3. Major depressiyanın ən ağırlaşmış forması. Major depressiya özlüyündə ağır bir psixoloji problemdir. Kobud şəkildə major depressiyanı iki fazaya bölə bilərik: nevrotik depressiya və psixotik depressiya. Nevrotik depressiyalı insanlar adətən tipik depressiya əlamətləri göstərirlər: əhval-ruhiyyənin aşağı olması, həyatdan zövq almama (anhedoniya), yuxunun pozulması, iştahın pozulması, halsızlıq, intihar düşüncələri və s. Bu əlamətlər əgər kifayət qədər şiddətlidirsə və minimum 2 həftə ərzində özünü göstərmişsə xəstəyə major (kliniki) depressiya diaqnozu qoyulur. Yuxarıda qeyd etdiyim əlamətlərin hamısı nevrotik simptomlardır. Nevrotik xəstələrin əsas xüsusiyyəti gerçəkliklə bağlarının qopmamasıdır. Yəni bu xəstələr depressiyada olduğunun fərqindədir və bundan qurtulmaq üçün yollar axtarırlar. Ona görə də həm psixiatrlar, həm də psixoterapevtlər üçün nevrotiklərlə işləmək daha asan olur. Çünki bu xəstələrdə fərqindəlik yüksək olduğu üçün siz bir addım atsanız geri qalan 10 addımı onlar atacaqlar. Psixoterapiya və farmakoterapiya (dərman müalicəsi) ilə bu xəstələrdə böyük irəliləyiş qət etmək mümkün olur. indi isə gələk entrinin əsas mövzusu olan psixotik depressiyaya. Major Depressiya üçün saydığım ümumi nevrotik simptomlara adətən psixotik depressiyada da rast gəlirik. Amma bu xəstələri nevrotiklərdən ayıran əsas əlamət reallıqla bağlantılarının zəifləməsi hətta bəzən itməsidir. Bu xəstələrdə əlavə olaraq sayıqlamalar (delusions), çox nadir hallarda isə hallüsinasiyalar görülməyə başlayır. Məsələn, psixotik depressiyalı xəstə lənətləndiyinə, bədəninin əridiyinə, bütün insanların ona nifrət etdiyinə inana bilər. Nevrotiklərdən fərqli olaraq psixotiklər ağıllarına gələn bu tip "özünüalçaltma" düşüncələrini sorğulamadan inanırlar. Ona görə də nevrotiklərə nəzərən psixotik depressiyalı şəxslərin intihar riski daha yüksəkdir (Qeyd: bu, nevrotik depressiyalı xəstələrin intihar riskinin aşağı olduğu anlamına gəlmir). Psixotik depressiyalı xəstə psixoterapiyaya çox çətinliklə cavab verir. Çünki bu xəstələr nə öz düşüncələrini sorğulayır, nə də ki mütəxəssisin bu düşüncə xətalarına müdaxiləsinə imkan verir.
Nevrotik depressiyanın müalicəsində adətən antidepressantlardan istifadə olunur və 2 həftə (bəzən 3) sonra depressiyanın simptomları yüngülləşir. Əgər intihar riski yüksək deyilsə, şəxsə nəzarət edəcək kimsə varsa xəstəxanaya yatırılmağa ehtiyac görülmür (intihara cəhd edibsə yatırıla bilər). Koqnitiv davranış terapiyası (cbt) effektiv nəticə verir.
Psixotik depressiyanın müalicəsində antidepressantlarla yanaşı şizofreniya və bipolyar pozuntu kimi daha ağır psixiatrik xəstələrin müalicəsində istifadə olunan antipsixotiklərdən istifadə olunur. Bəzən litium da istifadə oluna bilər. Psixotik depressiyada ruh halının ani dəyişimləri, əsəb tutmaları, impulsiv suisidal davranışlar daha çox görüldüyü üçün adətən bu xəstələrin klinikaya yatırılması vacib hesab olunur. Dərman terapiyası öz təsirini göstərdikdən sonra əgər xəstənin real aləmlə olan bağları bərpa olundusa onda psixoterapiyaya başlanır.
Psixotik depressiya bəzən digər diaqnozlarla qarışdırıla bilər:
Şizofreniya. Psixotik depressiya sayıqlamalar, hallüsinasiyalar kimi psixotik simptomlar göstərdiyi üçün şizofreniya ilə qarışdırıla bilər. Lakin bu simptomlar iki xəstəlikdə də fərqlidir. Məsələn, paranoid şizofren bir xəstə insanların onu öldürmək istədiyini düşünər. Amma bu paranoyanın kökündə "mən seçilmiş insanam" tipli özünüböyütmə inancı durar. Psixotik depressiyalı xəstə də eyni şəkildə "insanlar mənim ölməyimi istəyir" deyə düşünər. Amma bunun kökündə isə "mən lənətlənmişəm" tipli özünüalçaltma düşüncəsi durar. Fərq ortadadır. Şizofrendən fərqli olaraq psixotik depressiv xəstə özünü böyütməz. Bu da beyindəki dopamin səviyyəsinə bağlıdır. Şizofrenlərdə həddən artıq olan dopamin depressiyada minimuma çatır.
Şizoaffektiv pozuntu. Bu iki xəstəliyi bir-birindən ayırmaq daha çətindir. Adətən xəstədə son iki həftədə emosianal dəyişim olmadan psixotik simptom görülürsə şizoaffektiv, depressiya əlaməti və psixoz görülürsə psixotik depressiya hesab olunur.
Nevrotik və psixotik depressiya arasında keçid. Depressiya əlamətləri ağırlaşarsa nevrotik depressiyalı bir xəstə psixotik depressiyalı xəstəyə çevrilə bilər. Psixotik depressiv bir epizod da özlüyündə həyatın sonrakı mərhələsində yeni bir psixotik depressiya epizodu riskini artıra bilər. Ona görə də bu tip xəstələrin uzunmüddətli müşahidə altında saxlanması və vaxtaşırı diaqnostika olunması mütləqdir.