24. M.F.Axundzadə insanlara təsir etmək, diqqəti cəmiyyətdəki qüsurlara yönəltmək və bu qüsurları aradan qaldırmaq üçün satiranı, tənqid və məsxərəni ən yaxşı yol hesab edirdi. Ədib yazırdı ki, pis və yaramaz əməlləri insan təbiətindən tənqid, istehza və məsxərədən başqa heç bir vasitə ilə yox etmək olmaz. "hekayəti-müsyo jordan həkimi-nəbatat yə dərviş məstəli şah caduküni-məşhur" əsərinin mövzusu ictimai məzmununa görə müəllifin digər komediyalarından fərqlənir:
Bir-birinə zidd qütblərdə dayanan baş qəhrəmanların məramı, hansı qüvvələri təmsil etmələri əsərin adında öz əksini tapıb. Əks mövqedə dayanan Məstəli şahla Müsyo Jordan əsər boyu üz-üzə gəlmir, bir-birinin ünvanına heç nə demir. Lakin konflikt məhz iki qüvvə, onların təmsil etdiyi köhnəliklə yenilik arasında baş verir.
Müsyo Jordan müəllifin yenilik, elm, maarif, inkişaf idealının təmsilçisidir. Əsərdə əsas satirik qəhrəman, tənqid obyekti olan dərviş Məstəli şah obrazı vasitəsilə ədib cadugərliyə qol-qanad verən feodal-patriarxal cəmiyyətin iç üzünü aça bilib. Köhnəliyi təmsil edən Məstəli şah maskalanaraq əsl simasını gizlətməyə müvəffəq olur, min cür fırıldaq işlədərək sadəlövh insanları soyub-talayır.
Əsərin gənc qəhrəmanı Şahbaz bəy həyatda yenicə baş qaldıran, böyük gələcəyi olan maarifçi ziyalıları təmsil edir. O, yaşadığı mühiti "qamışlıq" sayır, təhsil almaq, yeni, fəal həyat tərzinə qovuşmaq arzusu ilə yaşayır. Şahbaz bəy Fransaya getmək, dil öyrənmək, yeni mədəniyyətlə tanış olmaq, inkişaf etmək istəyir. Arzusu həyata keçməsə də, köhnəliyə qarşı çıxan, cəmiyyətdə layiqli yer tutmaq istəyən yeni gəncliyin nümayəndəsi kimi oxucunun rəğbətini qazanır.

Hatəmxan ağa bir sıra müsbət xüsusiyyətləri ilə seçilən varlı mülkədar surətidir. Təsərrüfatını bacarıqla idarə edən bu adam yumşaqtəbiətli, qonaqpərvər və alicənabdır. Hatəmxan ağa əvvəlcə Şahbaz bəyin Fransaya getmək arzusuna qarşı çıxsa da, sonra yenilik hissi ilə yaşayan gəncə maneə ola bilməyəcəyini başa düşüb, razılıq verir. Müəllif onun həyata baxışındakı məhdud cəhətlərə və bunun səbəblərinə də diqqəti cəlb etmişdir.

Əsərdəki qadın surətləri - Şərəfnisə xanım və Şehrabanu xanım həyati, canlı xarakterlərdir. Onlar hadisələrin sonunda avam adamlar kimi tənqid hədəfinə çevrilsələr də, səmimi və xeyirxahdırlar.

Komediyanın kompozisiyası və süjetli sənətkarlıqla düşünülmüşdür. Bədii müqəddimə - Şahbaz bəyin Parisə getmək istəməsi xəbərini eşidən qadınların təlaşa düşmələri, ona maneə olmaq üçün yollar aramaları gələcəkdə baş verəcək hadisələr barədə müəyyən təsəvvür yaradır. Şahbaz bəyin Parisə getmək qərarına Şəhrəbanu xanımın "Mən ondan da höcətəm, qoymaram getsin!" sözləri ilə başlanan düyün, obrazların səciyyəsinin açılmasına kömək edir. Hadisələrin sonrakı inkişafında gərginlik bir an da olsa, səngimir, dərvişin Parisi alt-üst etmək üçün hazırlıq gördüyü səhnədə hadisələr ən yüksək həddə - kulminasiya nöqtəsinə çatır. Dərviş Məstəli şahın Parisi "dağıtması" ilə Müsyo Jordanın Fransadakı inqilab xəbərini çatdırması eyni vaxta düşür və gərginlik azalır - düyün açılır. Köhnəlik qələbə çalır, lakin bu, aldadıcı, zahiri qələbə olub, əslində geriliyin, avamlığın ifşası idi.

Əsərin dili komediya janrının tələbinə uyğundur. Tiplərdən hər biri öz xarakterinə, dünyagörüşünə uyğun danışır. Dərviş Məstəli şah insanları öz hünərinə inandırmaq üçün sözləri məharətlə seçir, bəzən "alimliyi" sübut etmək niyyəti ilə başqa dilə müraciət etməkdən də çəkinmir.