4. hər hansısa iddianın doğru olduğunu göstərmək üçün önə sürülən fikir və ya fikirlər toplusudur. arqumentlər insana bir şeyə inanmaq, bir şeyi etmək və ya o şeyi dəstəkləmək üçün səbəblər verir. bir şeyə inanmağınız və ya dəstəkləməyiniz üçün irəli sürülən hər bir iddianı, hardan və ya kimdən əldə etdiyinizdən asılı olmayaraq, həmin iddianın doğruluğunu sübut etmək üçün önə sürülən arqumentləri dəyərləndirərək həqiqiliyini təyin edə bilərsiniz. Əsas məqsədi sizi inandırmağa çalışmaq olan bu iddialar yaxşı əsaslandırılmış arqumentlərə, zəif-əsassız arqumentlərə və ya heç bir arqumentə sahib olmaya bilər. Bunu nəzərə alaraq, iddialar dəyərləndirilərkən bu 3 mərhələdən keçirilməlidir:

1.Arqumenti tapmaq: Dəyərləndirmənin ən önəmli məqamlarından biridir. Müzakirə edilən iddianın qorxu, əsəb, sevinc və s. kimi saf insani duyğularanıza yönəlmiş ritorik konnotasiyalardanmı yoxsa obyektiv fikirlərdən, başqa sözlə dəyərləndiriləbilən arqumentələrdən* yaxşı və ya pis olmasından asılı olmayaraq ibarət olduğunu müəyyən etməkdir. Məsələn, vəzifəyə namizədliyini irəli sürmüş partiya üzvünün öz çıxışında "xalqın rifahının təmin edilməsinə yönəlmiş variantlar ilk prioritetimizdir" deməsi ilə "hakimiyyətdə olacağım təqdirdə sosial müavinətlər 2 dəfə artırılacaq" deməsi arasında böyük fərq var. ilk iddia boş ümidlənmə duyğusu yaratdığı halda, ikinci iddia inanıb-inanmamağınızdan asılı olmayaraq, ümidinizə sorğulanabilən konkret səbəb verir.

2.Arqumenti ifadə etmək: Arqumenti tapdıqdan sonra, onu daha dəqiq və artıqlıq yaradan ifadələrdən azad etməklə mühakiməyə daha əlverişli hala gətirməkdir. Bunun üçün standart forma metodundan istifadə olunur. arqumentlərin 2 əsas parçası var; conclusion-nəticə - qəbul etdirilməyə çalışılan iddia, c hərfi ilə işarələnir və premise-ilkin şərt - bu iddianı qəbul etməyimiz üçün verilən dəstəkləyici sübut və iddialar, p hərfi ilə işarələnir. Bu halda yuxarıdakı iddianın standart forması belə olacaq:

p1) pensiyam qalxsa, nəvələrimlə daha keyfiyyətli vaxt keçirə biləcəm.
p2) partiyanın x üzvü hakimiyyətə gələrsə pensiyam qalxacaq
----------------------------------------------------------------------------------
c) səsimi x üzvünə verməliyəm

Burada etdiyimiz şey arqumentləri daha çılpaq şəkildə göstərək mühakiməsini asanlaşdırmaq və arqumentləri daha səlis dəyərləndirə bilməkdir. Bu, yenidən formalaşdırılmış arqumentdir.
Bir arqumentin conclusion-nəticəsini, başqa sözlə arqumentin hansı iddianı inandırmağa çalışdığını təyin etmək üçün iddianın ana fikrini anlamağa çalışmaq lazımdır, bundan başqa cümlə içərisində istifadə olunan bəzi sözlər birbaşa nəticəyə vurğu edir, məsələn, "deməli...", "yəni...", "ona görə də..." və s. Bu tip sözlərdən sonra gələn ifadələr əksər hallarda arqumentin nəticəsinin nə olduğunu göstərir.
Bir arqumentin premise-şərtlərini, başqa sözlə iddianın doğruluğunu göstərmək üçün deyilən digər köməkçi iddiaları təyin etmək üçün isə iddiada göstərilən "sübut" ifadələrini tapmaq lazımdır. Özünə "iddiaçı nəticənin doğru olduğunu göstərmək üçün hansı sübutları irəli sürür?" kimi suallar verilməlidir. Nəticələrdə olduğu kimi şərtlərdə də onlara vurğu edən bəzi söz və söz birləşmələri vardır. Məsələn, "ona görə ki...", "səbəbi..." və s. arqumentin şərtlərini təyin edərkən onu ritorik sözlərdən, dramatik bənzətmələrdən və s. bu kimi artıq ifadələrdən azad etmək, arqumenti daha səlis görməyə yardımçı olur. "iqlim dəyişikliyi, bu pul və gücdən gözü dönmüş ölkə başçılarının öz mənafelərini müdafiə etmək üçün ortaya atdıqları bir başqa səfehlikdir." iddiasında "pul və gücdən gözü dönmüş", "səfehlikdir" kimi ifadələr buna misaldır və arqument standart formaya salınarkən çıxarılmalıdır.

3.Arqumenti dəyərləndirmək: Son mərhələ arqumentlərin yaxşı və pis tərəflərinin sorğulanması, sübut və faktların müəyyən edilib, iddianın ümumi olaraq test edilməsidir. Bu mərhələdə verilən conclusion və premise-ların doğruluğu, məntiqi keçərliliyi, deduktiv və induktiv dəyərləndirilməsi həyata keçirilir.

günümüz dünyasında, hər dəqiqə, insanları birşeylərə inandırmağa çalışırlar. reklamlar, siyasət, şirkətlər, media, sosial şəbəkələr durmadan nəyin düz nəyin səhv olduğunu deyən insanlarla doludur. bu səbəbdən, beyinlərimizin kirlənməməsi üçün, tənqidi düşüncəni inkişaf etdirib, arqument və iddiaların təbiətini anlamaq çox faydalıdır.

mənbə:
1. link
2. tracy bowell - critical thinking: a concise guide * entrynin əksər hissəsi bu kitabdan götürülüb, bir neçə paragrafın yığcamlaşdırıb önəmli olduğunu düşündüyüm hissələri entry olaraq yazdım. kitab şiddətlə önərilir.