11. şiəliyin tarixi 4 mərhələdən ibarətdir.

1. meydana gəlmə və ilkin inkişaf dövrü- peyğəmbər əfəndimizin vəfatı ilə xəlifə seçimində ortaya çıxan və digərlərindən sadəcə hz.əlinin xəlifə olmasını istəməklə fərqlənən şiələrdir ki, yanlız doğru şiələr onlar olublar və onların indiki xüsusi ilədə günümüz iran şiələri ilə əlaqəsi,yaxınlığı yoxdur.daha sonra hz.ömər zamanında farsların möhtəşəm minillik inperiyalarını məhv etdiklərindən farslar şiə olsalarda bu travmadan ötrü heç vaxt ərəbləri sevmədilər və içlərində gizli kin qaldı.

2. şiə fatimi dövləti(909 - 1171)- şiələrin ilk dəfə dünya və regionda söz sahibi olma və tarixlərində ən güclü olduqları dövrdür.məncə səfəvilərdən belə üstündü bu dövlət çünki, misir kimi əhli-sünnənin önəmli mərkəzində 262 illik bir imperiya qurmaq zarafat iş deyil. bu dövlətin səlahəddin əyyubinin başçılıq etdiyi ordu ilə məhvindən sonra şiələr belə demək mümkünsə yer altına çəkildilər və uzun müddət davam edən dirçəlmə* toparlanma dövrü başladı.

3. səfəvi fars dövləti* istiyirsiz türk deyin,qozumada deyil (1501-1736)-fatimilər dövründəki ağır məğlubiyyətdən sonra şiələr daha afrikada mövcüluğunu davam etdirə bilmədilər. çox kiçik qrupları istisna əksəriyyət yaxın şərqə köç etdi və nəsillərlə ötürülən tarixi yaddaş sonunda şah ismayılla yeni bir dövrün başlanğıcı qoydu.amma cənnətməkan yavuz sultan səlim xan həzrətləri ilə başlayaraq osmanlı imperiyası bölgəni 200 ilə yaxın önəmli ölçüdə şiəliyin dini,mədəni,sosioloji,iqdisadi təsirindən qorudu.şiələr bu dövrdə bəzi döyüşlərdə qalibiyyət qazansalarda ümumi müharibəni uduzdular.və son olaraq nadir şah əfşarın səfəviliyi sonlandırması və şiəlikdəki reformları ilə şiəlik yenədə uzun müddət istər qlobal,istərsədə regionda önəmli təsir qüvvəsi olmaqdan çıxdı.amma bunuda qeyd edim ki, bu dövrün sonlanması ilə şiələr yer altına çəkilmədilər* pəhləvi dövründəki qısa müddət istisna .mollalar vasitəsi ilə şiəlik müəyyən qrupda daima canlı qaldı.

4. 1979 iran islam inqilabi ilə başlayan və günümüzdədə davam edən son dövr. bu yaxın tarix olduğundan və siyasi analiz/proqnoz qabiliyyətim olmadığından sadəcə bəzi faktları sadalayacam. əslində qalibi olmasada iran dövləti iran-iraq müharibəsinin qalibi kimi qeyd edilir. iran özəlliklə ayətulları,qum,məşhəd kimi mədrəsələri ilə azərbaycan,iraq,bəhreyn kimi dövlətlərin şiə əhalisi üzərində çox böyük təsirə malikdir. livanda hizbullah, yəməndə husilər vasitəsi ilə həmin dövlətlərin siyasətinə önəmli ölçüdə təsir edir.əfqanıstan,pakistan,nigeriya kimi kiçik şiə qrupları ilə iranın sıx iqdisadi,hərbi,dini əlaqəri mövcuddur.qlobal əl-qaidə terror şəbəkəsinin önəmli rəhbərləri şəbəkəni irandan idarə edir. türkiyədəki ələvilər belə davam etsə 20-30 ilə irani olacaqlar. və son vətəndaş müharibəsi ilə artıq suriya iran islam respublikasının hər hansı bir ostanından fərqlənmir.

not: osmanlı ilə əlaqədər bölümlərdə bir az tərəfkeş olduğum doğrudur. əlimdə deyil belə həssas mövzuda neytral mövqem yoxdur.yolum,düşüncəm bəllidir.

not-2: vəziyyətimiz çox gərgindir.əhli-sünnənin qalası olması gərəkən türkiyənin halı ortadadır. və daha betəri bu gün səudlar kimi terrorçular əhli-sünnəni dünyada çətin vəziyyətə salır.anlayağınız iran çox güclüdür və bunun nə ilə sonlanacağını bilmirəm.


ən önəmli not: ümidliyəm. çünki tarix təkrardan ibarətdir. əlbət bir gün aramızdan yenədə səlahəddin və ya yavuz çıxar inşallah.