38. (baxma: imadəddin nəsimi/-381366) -bu paylaşımdan baxıb yazmaq qərarına gəldim.
dinə görə öldürülən bir adamı məsciddə islamı qaydalara uyğun dəfn mərasimini aparıb dəfn etmirdilər.Amma nəsimi belə dəfn edilib.hətta qəbrinin üstündə məsciddə yazllıb ki “əgər siz yeni bir nəfəs duymaq istəyirsinizsə,əgər dünyanı dərk etmək istəyirsinizsə,nəsiminin bu sözlərini oxuyun”.yəni hürufilik həmin dövrdə təkcə dini bir axın yox,həm də siyasi bir hərəkat kimi qiymətləndirilirdi.həmid araslı nəsimi haqqında kitabında vurğulayır ki,yəqin ki,nəsimi təkcə dinə görə yox,siyasi əqidəsinə görə öldürülmüşdü.
misirdən birbaşa qərar gəlmişdi nəsiminin ağqoyunlu,qaraqoyunlularla əlaqəsi olduğu üçün,qulluq etdiyi üçün öldürülməsi barədə.həmçinin həmid araslının kitabına əsasən,qaraqoyunlu hökmdarı bakını alandan sonra nəsimiylə görüşür və hürufiliyi qəbul edir.yəni siyasi cəhətdən öldürüldüyü və hürufiliyin,dövründə həm də siyasi əhəmiyyət daşıdığı heç də qeyri-real gəlmir.
dərisinin soyulması belə qərəzli məsələdir,sırf ölüm fərmanı var bu barədə.
öldüyü zaman “zahidin bir barmağın kəssən,dönüb həqqdən qaçar,
gər bu gerçək aşiqi sərpa soyarlar,ağrımaz” beyti də həmən an da deyilməsi qərəzlidir.hansl ki,nəsimin bir çox müridi o öldükdən sonra nəsimi təxəllüsü ilə bu kimi şeylər çox yazmışdır.
ənəlhəqq məsələsinə gəldikdə isə,bunu ilk öncə mənsur həllac dilə gətirib və öldürülüb bu fikirlərə görə.yəni,nəsimidən qabağ onun sələfi olduğu sayılan həllaca nəzər yetirmək lazımdır.
mənsur həllac allahı zikr etdiyi zaman ondan başqa hər şeyi, hətta öz nəfsini də unudaraq belə bir ekstaz hallarından (sufilikdə buna səkr halı deyilir) birində, "sən kimsən? ", - deyə soruşanlara "ənəl-həqq" cavabını vermişdir. çünki bu sözün əsl mənası "mən yoxam, yalnız haqq vardır" deməkdir. bu vəziyyətdə isə insanın ruhu allaha qovuşur və sufilikdə mövcud olan ən yüksək mövqeyə ucalır. bu fikrə görə, həllac mənsur çox böyük bir vəlidir və tam mənası ilə müsəlman sufilərindəndir.(təbii ki,bunlar yanaşmadır bəzi tarixçilərin,din adamlarının,şairlərin nəzdində).
nəsimi də həllacı özünə ideal olarağ görürdü.hətta həllac təxəllüsü ilə də yazdığı qəzəllər də vardır.
-həmçinin əlavə edim ki,mən belə düşünürəm ki,indiki dövrdə müasir dövlətlərin əsası deyildikdə,1648-ci ildə 30 illik müharibənin sonunda vestfaliya sülhündən başlayarağ avropada yaranan dövlətlər götürülür.amma və lakin bizdə bu 14-15-ci əsrlərdən başlaya bilərdi.hansı ki,dinə rasional yanaşma.düzdür,bunun da əskik,ziddlik yaradan tərəfləri var,amma təməl saymaq olardı,məncə.