manixeizm

1. eramızın 3-cü əsrində meydana gəlmiş dualist bir dindir.
manixeizm adınnan da göründüyü kimi mani tərəfinnən önə sürülmüş din və ya ideyalar toplusudur.
mani 216-cı ildə (bəzi qaynaqlarda 218) babilistanda doğulmuşdur. manixeist dini mətnləri onun ilk səmavi səfərinin 12 yaşında olduğunu deyirlər. mani təlimində mani ilə tanrının arasında vasitəçi kimi qəbul edilən paraklit (mənaca təsəlli verici) böyük önəm daşıyır.
mani 241-ci ildə azsaylı müridləri ilə hindistana səfər etmiş, burada uğurlu təbliğat aparmışdır. mani sasanilər dövlətinin ilk hökmdarı ərdəşir babəkanın (hakimiyyət illəri 226-241) ölümü sonrası açıq təbliğata başlamışdır. hindistannan irana qayıdan mani burada yeni hökmdar 1-ci şapuru (hakimiyyət illəri 241-272) öz tərəfinə çəkə bilmiş, irandakı təbliğatında o dönəm ciddi maneələrə rast gəlməmişdir. lakin, bu sözsüz ki, mobadların (zərdüşt din adamı) narahatlığına səbəb olmuşdur.
bir versiyaya görə 1-ci şapur hakimiyyətinin son illərində maniyə kömək etməmiş və hətta, mobadların məsləhəti ilə təqib edilmişdir.
başqa versiya isə, maninin çətin dövrünün şapurdan sonrakı hörmözdən sonra-bəhramın hakimiyyəti illərində başladığını müdafiə edir.
maninin edam tarixi 26 fevral 277-ci il kimi göstərilir.
şəxsən maninin qələmə aldığı fikirlər və dualar məcmusunun az bir qismi dövrümüzə çatıb.
amma, mani fars və süryani dillərində əsərlər yaratmış, manixeizmə görə ona paraklitin öyrətdiklərini yazmışdır.

maniçilik nə deyir? inanc və əxlaq sistemi necədir? nəyi pisləyib nəyi vacib hesab edir? bu tip sualların cavabını bacardığım qədər konkretləşdirib yazmaq istərdim:
mani təlimi qeyd edildiyi kimi dualist bir təlimdir. dualizm iki ünsürü (qaranlıq və işıq kimi antonimləri) müqayisə etməkdir. manixeizmin az qala hər mövzusunda dualist yönüm nəzərə çarpır. məsələn: mani təlimində insan cəsədi (cismi) qaranlığı, insan ruhu isə, nuru bildirir. elə bu səbəbdən də maniçi "seçilmişlər" ömrü boyu evlənməmişlər. (cinsi əlaqədə də olmamışlar.) çünki, mani təlimi nurun spermada cəmləndiyini və əgər bu döl yeni uşağın yaranışına səbəb olacaqsa, "nurun yeni qaranlıq cismdə həbs edilərək" dünyanın nurdan məhrum olacağını iddia edir. təlimə əsasən həm nur, həm, zülmət əzəldən var və insan günaha girdikcə ölür, ruhu başqa canlının bədəninə keçir. buna reinkarnasiya adı verilib. ruh günahdan təmizlənərsə, nura qovuşur.
manixeizm yəhudiliyi və hz.musanın peyğəmbərliyini rədd edir. tövratdakı rəbb anlayışını pislik simvolu kimi qələmə verir.
amma hz.isanın peyğəmbərliyi qəbul edilir. (hz.adəm, şis, nuh, ibrahim, zərdüşt və.s.)
mani təlimi isanın təbliğini natamam sayır və bu təlimi həm isanın, həm də zərdüştün təbliğatının tamamlayıcısı kimi görür.

manixeizmin qəribə xüsusiyyəti və bəlkə də yayılma səbəbi özündə bir sıra dinlərin məfhumlarını cəmləşdirməsidir.
dində xristianlıq kimi paraklit, buddizm kimi reinkarnasiya, zərdüştlükdəki kimi radikal dualizm var.

maniçilik qurban kəsməyi qətiyyətlə rədd edir, ət yeməyi və bitkilərə zərər vurmağı pisləyir. yalan, oğurluq və zina qəbul olunmur.
adi maniçilərdən "saf" lara hörmət və yardım tələb edilir.

mani dinində baş rütbə mojadır. ardınca ispasaqlar (yepiskop kimi), maqiştaqlar (keşiş kimi), dıntarlar (ilk rütbədir və ahman da adlanır.), son olaraq niqoş aqan (dinləyicilər) gəlir. dinləyici kütlə istisna olmaqla adı çəkilən digər rütbə sahibləri evlənmirlər.

maniçilikdə də gündəlik namaz vardır (4 dəfə) həmçinin oruc tutmaq aylıq fərzlərdəndir.

mani təlimi yaxın şərqdə meydana çıxmış, bir əsr içində geniş areala yayıla bilmiş, bir neçə yüzillikdə afrika, türkistan və uzaq şərqə belə gedib çıxmış, uyğur xaqanlığının rəsmi dini olmuşdur.

manixeizm

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!