4 ildir soz6-da yazıram. Ondan əvvəl də yazıları oxuyardım. Həmin bu illər ərzində sözlüdəki yazarlar ya lap əvvəldən burada olanlar artıq soz6-yla bütövləşmiş yazarlar ya da yenilərin postları olurdu. Tendensiya dəyişmirdi. Vaxt keçdikcə sözlükdə aktiv post paylaşan yenilərin çoxu ya sözlüyü buraxır ya da mənim ki 4-5 aydan bir sözlük yadına düşəndən düşənə yazı yazı yazırlar. Açığı nə yalan deyim sözlüyə hər dəfə girəndə eyni hisləri yaşadır insana. Yazarlar dəyişir amma sözlük eyni olaraq qalır. Bəlkə də sözlüyün "great" halı elə bu halıdır. sifarişi verən: Derek
bugün etibarilə son əsas qalaları raqqada da məğlub oldular. artıq dağınıq halda bir neçə qəsəbədə, kiçik şəhərdə qalıblar. bütün neft quyuları, biznes kanalları əllərindən çıxıb, de-fakto məğlub hesab edilirlər. amma əsas maraqlı və bölgə üçün həlledici gedişlər bundan sonra başlayacaq.
gəlin yaxın şərqin bundan sonrakı keçəcəyi zaman kəsiyinə post-isis deyək. bundan sonrakı suriyanın taleyi necə olacaq, əsas məsələ budur. ilk növbədə onu qeyd edək ki, suriyanın torpaq bütünlüyü iran, rusiya, çin kimi dövlətlər tərəfindən dəstəklənir. ümumiyyətlə əsəd rejimi nə qədər qaniçən, cinayətkar bir rejim olsa da, son illərdə işidə qarşı "mübarizə"sinə görə babat sempatiya qazandı dünyada. nəinki dövlətlərdən, hətta əksər insanlar tərəfindən bu sempatiya göstərildi, əsasən də ağ adam olan avropa və amerikalılardan.
amerika işidə qarşı mübarizədə öz ordusundan qismən istifadə etdi. yəni zabit heyəti göndərib, işidə qarşı döyüşən sdf -ə(əsasən kürdlərdən, müəyyən qədər də ərəblərdən təşkil olunub) təlim keçdilər və təbii ki kontrolunu da ələ keçirdilər. yenə də kürdlərdən təşkil olunmuş ypg-pyd-pkk terrorçu qrupları da bu əməliyyatlarda ən fəal iştirak edənlər kimi dünyaya təqdim edildilər. təbii ki amerika medyası tərəfindən.
əslində isə kürdlər kobanidən başqa heç bir yerdə işidə qarşı aktiv döyüşmədilər və döyüşmək də istəmirdilər. ruslar, əsəd rejimi bunu videolarla sübut etdi, kürdlər artıq əsəd rejiminə qarşı döyüşür. kürdlər bu qarışıqlığı dövlət qurmaq fürsəti kimi görürdülər və hələ də elə görürlər. bunu bərzanidə gördük, amma onda alınmadı.
indi isə amerikanın da başbilənliyi altında suriyada kürd dövləti qurmaq üçün mübarizə aparırlar. mənim fikrimcə belə bir şey alınmayacaq, çünki bu yaxınlarda həm türk ordusu idlib və afrinə girdi (bu iki şəhər olmadan kürdlər aralıq dənizinə çıxa bilmirlər, yəni blokadada qalırlar), həm də rusiya əsədin hakimiyyətdə qalmasında qərarlı görünür. amma rusiyanın torpaq bütövlüyündə nə qədər qərarlı olduğu bilinmir, çünki rusiya da öz növbəsində pyd-ypg qrupunu yanına çəkmək istəyir, yəni əsədin hakimiyyətdə qalması şərtiyə suriyada bir kürd dövlətinin qurulması rusiyanın maraqlarının əleyhinə deyil. ən azından rusiya hakimiyyəti daxilindəki atlantik qruplaşması belə düşünür. təbii ki avrasiyaçı qrup suriyanın torpaq bütövlüyünü dəstəkləyir. amma bir şey də var, əgər rusiya suriyanın bölünməsinə göz yumsa və orada amerikanın diktəsi altında bir kürd dövlətinin yaranmasına icazə versə, onsuz da rusiyada get-gedə imici zədələnən putinə bir zərbə də burdan gələcək. çünki rus milləti liviyada qərbin at oynatmasına, qəddafinin öldürüməsində səbəbkar kimi öz dövlətlərini görürdü.
bununla da aydın olur ki, bir tərəfdə amerikanın "sizə dövlət quracam" vədini yerinə yetirməsini gözləyən kürdlər amerika, digər tərəfdə isə əsəd suriyası türkiyə iran rusiya (rusiya bir az mübahisəlidir hələ ki) dayanır. indi görək amerika kürd dövlətini dünyaya necə qəbul etdirəcək, mənim gördüyüm odur ki, çoxluq suriyanın bütövlüyünü dəstəkləyir. və onu da qeyd edim ki, bu kürdlər iraqdakı kimi kürdüstan yox, sol ideologiyalı, öcalan "çizgi"sində bir dövlət qurmaq istəyir.
mən hal-hazırda görünən vəziyyəti yazmışam, amma məncə, abş həmişəki kimi yenə də kürdləri istifadə edib, sonra buraxacaq, bərzani kimi legitim qəbul olunan siyasətçiyə belə etdilər, pkk altında birləşən terroristlərə dövlət qurmaq kimi ağılsızlıq etməyəcəklər. müasir dövrdə heç bir dövlət artıq separatist qüvvələri axıra qədər dəstəkləmir, müəyyən nöqtəyə qədər istifadə edir.
iki gün əvvəl bbc tərəfindən yayılan videoda raqqa şəhərində pyd-ypg terroristləri (mən bunlara ümumilikdə pkk deyirəm, çünki mənbə və ideologiya etibarilə hamısı pkk-lıdır.) tərəfindən məğlub edilib əsir götürülən işid militanları böyük tırlarla şəhərdən çıxarıldığı göstərilirdi, öz də silahlarıyla birlikdə. işidçilər raqqadan çıxarılıb suriyanın zəngin neft yataqlarının olduğu, hal-hazırda uğrunda əsəd-rusiya və ypg-pyd-sdf (syrian democratic forces, yəni abş-ın dəstəklədiyi kürdlərin dominantlıq etdiyi silahlı qrup) arasında döyüş gedən deyr əz-zora göndərildi. təbii ki əsəd-rusiya ittifaqına qarşı döyüşlərdə kürdlərə dəstək vermələri üçün.
əsas suallar budur; 1)abş niyə bunu edir? 2)bu abş-ın radikal islama qarşı olmadığını sübut edərmi? mərhələli şəkildə suallara cavab verəcəm.
1-ci sual: abş suriyada iranın öhdəliyi altında olan bir iqtidar istəmir, bunu təkcə abş yox, israil, ərəb liqası da istəmir. hətta əsədə iranın təsir dairəsindən çıxması şərtiylə hakimiyyətdə qalması, suriyanın ərazi bütövlüyünə təminat verilməsi də təklif olunub. amma əsəd qəbul etməyib, çünki bilir ki, bu təklifi qəbul etdikdən sonra iran nə yolla olursa olsun, əsədi öldürəcək. deməli abş suriyada kürd dövləti və iqtidarda qərb meylli bir şəxs görmək istəyir. bunun üçün də bütün yollara əl atacaq, çünki abş-ın yaxın şərqdən çəkilməsi abş üçün həyati önəm daşıyan petro-dollar dominantlığını itirməsiylə nəticələnə bilər, sırf buna görə abş onillərdir ki, zəngin neft yataqlarının olduğu ölkələrdə nə bahasına olursa olsun, özünə yaxın olan iqtidarların hakimiyyətdə qalmasına çalışır.
2-ci sual: qısa olaraq cavab xeyrdir. abş reyqan dövründən başlayaraq siyasi islama göstərdiyi dəstəyi obama dövründən etibarən kəsdi və fundamental islamı (bura müsəlman qardaşlar, həmas, əl-qaidə, ihvan hərəkatı və iranın rəhbərlik etdiyi radikal şiəlik daxildir) hədəfə aldı. bu siyasət qeyri-rəsmi olaraq "obama doktrinası" adlandırılır.
yenə sual yaranır: yaxşı, bəs abş niyə birdən-birə radikal-siyasi islama qarşı mövqeyini dəyişdi.
ilkin olaraq, bunu bilmək lazımdır ki, abş kefindən radikal islamı dəstəkləməmişdi, ssri-nin əfqanıstana hərbi müdaxiləsindən sonra bu addımı atdı və islam liderlərinə bütün sünnilərə cihad çağırışı etmələrini diqtə etdirdi. əfqanıstan müharibəsinə dünyanın bütün yerlərindən müsəlman mücahidlər axışdı. ssri məğlub edildi. təbii ki, abş bundan sonra da radikal islamdan istifadə etdi, ta ki iraqa girənə qədər, o dövrdən etibarən artıq radikal islam abş-ın maraqlarından kənardaydı və artıq idarəedilməz hala gəlmişdi. müsəlman qardaşlar, ihvan hərəkatı, həmas kimi qruplara müsəlman ölkələrində geniş xalq kütlələri tərəfindən verilən dəstək abş-ın strateji maraqlarına ziddir, abş ərəb ölkələrində növbəti iranın yaranmasını istəmir.
yadımdan çıxmadan bunu da deyim, abş cihadçılardan təkcə yaxın şərqdə mi istifadə etdi? yox, rusiyada da istifadə etdi. rus-çeçen müharibəsində. rus-çeçen müharibəsi çox maraqlı mövzudur, ayrıca entry silsiləsi yazacam.
əlqərəz, abş-ın bundan sonra görmək istədiyi yaxın şərqdə radikal islama yer yoxdur. bu həm abş-ın bölgədəki maraqları, həm də israil və ərəb liqasının maraqları baxımından önəmli məsələdir. hətta israil və ərəb liqası üçün milli təhlükəsizlik məsələsidir.
ona görə də işidin ora-bura aparılması normaldır, işid artıq yoxdur, qalan it-qurddan da müəyyən qədər istifadə ediləcək sadəcə. abş artıq yaxın şərqdə öz ordusundan istifadə etmir.