6. insanların bu element haqqında daha çox bilməli olduqlarını düşünürəm, buna görə də ətraflı olaraq bəzi məlumatları qeyd etmək istəyirəm. Kimə maraqlıdırsa, oxuya bilər.

Flüor diş və sümük formalaşmasında vacib rol oynayan bir iondur. Flüorun iki formada alımı mövcuddur: sistemik və topikal. Sistemik flüor içmə suyu və ya flüorlü dərman tabletləri ilə həzm sisteminə daxil olub qana qarışan flüor tipidir. Topikal flüor isə sistemik olanın əksinə, diş məcunları, flüor lakları kimi vasitələrlə maddələr mübadiləsinin bir hissəsi olmadan birbaşa, lokal olaraq diş səthinə tətbiq olunan flüor tipidir.

Amelogenez, yəni sadə şəkildə desək, diş tacında ya da minasında əmələ gəlmiş anormal quruluş zamanı, sistemik flüor və ya yetişməmiş minaya topikal flüor tətbiqi ilə hidroksilapatit kristalındakı bütün hidroksil qrupları əvəzinə flüor keçib florapatit (Ca10(PO4)6F2) əmələ gələ bilər. Ancaq təbiətdə, adətən, hidroksil qruplarının bəziləri ilə flüorun yer dəyişdirməsinin nəticəsi olaraq flüorohidroksilapatit (Ca10(PO4)6 (F,OH)2) əmələ gəlir. Tərkibində flüor olan bu iki maddənin əmələ gəlməsi diş kristalının daxili gərginliyini azaldır və bakteriyaların diş səthində qidalanmaları ilə ifraz etdikləri turşuların hücumunda kristalın həll olunmağa qarşı müqavimətinin artmasına səbəb olur. Bu da diş çürüyünün yaranma sürətini azaldır.

Flüorun həddən artıq dozada qəbul edilməsinin diş florozuna və daha aşağı iq-yə səbəb ola bildiyinə dair bir çox araşdırmalar var. Xüsusilə, Çin və Hindistan kimi içmə sularında yüksək dozada flüorun olduğu ölkələrdə sistemik flüor və iq ilə bağlı çeşidli araşdırmalar həyata keçirilib. insanlar üzərində edilmiş bu epidemioloji çalışmalar dəyərləndirildikdə, Hindistanda yaşadıqları bölgələrə görə, 10-12 yaşlı uşaqlar az (0,5 ppm'den az), normal (0,5-1,5 ppm) və çox (1,5 ppm'dən çox) flüor ehtiva edən sular qəbul etdikdən sonra diş florozları və iq səviyyələri dəyərləndirilib. Daha çox flüor qrupunda diş florozu və aşağı iq görülmə sıxlığı daha çox olub. Az və normal miqdarda flüor qəbul etmiş uşaqların iq səviyyələri arasında isə diqqətəlayiq fərq tapıla bilməyib. Hindistanın başqa bir bölgəsində aparılmış bir araşdırmada 8-12 yaş aralığındakı uşaqların diş florozlarının tapılma sıxlığı, iq səviyyələri və bədən kütlə indeksləri dəyərləndirilib. Bu araşdırmaya da əsasən, daha çox flüor tapılmış bölgədəki uşaqların iq səviyyələri nisbətən aşağı olmuşdur.

Bütün bunlara əsasən, alüminium flüorid (0,5 ppm) və natrium flüoridin (2,1 ppm) xroniki istifadəsinin beyində əhəmiyyətli morfoloji dəyişikliklərə səbəb olduğu məlumdur. Bu səbəbdən içməli sularda flüorun çox olmasının sözügedən uşaqların intellektinin azalması ilə əlaqəli ola biləcəyi vurğulanır.

Yüksək dozada sistemik flüor qəbulunun aşağı iq ilə əlaqəsini göstərən tədqiqatlar olmasına baxmayaraq , bu tədqiqatlar Çin, Monqolustan və iran kimi ölkələrin yoxsul icmalarında aparılmışdır, həmçinin bu tədqiqatlarda valideynlərin təhsil səviyyələri, sosial-iqtisadi vəziyyətləri, hava-su çirkliliyi kimi digər təsir edən amillər qiymətləndirilməyib. Bu kontekstdə, bu araşdırmanın nəticələrinə əsasən içmə suyunda iq səviyyəsi ilə flüor səviyyəsi arasında əlaqənin qurulması şübhələr yaradır. Buna görə də, belə bir əlaqənin mövcud olduğunu dəqiqliklə göstərmək üçün iq-yə təsir edən digər amillərin və flüor konsentrasiyasının qiymətləndiriləcəyi daha ətraflı yeni tədqiqatlara ehtiyac var.

Yeri gəlmişkən, flüorid maddəsinin topikal şəkildə qəbul edilməsi üçün kiyafət şəraitin yaradılmış olmasına baxmayaraq, bir çox ölkələrin şəbəkə sularına nəyə görə bu maddənin qatılaraq sistemik formada qəbul edilməsinin istənildiyi hələ də sual altında qalır. Bəzilərinin rəylərinə görə, bu maddə sulara, tamamilə təbii şəkildə qatılır və insanlar tərəfindən hər hansı müdaxilə edilmir. Bəzilərinin, xüsusilə də bu mövzu ilə maraqlanan nəzəriyyəçilərin rəylərinə görə də, sözügedən bu maddənin bir milliqramının sistemik formada qəbul edilməsinin təxmini olaraq 0,59 iq xalı itkisinə səbəb olması kimi elmi nəticələrə əsaslanaraq, flüoridin içmə sularına və bir çox yeyəcək və içəcək məhsullarına, siqaretlərə, hətta diş məcunlarına da, insanları axmaqlaşdıraraq, onları mövcud sistemə daha itaətkar bir hala gətirmək və bunun sayəsində cəmiyyəti asanlıqla idarə etmək üçün qəsdən qatıldığını bildirirlər.