1. 1941-ci ildə nazi ordusunun rumıniyanı işğal etməsindən sonra orada yaşayan yəhudilər də kütləvi qırğınlara məruz qalmağa başlayır. həyatda qalmaq üçün tək ümidləri ölkəni tərk etmək olan yəhudilər dönəmin qəzetlərində elanı olan struma gəmisinə bilet almaq üçün bir - biriləri ilə yarışmağa başlayır. elanlarda mükəmməl lüks görünən struma gəmisi əslində panama bayraqlı bir bulqar gəmisi idi. 1830 istehsalı olan bu gəmiyə kömür daşımaq üçün istifadə olunan böyük qayıq da demək olardı.

maksimum 200 nəfərlik gəmi üçün biletlər o zaman üçün çox yüksək miqdar olan 1000 dollardan satışa çıxır. 790 yəhudi bu kömür gəmisinə doldurularaq o zamanlar ingilis idarəsində olan fələstinə aparılacaq və "azadlıqlarına" qovuşacaqdılar. biletlər o qədər bahalı idi ki bəzi yəhudi ailələri ya sadəcə uşaqları üçün bilet alıb ölümlərini gözləyir, ya da ailə fərdləri arasında seçim etmək məcburiyyətində qalırdılar. gəminin vəziyyətini görüb etiraz edən insanlara açıq dənizdə onların lüks olan başqa bir gəmiyə keçirələcəyi vəd edilirdi. beləcə 12 dekabr 1941 gününə gəlindiyində əksəriyyəti uşaq və qadınlardan ibarət olan 790 yəhudi 200 nəfərlik struma gəmisinə daxil olur və azadlıqlarına doğru yola çıxırlar.

hekayənin acılı hissəsi isə bundan sonra başlayır. 15 dekabr tarixində istanbul yaxınlarında motoru xarab olan gəmi istanbul sahilinə çəkilir. gəmidəki aclıq və anti-sanitariya haqqında yazmağıma belə ehtiyac yoxdur yəqinki. gəmidə olan yəhudilər istanbulda enərək oradan birbaşa olaraq fələstinə göndərilirlər deyərək hekayənin burada bitməsini çox istəyərdim, ancaq təəssüfki dövlətlərin nə qədər alçaq qurumlar olduğunu göstərən hekəyəmiz burada bitmir.

türkiyə yəhudilərin fələstinə girə biləcəklərini qarantiya altına almaq üçün ingilis hökumətindən visa tələb edir. ingilis hökuməti viza verilməyəcəyini və gələnlərin fələstinə qəbul edilməyəcəyini bəyan edir. alman hökuməti gəmidə xəstəlik daşıyıcılarının olduğunu bəhanə gətirir və türkiyənin insanları ölkəyə qəbul etməməsini tələb edir. ingiltərə hökuməti gəmidə alman cəsuslarının ola biləcəyini əsas gətirərək onları ölkəyə buraxmamalı olduqlarını bildirir. almaniya ilə müttəfiq olan rumıniya da gəmini geri qəbul etməyəcəyini bəyan edir. heç bir tərəf gəmidəki günahsız insanları qəbul etmək istəmir. 790 sivil 9 həftə boyunca ağır şərtlər altında istanbul sahilində gözləməyə vadar edilir. bu müddət ərzinda sadəcə istanbul yəhudiləri gəmiyə bir neçə dəfə ərzaq və səhiyyə yardımı aparmağa nail olurlar.

gəmidən sadəcə bir ailə çıxarıla bilir. bu ailə "standart oil company of new york" şirkətinin rumıniya ofisinin prezidenti olan martin segal'ın ailəsidir və onların gəmidən çıxarılmasında eyni şirkətin türkiyə təmsilçisi vehbi koç(koç holding'in qurucusu) böyük rol oynayır. gəmidən istanbula çıxarılan bir başqa insan isə hamilə və doğmaq üzərə olan bir yəhudi qadın olur. geri qalan insanlar ilə isə heç kim maraqlanmır.

9 həftə limanda gözlədildikdən sonra motoru xarab olan gəmi bir başqa motorlu qayığa bağlanaraq 23 fevral 1942 tarixində qaradənizin şile açıqlarına tərk edilir. bir gün sonra, yəni 24 fevral tarixində böyük bir partlama sonrasında gəmi içindəki insanlar ilə birlikdə qaradənizin sularına qərq olur.

illər sonra arxivlərin açılması ilə gəminin bir sovet sualtısı tərəfindən vurularaq batırıldığı ortaya çıxır.

struma'nın hekayəsi bizə bütün iqtidarların cani olduğunu göstərməklə bərabər yəhudi soyqırımınında təkcə almaniyanın yox, ingiltərənin, türkiyənin və hətta ssri'nin də əli olduğunu isbat edir.

struma ilə daha yaxından tanış olmaq, orada yaşananları daha yaxşı hiss edə bilmək üçün sizə zülfü livanelinin "serenad" romanını məsləhət görürəm.