1. Cinayət törədərkən 14 yaşı tamam olmuş, lakin 18 yaşına çatmayan şəxslər yetkinlik yaşına çatmayanlar hesab olunur.
Yetkinlik yaşına çatmayanların davranışı aşağıdakı xüsusiyyətlərlə xarakterizə olunur-həyat təcrübəsinin azlığı, özünütənqidin aşağı olması, yüksək emosional oyanıqlıq, impulsivlik, hərəki və verbal aktivlik, təlqinə meyl, referent qrupda prestijə meyl, neqativizm, oyanma və ləngimənin müvazinətsizliyi.
Bu yaş dövrü üçün bir çox davranış stereotipləri xarakterikdir:
1. Müxalifət reaksiyası-yetkinlik yaşına çatmayanların davranışına və fəaliyyətinə çox məhdudiyyətlərin qoyulması, böyüklərin onların maraqlarına diqqətsizliyi ilə bağlı təzahür edir. Müxalifət reaksiyası dərsdən qaçma, spirtli içki içməkdə, evdən qaçmaqda, bəzən isə antisosial davranışda təzahür edir.
2. imitasiya reaksiyası-müəyyən obrazı təqlid etməkdə təzahür edir. Bəzən belə obraz kimi antisosial «qəhrəman» seçilir.
3. Neqativizm reaksiyası- yetkinlik yaşına çatmayana qəbul etdirilən modelə əks davranış şəkildə təzahür edir.
4. Konpensasiya reaksiyası- bir sahədəki uğursuzluqlar başqa sahədəki uğurla kompensasiya olunur.
5.Hiperkompensasiya reaksiyası-özü üçün ən çətin fəaliyyət sahə-sində inadla uğur qazanmaq meyli. Yetkinlik yaşına çatmayanlara xas utancaqlıq onu ümidsiz davranışa sövq edir. Çox utancaq yetkinlik yaşına çatmayanlar boks, karate kimi idman növlərini seçir.
6. Emansipasiya reaksiyası- böyüklərin himayəsindən çıxmaq, özünütəsdiq etmçək meyli, standartların, ümumi qəbul edilmiş dəyərlərin, hüquq normalarının inkar edilməsində, tüfeyli həyat tərzi sürməkdə təzahür edir.
7. Qruplaşma reaksiyası-həmyaşıdlar qrupunda birləşmə.Adatən belə qruplarda oyanıq, aqressiv, ünsiyyətli yetkinlik yaşına çatmayanlar lider olur. Bəzən də liderlik isteroid tiplər tərəfindən ələ keçirilir. Onlar öz hakimiyyyətlərini mühafizə etmək üçün fiziki cəhətdən güclü, lakin konform və debil həmyaşıdlarını seçir.
Qeyd edilənlərdən aydın olduğu kimi yetkinlik yaşına çatmayanlar cinayətlərin əksəriyyətini qrup halında törədir. Qrup halında törədilmiş cinayətlərin ən böyük faizi şəxsi əmlakın oğurlanmasına düşür-30%, daha sonra dövlət və ictimai əmlakın oğurlanması-23, soyğunçuluq-15%, avtomobil nəqliyyatının qaçırılması-7%, xuliqan¬lıq-10, qarətçilik məqsədi ilə hücum etmə-5, digər cinayətkar hərəkətlər. Cinayətlərin böyük əksriyyəti maddi mənfəət əldə etmək məqsədini güdür.
Yetkinlik yaşına çatmayan qanunpozanlar üçün qeyri adekvat yüksək özünüqiymətləndirmə, öz əməllərinə görə məsuliyyət hiss etməmək, utanma hissinin olmaması, digər insanlara enitasızlıq xasdır, cəmiyyətə zidd davranış stereotipləri cəmiyyətdə mövcud olan normalara etinasızlıq nümayiş etdirmə, evdən qaçma və s. xasdır. Onların hüquqazidd davranışına bu yaş dövrünə xas təlqinə məruz qalma, psixoloji sirayət, təqlid, neqativizm, həyata baxışlarının, yönəlişlərinin formalaşmaması kimi xüsusiyyətlər təsir edir.
Bəzən yetkinlik yaşına çatmayanların töərdikləri cinayətləri onların psixi anomaliyaları ilə bağlı olur. Belə ki psixi anomaliyalı yetkinlik yaşına çatmayanlar arasında cinayətkarlığın səviyyəsi anomoliyası olmayanlardan 4 dəfə çoxdur.
Onlarda belə psixi yaynımaların inkişafına əsas səbəb ailədə arzuolunmaz tərbiyə şərtləri, valideynlərin və ya onlardan birinin olmaması, validenlərin alkoqolizmi və narkomaniyası, sosial əhatənin neqativ təsiri, xüsusilə kriminal təcrübəsi olan yoldaşların və s.
Profilaktikası üçün
Tərbiyəvi işin aparılması, məktəbin validenlərin təsiri
Onların kriminal mühitdən uzaqlaşdırılması
Narkomaniya və alkoqolizmlə mübarizə və s.
Yetkinlik yaşına çatmayanların kriminal davranışının psixoloji təhlili
Yetkinlik yaşına çatmayanların törətdikləri qanun pozuntuları ilə xarakterin aksentuasiya tipi ilə əlaqə də müşahidə edilir:
Emosional qeyri-sabit və epileptoid tiplər üçün qəsdən Adam öldürmə, sağlamlığa ziyan vurma xarakterikdir. Qeyri-sabit tip impulsiv qətllər törədir. Epileptoid tip isə qəddarcasına cinayəti törədir və cəsədi parçalara ayırır.
Xuliqanlıq –qeyri sabit və epileptoid tip üçün xasdır. Lakin qeyri-sabit tip xuliqanlığı parklarda küçədə, epileptoid tip isə nəqliyyatda, qapalı məkanda törədir.
Avtomobil oğurluğu bütün tiplər üçün xasdır. Lakin motivlər fərqlidir.
Gipertim və qeyri-sabit tip sadəcə əylənmək və onu sürmək üçün qaçırır. Bir çox hallarda qeyri sabit tip həm də hadisə yerindən uzaqlaşmaq üçün də bunu edir.
isteroid tip öz yaşıdlarına özünü göstərmək üçün bunu edir və maşının sahibi kimi özünü qələmə verir.
Psixastenik və epileptoid tip tamah motivi ilə onun hissələrini satır.
Oğurluq –gipertim və qeyri sabit tip nahar fasiləsi zamanı dövlət və ictimai müəssisələrdə oğurluq edir
Epileptoid və psixastenik tip isə mənzildən daha düşünülmüş oğurluq edir.
Cinsi cinayətlərə-asteniklər cinsi motivlər üzündən qadınlara hücum etmir.
Epileptoid uzun müddət qurbanını izləyir.
Gipertim tip tanış olmaq üçün onu maraqlandırmağa çalışır (pulla , tapılmayan malla)
isteroid özü haqda yaxşı təsürat yaratmağa çalışır.
Qeyri sabit tip primitiv üsullara əl atır. istəyinə çata bilməyəndə zor tətbiq edir.
Psixastenik yeniyetmələrdə oğurluq-yaşayış və ya iş yerinə yaxın törədilir. Onlar az iz qoymağa çalışır az dağıntı törədir. Oğurluğu günün birinci yarısı edir. Cinayətin izlərini yox etməyə çox əhəmiyyət verir. Psixastenik oğurluq etdiyi məkanda predmet¬lə¬ri nəzərdən keçirərkən onlara toxunmamağa çalışır. Hadisə yerində özü üçün təhlükəli yerlərdən yan keçir. Gipertim isə predmetlərə toxunur.
Psixastenik bəzən şəxsiyyət əleyhinə cinayətlər də törədir. Bu cinayətləri daha çox situasiyanı düzgün qiymətləndirməməsi nəticəsində yaranan qorxudan edir. məsələn ekstremal şəraitdə insanların adi davranışını özü üçün təhlükəli davranış kimi qiymətləndirir. Ona elə gəlir ki, özünü təhlükədən qoruyur. Adətən o çox zərbə endirmir. Həyat əhəmiyyətli orqanlara 1-2 zərbə vurur. Özü də zərbənin gücü deyil, dəqiqliyi diqqəti cəlb edir. Bu cinayətdən sonra psixastenik psixoz yaşayır. O özünü çarəsiz hiss edir. Əhvalı pisləşir, təcridliyə meyl edir. istənilən cinayət haqda söhbətdən yayınır. Bəzən qaçır, lakin uzağa qaça bilmir. Lideri ilə məsləhətləşmək üçün ona müraciət edir.
Gipertim tip əhvalı yaxşı olanda. Əhval və tələbatlarından asılı olaraq istənilən cinayəti törədə bilər. cinayətə hazırlıq az vaxt aparır. Oğurluğu öz evindən uzaqda tanış və dostlarının evinin yaxınlığında törədə bilir. Əsasən axşam vaxtı. Bəzən səhərlər də yaxşı istirahət edibsə. Öz psixi xüsusiyyətlərinə görə hadisə yerində çoxlu izlər qoyur. Özü də məntiqi ardıcıllıqla. Qoyduğu izləri səliqəli şəkildə məhv edə bilmir.
Gipertim tip şəxsiyyət əleyhinə cinayət törədən zaman dəqiq lakin az zərbə endirir. Ya başından ya da daha az əhəmiyyətli orqanlardan. Qurbanı ilə cinayətdən əvvəl dialoqu olar. Əgər gipertim tip depressiv fazadadırsa, cinayət törətmir və içki içir, narkotik qəbul edir.
Qeyri-sabit tip bütün cinayətləri törətsə də, ən çox impulsiv cinayətlər üstünlük təşkil edir. Şəxsə çox saylı xaotik zədələr vurur. Qeyri-dəqiq, lakin güclü. Zərbələrin sayı isə çox olur. Onun obyekti təsadüfi insan və ya tanışı ola bilər. onlar arasında bundan əvvəl yaşanılmış konflikt olur. Yoldan keçən şəxsin iradı, zarafat və s. onların davranışı situasiyaya qeyri-adekvat olur. Cinayətdən sonra hadisə yerindən çox uzağa qaçır.
Epileptoid tip cinayəti dəqiq planlaşdırır. Bəzən onun əməlləri qeyri məntiqi görünür. Epileptoid tip həyat əhəmiyyəti orqanlara bir neçə dəqiq və güclü zərbə vurur. Hadisə yerini dəqiq seçir. Cinayətdən əvvəl şəraiti öyrənmək üçün ora gedir cinayətdən əvvəl qurbanı ilə ünsiyyətdə olur. Qurbanını təsadüfi seçmir. Onlar arasında konfliktlər mümkündür. O, izləri diqqətlə yox edir. cəsədi yandırır və ya parçalayır. Lakin öz geyimi və bədənindəki izlərə diqqət yetirmir. Hadisə yerində qalır və əhəmiyyətli informasiyanı toplamaq üçün müşahidə edir. oğurluq zamanı isə qoxulu maddələrdən istifadə edərək izləri yox edir ki, itlər qoxunu götürə bilməsin.
isteroid tip hiyləgər yollara əl atır. Cinayətə hazırlıq gələcək qurbanı ilə tanışlıqdan başlayır. O nəinki tanış olur, həm də etibar qazanmağa çalışır

Yetkinlik yaşına çatmayanların cinayətkarlığını tədqiq edən əksər tədqiqatçılar belə cəhətə diqqəti cəlb edir ki, bu yeniyetmələrin əksəriyyətində emosional sahə iradə sahə üzərində dominantlıq edir ki, bu da emosional qeyri-sabitlik, əsəbilik, aqressivlik və impulsiv davranışda təzahür edir.
Müşahidələr göstərir ki, yeniyetmə qanunpozanların 30-40%-müxtəlif psixi pozuntulardan əziyyət çəkir. Baxmayaraq ki, bu psixi pozuntular onların anlaqlılığını istisna etmir, amma cinayət törətmələrin güclü təsir edir.
Yeniyetmələrin töərdikləri cinayətlər arasında yaxın qohumlara münasibətdə cinayət əməli-uzun müddətli konfliktlərlə, onların sistematik sərxoşluğu və ya ailə üzvlərini davamlı olaraq incitmələri ilə bağlı olur.
Tamah xarakterli cinayətlərin təhlili göstərir ki, onlar daha çox məhz yaş dövrləri üçün səciyyəvi olan tələbatları ödəyə biləcək predmetləri oğurlayır- modaya, dəbli musiqiyə, müasir texnikaya maraq, idmana maraqla bağlı.
Cinayətin törədilməsi üsulları da bu haqda xəbər verə bilər:
-cinayətə məqsədyönlü düşünülmüş hazırlığın olmaması
-məkana daxil olmaq üçün asan yolun seçilməsi
-böyük fiziki qüvvə tələb etməyən sındırma üsulunun seçilməsi
-ensiz yerlərdən məkana daxil olma
-oğurlananların az kütləsi
-professional, cinayətkar vərdişlərin olmaması
-cinayət aləti kimi gündəlik istifadə edilən predmetlərdən istifadə
-hadisə yerində hərəkətlərin qeyri-ardıcıllığı, predmetlərin ətrafa səpələnməsi onları məhv etmə ehtiyacının duyulmaması
-hadisə yerində uşağa xas hərəkət izləri
-cinayətin izlərini yox etməyə cəhd göstərməmə
Yeniyetmənin cinayəi törətməsinə dəlalət edən ayrı-ayrı əlamətlər:
-kiçik ölçülü diş, barmaq, əl, ayaq, ayaqqabı izləri
-hadisə yerində yeniyetmənin yaşına dəlalət edən papağın, geyimin unudulması
-hadisə yerində adətən məhz yeniyetmələrin gəzdirdiyi əşyaların aşkarlanması
-zarafat xarakterli yazının hadisə yerində qoyulması
Yeniyetmələrin törətdikləri cinayətlərin istintaqı zamanı ən çox irəli sürülən fərziyyələr:
Fərziyyə 1. Cinayət yeniyetmə tərəfindən törədilib
Fərziyyə 2. yeniyetmə əvvəllər də belə əməl törədib
Fərziyyə 3. cinayət yeniyetmə tərəfindən tək halda törədilməyib başqaları böyüklər tərəfindən təhrik edilib.
Fərziyyə 4. yeniyetmə cinayət töərtdiyini yalandan deyir və ya digərlərini də bunda yalandan günahlandırır.
Fərziyyə 5. yeniyetmə psixi xəstəlikdən əziyyət çəkir.
Bundan əlavə oğurlanmış əşyaların harada olması haqda fərziyələr irəli sürülə bilər:
-yeniyetmə oğurlanmış geyimi özü geyinir (dəri gödəkçə, krossovka, və s)
-audio-video texnikanın bir qismini öz evində saxlayır. Valideynlərinə isə belə izahat verir ki, sərfəli alver edib, yaxud dostlarından bir müddətə alıb.
- oğurlanmış əşyalar yeniyetmə yaşadığı evin zirzəmidə vəya Evin çardağında gizlədilir.
-oğurlanmış əşya kommersiya dükanına satılıb. Bu real fərziyə olsada onu yoxlamaq çətin olur. Belə ki, belə mərkəzlər çoxdur. Yeniyetmələr isə çalışır ki, oğurladıqlarını hadisə yerindən çox uzaq yerlərdə satmağa çalışır.
-zinət əşyaları tanış qızlara hədiyyə edilir
Yeniyetmələrin qrup halında törətdikləri cinyətlər içərisində tamahkar cinayətlər üstünlük təşkil edir. mənzildən oğurluq, silahlı basqın və s.
Mütəşəkkil yeniyetmə qrupları cinayət törətmək üçün böyüklərin mütəşəkkil qruplarının metodları ilə işləyir. Buna qrupu cinayətə təhrik edən yaşlı üzvü təsir edir.
Qrup halında törədilən cinayətlərin istintaqı göstərir ki, bu cinayətlərdə ən diqqəti cəlb edən cəhət əməlin nəticələrini gizlətmək cəhdi ilə bağlıdır.
1.Cinayətkar niyyətin gizlədilməsi-cinayətkar qrup üzvləri öz fəaliyyətini maskalamağa çalışır. Məsələn, sınıdrmaq üçün istifadə edilən aləti əvvəlcədən hücum edəcəkləri obyektin yaxınlığında gizlədirlər ki, cinayət törədəcəkləri yerə gələndə onların əlində bunu görməsinlər.
2. cinayətdə iştirakı gizlətmək
cinayətdən əvvəl:
-cinayətkar qrupu gizli olaraq təşkil etmə
-zahiri görünüşü maskirovka,
-yalan alibi hazırlamaq
-cinayətdən sonra isə:
-hadisə yerində izlərin məhv edilməsi, maddi sübutların məhv edilməsi (cinayət törədilən zaman üzərilərində olan geyim, ayaqqabını)
-yalan alibinin hazırlanması
-cinayət işi açıldıqdan sonra və şübhəlilər müəyyənləşdirildikdən sonra
-zərərçəkmiş və şahidə təsir hədə-qorxu
-orqanlardan gələn çağırışa məhəl qoymama
-yalan ifadə vermə
-ifadə verməkdən itina
3. cinayət alətlərinin gizlədilməsi
-bir çox hallarda hadisə yerindən uzaqlaşan zaman alətlər yolda atılır, və ya cinayətin törədilməsində iştirak etməyən digər qrup üzvlərinə saxlamaq üçün verilir, yaxud da qrupun toplaşdığı yerin zirzəmisində və ya çardağında damında gizlədilir.
4. oğurlanmış əşyaların gizlədilməsi-yenə də bu məqsədlə cinayətdə iştirak etməyən qrup üzvlərinə müraciət edilir.
-yaşadıqları yerin yaxınlığındakı kanalizasiyada gizli saxlanc yerində,zirzəmidə
– cinayət törədildikdən dərhal sonra əşyaların bazarda satılması
-əşyanın əvvəlcədən sövdələşdikləri şəxsə satılması
Yeniyetmələr arasında ən geniş yayılmış cinayətlər mənzilin qarəti ilə bağlıdır
Mənzilin qarəti:
Təbii ki, bu qarəti törətməzdən əvvəl obyekt ətraflı şəkildə öyrənilir-müşahidə edilir, yaxud da müxtəlif bəhanələrlə evə girilir. Ev sahiblərinin həyat tərzinin öyrənilməsi ona görə vacibdir ki, qarət üçün daha əlverişli zaman əvvəlcədən müəyyənləşsin.
Qrup mənzilə daxil olmaq üçün texniki vasitələr hazırlayır (müxtəlif alətlər) bəzən də evin açarlarını əvvəlcədən oğurlamağa çalışır.
Hazırlıq mərhələsi 2-3 gün çəkir
Mənzil oğurluğu əksər hallarda iş günləri və günortalar baş verir.
Yeniyetmələr üçün mənzilə daxil olmanın tipik üsulları:
-qapının və pəncərənin sındırılması
-müxtəlif açar dəstlərindən istifadə edərək qapını açmaq
-sərbəst yolla daxil olma –balkondan, açıq pəncərədən və s.belə az miqdarda əşyanı oğurlamaq olur.
Adətən yeniyetmə qrup üzvləri zərərçəkmişlə tanış olmur. Lakin bir çox hallarda oğurluq tanışların mənzilindən edilir. Ona görə də hadisə yerinə baxış zamanı bəlli olursa ki, mənzilin qapısı uyğun gələn açarla açılıb və ya əvvəl açar oğurlanı, zərərçəkmişin ailəsində isə yeniyetmə var ehtimal edilir ki, bu onun işi ola bilər.
Mülkiyyətin qarətinin digər növləri:
-təşkilat və müəssisələrdə
-skladlardan
-dükanlardan, kommersiya köşklərindən
Məkana girməyin ən geniş yayılmış üsulu
-sındırmaqla
-qapını və pencərəni sındırmaqla
-prosessionalcasına daxil olma-məsələn başında 23 yaşlı şəxs duran 6 yeniyetmədən ibarət qrup avtomatik kamera xraneniyalardan oğurluq etmişlər. Bu məqsədlə siqnalizasiyanan elektrik naqillərini kəlbətinlə kəsirlioər nəticədə kameraların bölmələrinnin elektrosxemində qısa qapanma baş verir və onlar açılırdı.

Onların böyüklərə və yeniyetmələrə hücumu da fərqli xarakter daşıyır:
Böyüklərə:
1. qurbanı əhatəyə alır və pul tələb edirlər, daha sonra senari qurbanın davranışından asılı olaraq cərəyan edir
-əgər qurban pul vermirsə onu döyür və bütün qiymətli olanını götürürlər
-əgər verirsə silah hədəsi lə ciblərini yoxlayır, gizlədib vermədiklərini götürürlər
-sonuncu situasiya qurbanı döymür, əvvəlcədən hazırlanmış şərflə boğurlar
2. xəz dəri papaqların və zinət əşyalarının qaçırılması
3. çantanın qaçırılması
Cinayətdən əvvəl qrup üzvləri təlimatlandırılır, qaz balonları əldə edilir, bıçaq və çox bir çox hallarda maskadan istifadə edirlər.
Mənzildə onların davranışı:
-zərərçəkmişin əl-qolunun bağlanması və ya ağzının otaqda bağlanması (tuletdə hamamda). iştirakçılardan biri gözətçi kimi zərərçəkmişlə qalır. Bu zaman digərləri qiymətli əşyaları toplayır
-silah qorxusu ilə zərərçəkmişdən qiymətli şeylərin yerini göstərmək tələb edilir
-zərərçəkmişi müqavimətini qıracaq səviyyəyə qədər döyülməsi, sonra qiymətli əşyaların əldə edilməsi
Mütəşəkkil cinayətkar qrupun strukturu o vaxta qədər mühafizə edilir ki, onun rəhbərinin təqsiri sübuta yetirisin. istintaq zamanı cinayətkar qrup daha da həmrəyləşir ön plana müdafiə funksiyası çıxır.
Bu qrupun mütəşəkkil qrup olmasını aşağıdakı meyarlara görə qiymətləndirmək olar:
1. qrupun sabitliyi
- nə qədər müddətdir qrup mövcuddur
-nə məqsədlə və hansı faktorların təsiri altında cinayətkar qruppa çevrilib
- ilk cinayət nə zaman törədilib
- qrup halında cinayətin törədilməsinə dəxli olan və iştirak etmiş bütün qrup üzvləri
-soyuq və ya odlu silahın əldə edildiyi mənbə
2. cinayət qrupda ierarxiyanın olması
3. cəza rəğbətləndirmə sistemi
4. pul fondu
5. daha yaşlı cinayətkar qruplarla əlaqənin olub olmaması