həqiqətən də ətrafınızdan ya da internet üzərindən tanıdığınız varlı, ekonomik vəziyyəti ortalamanın üzərində olan insanların bir hissəsinin buddizmə, spiritualizmə yönəldiyini rahatca görmək mümkündür. mövzunu bir neçə altbaşlıq altında dəyərləndirmək istərdim:
1. birinci hissə / bəzi fikirlərin müəyyən ekonomik durumlar üçün işə yarayan olmaları.
oxuduğunuz self-help, şəxsi inkişaf və bənzəri kitabların heç biri universal deyil. bunlar bütün insanları əhatə etməyib toplumun sadəcə müəyyən kəsimləri üçün işə yarayır. heç bir tony robbins, jordan peterson kitabı gündə çox aşağı məbləğlər üçün 16 saat çalışan birinə, Auschwitz düşərgəsindəki bir insana kömək edə bilməz. o məsləhətlər, o “faydalı” fikirlər bəhs etdiyim həyatlara nüfuz edə bilmirlər çünki. oradakı fikirlərin bir çoxu ortalama ekonomik durumdakılar üçün isə olduqca faydalıdırlar.
spiritualist fikirlərin də rahatca daxil ola bildikləri həyatlar var. hansı ki bu həyatları yaşayan insanlar çalışmaq üçün çox az zaman xərcləyən -bəlkə də heç xərcləməyən- insanlardır. digər insanlara nisbətən daha çox zamanı olanlar da bu tərz içində spiritulizm, buddizm qırıntıları görə biləcəyiniz new age düşüncələrinə yönələ bilirlər.
gördüyünüz kimi burada zamanın bol olması çox çox önəmli bir faktordur. amma bu yönəlimlərin davamlı olması, yəni bu fikirlərlə “haşır neşir” olmuş insanların tez bir zamanda bunlardan imtina etməməsi də olduqca önəmlidir. bu da bizi mövzunun daha fərqli hissələrinə aparır.
2. ikinci hissə / faydalı təcrübələr. alain de botton, religion for atheists(ateistlər/teist olmayanlar üçün din) adlı kitabında olduqca önəmli nöqtələrə toxunur. alain heç bir teist sistemi qəbul etməsə də həyatlarımızda anlamın yox olmasının səbəblərindən biri kimi dinləri rədd edib tamamilə dinsiz həyatlara keçərkən dinlərin faydalı hissələrindən də özümüzü məhrum etməyimizi görür. alain-a görə dini təlimlərin tanrı, mələk və bənzər hissələrinə qatılmasaq da onların faydalı hissələrini həyatlarımıza “sos” kimi əlavə etməliyik. toplu namazların(insanlarla birlikdə edilən yoganın) bərabərlik, dostluq əlaqələrinin yaranmasına kömək etməsi, bir çox dində yer alan orucun orqanizm üçün faydaları və ya meditasiyanın/namazın zehni fəaliyyətlərə olan pozitiv təsiri və bənzər bütün durumlar zamanın bolluğu səbəbi ilə spiritualizmə yönəlmiş insanların burada qalmağı sürdürməsinə, “davalarına sahip çıkmasına” şərait yaradır. bol zamanı sayəsində buralara yönələn “varlı”, yaşadığı faydalı təcrübələr/ya da faydalı illuziyası yaradan təcrübələr sayəsində burada qalmağa davam edir.
bol zaman, çalışmanın vacib olmaması və sonrasında da yaşanılan təcrübələrin faydalı olması/faydalı illuziyası yaratmasından bəhs etdim. amma bunlar vasitəsilə bir çox sahəyə yönəlmək mümkündür. niyə məhz spiritualizm? bu yönəlimin altında başqa bir səbəb varmı? məncə var və burada bizə maslow kömək edəcək.
3. üçüncü hissə / maslow-un qayıdışı. maslowun ehtiyaclar iyerarxiyası bir çoxunuza məlumdur. qısaca maslow, insan ehtiyaclarını 5 əsas hissəyə ayırır və ən son pillədə self-actualization(özünü gerçəkləşdirmə) gəlir. nəzəriyyə bəziləri tərəfindən qəbul olunub bir çoxları tərəfindən tənqid edilsə də bundan daha önəmli bir yönə sahibdir; maslowun öz nəzəriyyəsində dəyişiklik etməsi.
maslow illər sonra bu piramidaya spiritual, insanı aşma, onu ötüb keçmə ehtiyacını da əlavə edir. self-transcendence adlandırılan bu hissə ilə birlikdə piramida/iyerarxiya bu formaya düşür:
buradan çıxarılacaq nəticə olduqca aydındır. piramidanın öncəki bütün pillələrini tamamlayan, maddiyatla əldə edilə biləcək hər şeyi əldə edən, “dünyəvi” bütün həzzləri yaşayan insanın yönələ biləcəyi qapılardan ən cəzbedici olanıdır spiritualizm. özü, fiziki olanı, normal olanı aşmağa, onun “ötesine” keçməyə duyulan arzudur. bilinməyənə, açıqlanması mümkünsüz olan yerə yönəlmək. elə bir yer ki, artıq ora heç bir maddiyat, dünyəvi olan heç bir şey nüfuz edə bilməsin.
ekonomik vəziyyəti üst səviyyədə olan insanların spiritualizmə yönəlmələrini bu şəkildə dəyərləndirirəm. bura təbii ki dopamin ehtiyacının qarşılanması, beynin zamanla daha üst səviyyəli şeylərlə tatmin olması kimi şeylər də əlavə edilə bilər lakin bunlarla bağlı bilgim olduqca limitli olduğundan bu hissə başqa bir zamana qalsın.