+4 əjdaha
1. yəhudi əfsanəsinə görə qolemlərsehrli sözün vasitəsilə canlandırılan
insan formalı əşyalardır. əfsanələrdə
qolemlər adətən robot funksiyası
daşıyır və sadə tapşırıqları yerinə yetirirdilər. amma bəzən onlar hətta
öz yaradıcısı tərəfindən belə idarə
oluna bilməyən vəhşi canavarlara
çevrilirdilər.
qolem haqqında ideyaların bibliya
dövrünə gedib çıxmasına baxmayaraq, varlıqlar haqqında
əfsanələrin çoxu orta əsrlərdə peyda
olmuşdu. qolemlər torpaq və gildən
hazırlanırdı. adətən, qolemlər bir
parça kağıza yazılmış və qolemin
alnına və ya ağzına yerləşdirilən həqiqət (emet) və ya tanrının
adlarından biri kimi xüsusi sözlərlə
həyata gəlirdi. istənilən zaman,
qolemin yaradıcısı sehirli sözlər
deyərək kağızı götürüb onun həyatıya
son verə bilərdi. əgər həqiqət (emet) sözü qolemi canlandırmaq üçün
istifadə olunurdusa, ilk hərfi
pozmaqla söz ölüm (met) oxunub
qolemi cansızlaşdırırdı. 16-cı əsrə aid
məşhur hekayədə, praqalı rabi judah
lov ben bezulel şəhərin yəhudilərini hücumdan qorumaq üçün gildən
qolem düzəltmişdi və bundan sonra
imperator yəhudilərə çıxıb
getmələrini əmr etmişdi.imperator
qolemlərin gücünü və məhvetmə
qabiliyyətini gördükdən sonra isə yəhudilərin qalmasına razı olmuşdu .
hekayəyə görə, cansızlaşdırılmış
qolem praqa sinaqoqunun çardağında
gələcəkdə yəhudiləri qorumağa
ehtiyac olar deyə saxlanılır. polşada
olan başqa əfsanədə, çelmli rabi eliyahunun hazırladığı qolem çox
güclü və təhlükəli olmuşdu və rabi
tələsik onu cansız yığına çevirmişdi.
bədbəxtlikdən qolem torpağa
dağılanda öz yaradıcısını əzmişdir.
bütün avropada məskunlaşmış yəhudi xalqının başqaları, xüsusilə
avropa xristianaları tərəfindən təqib
olunmasının uzun tarixi var. onlar
tez-tez isanın çarmıxa çəkilməsi
əfsanəsinə istinadən isanın ölümündə
günahlandırılır və bütünlüklə axmaq və murdar hesab edilirdilər. buna
görə də bir çox avropa şəhərlərində
yəhudi icmaları ədalətli olaraq başqa
rayonlardan ayrı və müstəqil
yerləşirdi. varlığın ideyası hücuma
məruz qalmış və öz evlərindən qovulmuş yəhudiləri qoruya bildi,
başqa sözlə bu yəhudi
mifologiyasında qaçılmaz idi.
qolemlər saflıq, şüursuzluq, güc və
möhkəmlilik simvoludur. güclərinin
təhlükəli olduğu hekayədə sübut olunduğuna baxmayaraq onlar,
həmçinin yəhudilərin müdafiəsinin
simvoludur. rabi eliyahu rəvayəti
kibir və öz bacarıqlarından aşırı
əminlik mövzusuna köklənib. rabi
qolem yaradır və fikiləşir ki onu idarə edə biləcək, amma sonda öz
yaratdığı varlıq tərəfindən məhv
edilir.
qolem ideyası yəhudi filklorundan
kənara da təsir edib. mari şellinin
1818-ci ildə yazdığı “frankenşteyn” romanındakı varlıq (baxmayaraq ki,
romanda heç bir yəhudi mifinə
toxunulmayıb) qolemin klassik təsviri
ilə oxşarlıq daşıyır. 1915-ci ildə
çəkilmiş ssenaristi və rejissoru paul
vegener (filmdə də qolem rolunu canlandırmışdır) olan səssiz “qolem”
filmi ənənəvi qolem mifinin ilk və ən
məşhur ekranlaşdırılmasıdır.karel
kapekin 1921-ci ildə yazdığı
“rossumun ağıllı robotları” pyesi
(hansında ki, müəllif ilk dəfə robot sözünü işlətmişdir) qolem əfsanəsinin
elmi-fantastik versiyası idi. 2000-ci
ildə pulitser mükafatı qazanan maykl
çabon tərəfindən yazılmış “kavalier
və keyin macəraları” romanında da
qolem nümunəsinə rast gəlinir.