montrö konvensiyası

1. Türkiyə cümhuriyyətinin 1923-cü ildə imzaladığı lozanna müqaviləsindakı boğazlarla bağlı olan qərarı dəyişdirmək üçün 1936-cı ildə imzaladığı sənəddir. Lozanna çərçivəsində alınan qərara görə, Türkiyə Bosfor, dardanel boğazlarını və mərmərə dənizindəki adaları silahsızlaşdırmalı, boğazları bütün ölkələrə açıq elan etməli idi. Lakin bu Türkiyənin suverenliyi üçün təhlükəli maddə idi; boğazların, o cümlədən bölgənin təhlükəsizliyi millətlər cəmiyyətinin qarantiyası ilə lozannanı imzalayan ölkələrdən asılı idi.

Keçən 12 il ərzində bölgənin silahsızlaşdırılması yavaş gedirdi və millətlər cəmiyyətinin boğazların təhlükəsizliyinə verdiyi vədlər özünü doğrultmadı. Buna görə də Türkiyə 1935-ci ildə boğazların statusunu yenidən müəyyənləşdirəcək bir müqavilənin imzalanması üçün işə başladı. Bir neçə dəfə məsələ cəmiyyətin konfranslarında qaldırıldı, lakin üzv ölkələr qətiyyətlə hökmləri qorumaqda qərarlı idilər.

Almaniyanın militarist mövqe sərgiləməsindən narahat olan dünya ictimaiyyəti bir dəfə də 1935-ci ilin 17 aprelində növbədənkənar iclas keçirdi və Türkiyə almaniyanın addımlarının Türkiyə üçün təhdid təşkil etdiyini irəli sürərək boğazlarla bağlı hökmlərin dəyişdirilməsini bir daha tələb etdi. Ölkələr arasında yalnız SSRi Türkiyəyə haqq verdi və həmin maddələrin dəyişdirilməsi üçün dəstəyini nümayiş etdirdi. irəliləyən dövrdə adolf hitlerin işğallarının başlaması və benito mussolininin ikinci cəhddə efiopiyanı işğal etməsi dünyanın yeni müharibənin astanasında olduğunu xəbər verirdi. Türkiyə artıq birdəfəlik bu məsələni bitirmək üçün millətlər cəmiyyətinin üzvlərinə özünümüdafiə edə bilmələri üçün boğazların yeni statusunu müəyyənləşdirmək üçün nota verdi. Durumun ciddiliyini qavrayan böyük Britaniya həmçinin aralıq dənizində müttəfiq əldə etmək niyyəti ilə Türkiyənin tələbinə müsbət cavab verən ilk ölkə oldu, ardınca da ssri və fransa da lehinə qərar verərkən italiya ingilislərin türklərlə yaxınlığına müsbət baxmırdı, buna görə də qərara qarşı çıxdı.* 1938-ci ildə italiya da konvensiyanı tanıdı.

Buna rəğmən 22 iyun 1936-cı ildə yeni müqavilənin imzalanması üçün isveçrənin montrö şəhərində danışıqlar başladı, 20 iyul tarixində isə tam adı istanbul boğazlarının statusu haqqında Montrö konvensiyası olan müqavilə imzalandı. Konvensiyanın şərtlərinə görə; ərazinin demilitarizasiyası ləğv edildi və türk əsgərləri yenidən boğazların qorumasını həyata keçirdilər. Bununla yanaşı, boğazların tam idarəsi Türkiyəyə verildi, belə ki baş verəcək hər-hansı müharibədə əgər Türkiyə iştirak etmirsə, heç bir dövlət boğazlara daxil ola bilməyəcəkdi, iştirak etdiyi təqdirdə də boğazlardan Türkiyənin razılığı ilə istifadə etmə haqqına sahib olacaqdılar. Müqavilənin ən mühüm maddələrindən biri qara dənizə sərhədi olmayan dövlətlərin burada saxlaya biləcəkləri hərbi sursatlara kvotanın tətbiq edilməsi idi ki, bu da başda ABŞ olmaqla, böyük dövlətlərin Rusiyaya qarşı müharibəsində qara dənizdən istifadəsinə məhdudiyyət qoyur, beləcə qara dənizin "sülh dənizi" olmasına şərait yaradırdı. konvensiya 20 illik imzalansa da, tərəf dövlətlərin heç biri müqavilədən narazı olmadığı üçün hələ də öz keçərliliyini qoruyur.

Günümüzdə isə, Ərdoğanın israrla həyata keçirmək istədiyi kanal istanbul layihəsi ilə müqavilənin öz mövcudluğunu itirəcəyi və ABŞ-ın bölgəyə rahatlıqla hərbi sursat daşımasına yardımçı olacağı ilə bağlı narahatlıqlar hökm sürür.

montrö konvensiyası

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!