richard ııı

1. shakespeare’in ingiltərə tarixiylə bağlı yazdığı pyeslərin ilk tetralogiyasını tamamlayan richard iii, bu səpkidə yazılmış daha əvvəlki pyeslərdən çox çox üstün bir tragediyadır...richard iii. obrazı isə tamamilə canlı və həqiqi bir persona təəssüratı bağışlayan insan yaratmaq baxımından shakespeare’in ilk böyük uğurudur...əgər shakespeare və onun qələmi olmasaydı, york və lancaster ailələri arasında savaş bəlkə də bəsit bir qonşu münaqişəsi olaraq qalacaqdı...ingilis tarixində və shakespeare’in pyesində, seri qatillərin şahı kral iii. richard taxta yeridiyi yolu qan gölünə doldurmuşdur...anadangəlmə qozbel, topal, çolaq və bədəninin hər yanı əyri-büyrü bir məxluq olan gloucester hersoqu richard iii’ün tək ümüdi və hədəfi, həyatın ondan məhrum etdiyi xoşbəxt olma şansını ingiltərə taxtına oturaraq və tanrının ondan daha sağlam yaratdığı digər insanları öz buyuruğu altına almaqla yaxalamaqdır…lakin bu yolda onun qarşısında bir çox əngəllər durmaqdadır…bütün bunlara rəğmən machiavelli’yə dərs verəcək qədər şeytani zəkaya və bir buqələmun kimi saxtakarlığıyla bu əngəlləri bir-bir aşır...kral vi. henry və qardaşı şəhzadə iv.edwardı öldürür...digər qardaşı, taxt yolunda ona əngəl olacaq clarence hersoqunu bir şərab çəlləyində boğaraq taxta çıxır...lakin 28 aylıq qısa krallıq dönəmi qızılgül müharibəsinin son savaşı olan bosworth döyüşündə sona çatır...shakespeare’in ona ölümsüzlüyü bəxş etdiyi– “a horse! a horse! my kingdom for a horse! – bir at qarşılığında krallığımı verirəm! ”sözləriylə ədəbiyyatın antagonist obrazları arasında öz yerini alır...
bir haşiyə çıxaraq davam etmək istərdim-məşhur buz və atəşin şərqisi fantastik roman seriyasını oxuyarkən bir çox mətinlərlə yanaşı yazarkən g.r.r.martin shakespearin bu oyunundan xeyli təsirləndiyinin izlərini görmək olur...

2. shakespeare sayəsində əksəriyyətin qaniçən gözüylə baxdığı tarixi şəxs. j.meyer'in the tudors kitabında dediyi kimi 'tarixlə əlaqəsi olmayan' yazıçının əsərini tarixi fakt kimi dəyərləndirmək də olmaz. dönəminin tələbiylə (nəzərə alaq ki,tüdorlardan elizabeth i'in hakimiyyəti dönəmində yaşamışdır) richardı pisləməyə məcbur idi. lakin o həqiqətən onun dediyi qədər pis idimi? mübahisə edliəcək mövzudu. üç york oğlundan ən kiçiyidir. edward'ın hakimiyyəti boyunca sadiq qalmışdır. amma əksəriyyət kimi onun da kraliça elizabeth woodville'lə arası o qədər də yaxşı deyildi. ümumiyyətlə istənməyən bir kraliçaydı elizabeth. elə yorkların tərəfdarları da bu evliliyə qarşı çıxmış sonra krallarının iradəsinə boyun əyməli olmuşdular. ortancıl qardaşları george'nin da woodville ilə arası heç yaxşı deyildi və onun kralın başını doldurduğunu iddia edirdi (+ taxt istəyi) onu üsyan etməyə məcbur edir. saysız üsyanların,həbsin qayıdışın, əhvin sonunda yenidən edam olunması qərara alınır. yəni burda richard'ın rolunun olması biraz absurddur. bu arada kral edward xəstələnir və yatağa düşür. kralın ölümü o qədər də problem olmamamlıydı əslində. çünki elizabeth'dən iki varisi var idi. amma di gəl ki, hələ dövləti idarə etmək üçün çox balacaydılar. bu da kralın naibi söhbətini meydana gətirir. iki şans var idi varisin dayısı antony woodville və richard. əslində varis edward (kral iv edwardın oğlu) dayısını daha çox tanıyırdı. və demək olar zamanının böyük qismi onunla keçmişdi. riçardı isə neçə dəfə görmüşdü ki? kral ölməmişdən öncə naib olaraq təbii ki,qardaşını seçir. amma bu bəs eləmirdi. varis edward böyüyəndə böyük olaraq onu potensial rəqib elan edəcəkdi. üstəlik anası ilə də arası yaxşı deyildi. o da oğlunun başını dolduracaq və richarda edam taxtasının yolu görünəcəkdi. buna görə v edward tac geydikdən sonra onu qardaşıyla birlikdə zindana saldırır. philippa gregory'nin iddiasına görə bunda arvadı anne neville'nin də böyük rolu olmuşdur.( anne neville 'kral yaradıcısı' olaraq bilinən warvick'in qızı idi. demək olar ki, ingiltərənin şimal hissəsi onun əlindəydi. bəziləri bu evliliyə siyasi məqsədlərlə edilmiş,bəziləriysə sevgi evliliyi kimi baxır) amma nəticə olaraq tarixə 'zindandakı şəhzadələr' olaraq keçəcək iki azyaşlı şəhzadənin taleyi naməlum idi. bu arada isə riçard onların bastard olduğunu elan edərək özünün kral olması gərəkdiyini söyləyir. və belə də edir iii richard olaraq tacı geyir və naiblikdən krallığa yüksəlir. amma hələ əsas məsələ qalırdı xalq narahat idi. şəhzadələr hardadı deyə düşünürdü hərkəs,elə də rahat-rahat həzm etmirdi bu bastard söhbətini. bundan narahat olan richard elizabeth woodville'nin qardaşını,atasını,birinci evliliyindən olan oğullarından birini edam etdirir. amma xalq hələ də təşviş içindəydi. bu anda qaladakı şəhzadələrin ölün xəbəri yayılır. hamı bunu richard'ın etdiyini düşünür ( mən də həmçinin. amma məsələn philippa gregory burda vii henry'nin anası margaret beaufort'un rolunun olduğunu iddia edir). elə o zamanlarda tudorlardan henry taxta iddiasını irəli sürür. başqa şəraitdə bu iddiaya gülərdilər çünki o qədər uzaqdı kı taxta. amma vəziyət kritik idi. henry'nin anası margaret beaufort elizabethə məktub yazaraq henry'lə iv edward'ın böyük qızı şəhzadə elizabeth'in evlilik işini həll etməyə çalışırdı. bu arada richardın da elizabeth'lə evlənmək istədiyi fikri yauılır. bədbəxtlikdən bu arada richard'ın arvadı anne neville də ölür. hamı bu ölümü də richard'ın üzərinə atır və beləliklə o şimal xalqının əksəriyyətinin dəstəyini itirir.henry tudor'un yaxınlaşmasıyla müharibə vəziyəti elan edilir. bosworth meydanında olacaqdı həll edici döyüş. ordu baxımından richard öndəydi. amma döyüşün nəticəsini elan edəcək olanlar stanley'lər idi. stanley qardaşları bütün bu zaman ərzində krala sadiq qalmışdı ama onalara inanmaq da axmaqlıq olardı. çünki qardaşlardan böyüyü eyni zamanda henry'nin ögey atası idi. richard hər ehtimala qarşı onun öz oğlunu əsir almış və ölümlə təhdidlənişdi. bosworth meydanındakı döyüşdə hər şey gözlənildiyi kimi getmir və stanley'lər tudorlara qoşulur. döyüşə zirehində tacla qatılan richardı isə tapıb öldürmək o qədər də çətin olmur. richard həmin döyüşdə öldürülür və tacı elə stanley tərəfindən henry'ə təqdim olunur.

-philippa gregory'nin eyniadlı əsəri əsası da çəkilən the white queen serialında aneurin bernard tərəfindən canlandırılmışdır
-qozbel və eynəcər olması isə şekspir'in uydurmasıdı böyük ehtimal
-kral vi henry'nin öldürülməsində bizzat iştirak etdiyi deyilir

richard ııı

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!