2. islam tarixində mübağiləsiz peyğəmbərdən sonra ikinci şəxsdir. bir insan qurana tam əməl etsə, necə ola bilərin açıq aşkar nümunəsidir. hər iki məzhəb, istər əhli sünnə, istərsə də şiə mənbələri onun böyüklüyünü təfsir eləməkdə çətinlik çəkiblər. hətta onda olan bəzi xüsusiyyətləri də digər səhabələrə, xəlifələrə yazıblar ki, onlar da islam tarixində "layiqli" xatırlana bilsinlər. bir neçə məhşur ləqəbləri var, "əsədullah", "əbu turab"- torpaq atası, torpağın üzərində çox oturduğuna və yatdığına görə, "heydər", "yetimlər atası" və s. ilk iman gətirən kişidir. yeganə şəxsdir ki, kəbədə dünyaya gəlib. haqqında şiə mənbələrinə görə 300 civarında, bəlkə də çox quran ayəsi nazil olub. mən islam alimi olmadığım üçün sadəcə bir neçəsini dəqiq bilirəm :əhzab surəsi 33 (paklıq ayəsi də deyirlər buna), əhli-beytin məsumluğuna işarədir. ali imran 61 (mübahilə ayəsi). xristian alimlərlərlə peyğəmbərin (sav) din barədə müzakirəsi olur və hər iki tərəf özünü haqlı bilir. xristianlar təklif edir ki, gəlin filan vaxtda filan yerdə görüşək və bir-birimizə lənət oxuyaq, əgər haqlı sizsinizsə, onda sizin lənətiniz qəbul olunacaq. peyğəmbər (sav) razı olur və müəyyən edilmiş yerdə görüşürlər. xristian alimlər peyğəmbərin öz ailəsi ilə gəldiyini görüb geri çəkilirlər. imam əli haqqında digər ən məhşur ayə isə maidə surəsi 55-ci ayədir. (o kəslər ki ruku halında zəkat verərlər) namaz halında barmağındakı üzüyü dilənçiyə verdiyinə görə.
imam əli haqqında çox məhşur kəlamlar var. ən məhşurları sırasında peyğəmbərin (sav) dilindən deyilən "əli haqq ilə, haqq da əli ilədir" və ya "əli hardadırsa, haqq da ordadır" xəndək döyüşündəki şücaətindən sonra "əlinin xəndəkdə vurduğu zərbə insan və cinin qiyamətədək ibadətindən üstündür", "la fətta illa əli, la seyfa illa zülfüqar" (əli kimi igid, zülfüqar kimi qılınc yoxdur).
imam əli haqqında yazılacaq, deyiləcək sözlər çoxdu, necə ki, zamanında yazılıb və deyilib. bu qısa entry-imdə bacardığım qədər yığcam məlumat verməyə çalışdım. imamət və peyğəmbərin (sav) vəfatından sonrakı islam tarixi barədə yazıb, əsrlərdən bəri alovlanan mübahisəyə benzin tökməyin mənası yoxdu. amma seyid əzim demişkən;
bu səri çeşmə əzəldən bulanıb, ey qafil,
siz kimə tabe olduz, sizə mövla kim idi.