyi bərk halda verdiyimiz zaman ağzına almazdı. istəklərini ağlamadan barmağıyla işarə edərək göstərirdi. 2 yaş 5 ayından etibarən yellənməyi başladı; elə ritmik hərəkət edirdi ki, rəqs etdiyini düşünürdük. Bir yeri öyrənməyi üçün bir dəfə getməyi miz kifayət edirdi. Bir gün daha əvvəl heç getmədiyimiz bir yerə şam yeməyinə getdik; maşından restorana gedərkən mütəmadi alış – veriş etdiyimiz kitab dükanını gördü və o tərəfə qaçdı. Oraya getməyinə icazə vermədiyimiz üçün bir ağlama krizi yaşadı. Öz uşağımı qucağımda tuta bilmədim. Özünü dünyadan tamamilə təcrid etmişdi. indi başa düşürəm ki, o ağlamaq autizmlə bağlı bir obsessiv gerginlik tutması idi. Qızımla bir gün keçirsəniz bu detalları hiss etməzsiniz. Çox dəcəl və inadkar bir uşaq deyərsiniz. Buna bənzər hadisələrdən sonra həyat yoldaşımla bir – birimizə “Səndə artıq bir şeylərdən şübhələnmirsənmi?” dedik və atipik autizm macəramız beləcə başladı.
Diaqnozu öyrəndiyiniz zaman özünüzü necə hiss etdiniz?
- Təəssüf ki, diaqnoz elə asanlıqla qoyulmur. Biz bir tanışımızın məsləhəti ilə psixiatra getdik. Mənə əlimdəki biskviti alnıma qoymağımı, və qızıma biskvit deyərək göz təması qurmağımı istədi. Həkim autimzli olduğu üçün gözlərinə deyil, əşyaya baxacağını deyirdi. Haqlıydı. ilk olaraq, orada ağladım...
Bu, xəstəlikdirmi? Müalicəsi, yaxşılaşma imkanı varmı?
- Autizm xəstəlik deyil, şəxsiyyətin sosial vəziyyətidir və müalicəsi mümkündür. Autizm, şəxsin sosiallaşa bilməməsi və həyatla aktiv əlaqədən qaçmağı deməkdir. Çox geniş yelpiyi vardır; ağır şərtlər, yüngül olanlar, autizmli görünüb sonunda elə olmayanlar da var. Digər tərəfdən də neyroloji sistem pozuqluğunu özündə əks etdirir. Autizmli şəxslər özlərində saxladıqları yüksək zəka və üstün bacarıqlarıyla həyatın böyük hədiyyələridirlər, əslində. Bizim eşidə bilmədiyimiz səsləri eşidənlər, işıqları fərqli görənlər var. Autizmin müalicəsi mümkündür, ona görə ilk 3 ildə ailələrin şübhələri varsa, dərhal işə başlasınlar.
Autistik spektr pozuqluğu diaqnozu almış ailələrin atdığı ilk addım nələr olmalıdır? Bizə də danışarsınızmı?
- Əgər evinizə autizm kəliməsi giribsə, əvvəla, televizor, telefonlar, ağıllı tabletlər və s. hamısı son qoyulacaq, bir an belə uşağınız bunlarla qarşılaşmamalıdır. Çünki dərhal texnologiya dünyasına girib həyatla əlaqəni kəsirlər (birtərəfli kontakt formalaşır). Neyroloji sistemləri də ekrandan çıxan işıqlarla alt – üst olur. Evdəki oyuncaqları da seçərək verin onlara. Ünsiyyətə sövq edən oyuncaqlar qala bilər. Asılılıq yaradan və oynayarkən öz dünyasına qərq olduğu oyuncaqlar çox yaxşı analiz edilib aradan qaldırılmalıdır. Qızıma bizimlə göz təması qurmadan istədiyi heç bir şeyi vermirik və ya etmirik. Artıq qarşılaşdığı hərkəslə göz təması qurur. Uzun cümlələr əvəzinə, sadə, tək sözlü anlayışlarla həyatı təkrar izah edirik. Bir də nitq damaqla bağlı olduğu üçün səbrlə bərk qidaları sınayırıq.
Ana atalara tövsiyəniz nə olardı?
- Ana, atalara tövsiyəm uşaqlarının vəziyyətlərini hərkəslə paylaşsınlar. Çünki bu sınaqlar özü özlüyündə bir xəzinədir. Autizmli olub da autizmi izah etməyi bacaran Tempel Grandinin “Şəkillərlə Düşünmək” kitabını oxumaq ilk işləri olsun. Ailələr özlərinə bir autizm çevrəsi yaratsınlar. Psixoloq, psixiatr, nevroloq, reabilitasiya mərkəzi, sağlamlıq haqqında arayış, loqoped, məktəb, autizmli digər ailələr və s. informasiyaları bir bütöv olaraq dəyərləndirsinlər.
Autizmlə tanış olan ailələrə nə demək istərdiniz?
- Medalyonu tərsinə çevirsinlər. Uşaqlarının onlara nəyi öyrətməyə cəhd etdiklərini başa düşməyə çalışsınlar. Çünki bu uşaqlar bizə ferqlini öyrətmək üçün burdadırlar. Pozitivə köklənsinlər amma vəziyyəti rədd etməsinlər. Xüsusilə, atipik autizmli uşaqlar üçün deyirəm; Bu uşağın heç nəyi yoxdur, sadəcə danışmır” deyən hər kəsi çevrələrindən uzaqlaşdırsınlar. Çünki bir vəziyyət var və onu həll etmək üçün uşağın tək çarəsi anası və atasıdır. Və hər kəsə uşaqlarının autizmli olduğunu yüksək səslə desinlər.