maksvel tənlikləri

tənlik
1-ci tənlik:
1-ci tənlik Gaus qanunu adlanır. Və Gaus qanunua görə qapalı bir səth üzrə elektrik sahəsinin Elektrik seli, o səthdəki toplam yüklərlə düz nisbətdədir. Rəsmdədə gördüyünüz üzrə q-toplam yükdür. Və epsilona nisbəti ilə xarekterizə edilir.
2-ci tənlik:
2-ci tənlikdə Gaus qanunu adlanır. Ancaq Elektrik sahəsi üçün deyil Maqnit sahəsi üçündür. Yəni qapalı bir səthdə toplamn maqnit sahəsinin Maqnit seli 0 dır.
3-cü tənlik:
3-cü tənlik Faraday qanununun ümumiləşdirilmiş halıdır.
Faraday qanununa görə sabit maqnit sahəsi içərisində hərəkət etdirilən keçirici çərçivədə gərginlik induksiyalanır. 3-cü tənliyin sol tərəfindəki ifadə Gərginliyi verir bizə və buradan da göründüyü üzrə Faraday qanunun integral formada yazılışıdır.
4-cü Tənlik:
Amper qanunun ümumiləşdirilmiş halıdır.
Bu qanuna görə maqnit sahəsinin yaranması üçün ya elektrik sahəsi zamana görə dəyişməlidir ya da bir dəyişən cərəyan lazımdır.

Maksvel gördüyünüz tənlikləri bir araya gətirərək hamısını ümumiləşdirmə edərək bir başlıqda topladı və tarixdə Maksvel Tənlikləri kimi qaldı. Ancaq hər tənliyin öz yaradıcısı və mənası var. Ümumi mənada isə Maksvel bu tənlikləri toplayaraq bu qənaətə gəldiki Elektrik və Maqnit sahələrini ayrılıqda deyil vəhdət şəkildə düşünmüşdür. Yəni Elektrik və Maqnit sahələri bütöv bir sistemdir. Ona görə də Elektrik və Maqnit sahələri ayrılıqda deyil artıq bir adda: ElektroMaqnit sahə adı altında toplandı.
Təşəkkürlər Maksvel.

rudolf lüdviq mössbaue

Alman fiziki və 1961-ci il Fizika üzrə Nobel Mükafatının yarım pay sahibi. Qamma şüalarının rezonant udulması və bununla əlaqəli Mössbauer effektini kəşf etməsinə görə Nobel alıb. Bu effekt radiaktiv izotop növələrinin qamma şüası emissiyası zamanı şüaların tezliyi və dalğa uzunluğunun dəyişməməsini izah edir. Əslində, impuls momentinin saxlanmasına görə emissiya edən nüvə geri itələnməlidir. Bu da qamma şüasının enerjisində azalmaya səbəb olmalıdır. Mössbauer effekti kristal əhatəli nüvələrdə müşahidə olunur.
Rudolf Lüdviq Mössbauer Münhendə anadan olub, Münhen Texniki Universitetində bakalavr dərəcəsini bitirib. Nobel mükafatından əlavə, Elliot Cresson və Lomonosov Qızıl medalı ilə təltif olunub.

paul dirac

Fizika Dünyası 20-ci əsrin əvvəllərində ikiyə bölünürdü yavaş-yavaş. Daha doğrusu bölünmüşdü. Efir nəzəriyyəsinin tərəfdarları və Efiri qəbul etməyənlər.
Efir nəzəriyyəsini Çürüdənlərdən biri də, Paul Dirac olmuşdur . Belə ki, Bir Foton atom nüvəsinin yanından keçərkən onun təsiri ilə birlikdə elektronun sahəsi ilə qarşılıqlı təsirə məruz qalaraq, ortaya 0.51MeV kütləyə sahib bir Elektron və Pozitron cütü yaradır. Foton isə bu arada öz enerjisi itirir. Bu zaman aralığına Cüt Yaranma deyilir və enerjinin kütləyə çevrilməsi buna bir örnəkdir. Bu çevrilməni 1920-ci ildə, Dirac ortaya atmışdır və ortya attığı iddianın içində bir ANTiMADDƏ qavramın olması, Efir hipotezini çürütdüyü üçün bir çox fiziki əsəbləşdirirdi. Ancaq 1932 -ci ildə, Carl Anderson bir antimaddə olan Pozitronin doğrulunu isbat edən təcrübə həyata keçirmişdir və buna görə də Nobel Mükafatı almışdır.

məlumatın qeyri-müəyyənliyi

Əgər elmin, “Biz Nəyik?”,”Haraya gedirik?”, “Kainatın Mənası nədir?” kimi suallara cavab verməsini gözləyirsinizsə, məncə asan şəkildə suallara cavab yerinə, daha sirli cavablara yönələ bilərsiz. Mümkün olduqca daha çox şeyi tapmaq üçün araşdırmaq lazımdır.

insanlar mənə “Fizikanın ən son, dəqiq qanunlarını tapmağa mı çalışırsınız?” deyə suallar ünvanlayırlar. Xeyr, sadəcə mən dünya haqqında daha çox şeyi anlamağa çalışıram və sonda hə rşeyi açıqlaya bilən tək bir qanuna əlimiz çatsa, onu kəşf etmək çox gözəl olar. Əgər milyonlarca qatı olan soğan kimi bir şey çıxarsa və bununla məşğul olmaqdan yorulsaq və sıxılsaqda, əlimizdə olan budur. Amma hansı şəkildə olursa olsun, təbiət orada və olduğu şəkliylə, ortaya çıxacaqdır. Buna görə də onu araşdırarkən daha çox şeyi öyrənmək xaricində, ön mühakimələr yürütməmək lazımdır. Yəni mən bu kainatla bağlı münasibətlərimiz haqqında uydurulmuş özəl hekayələrə inanmıram. Çünki mənə çox yerli, çox səthi gəlirlər. Dünyaya, dünyaya gəldi. Tanrının bir “Təsiri” dünyaya gəldi və xaricdə olanlara bir baxın, necə olurda ... Yəni bu çox nisbətsizdir.
Bir digər şeydə, nəyin doğru olub, olmadığı anlamaq ilə əlaqəlidir və bütün bu dinlərin bir şey üçün fərqli-fərqli nəzəriyyələri varsa, marağa düşərək şübhə etməyə başlayarsınız. Şübhə etməyə başladınız ki, mənim fərdi xüsusiyyətlərimin ən önəmli xassələri şübhə etmək və sual verməkdir... Şübhə edib suallar verdikdə, inanmaq daha da çətinləşir. Mən şübhəylə, qeyri-müəyyənliklə və bilməməklə yaşaya bilərəm. Məncə bilmədiyini qəbul edərək yaşamaq, yalnış cavabları qəbul etməkdən çox daha maraqlıdır. Mənim müəyyən cavablarım ehtimal daxilində inandıqlarım və fərqli şeylər haqqında fərqli dərəcədə bildiklərim var, amma heç bir şey üçün dəqiq əmin deyiləm və bilmədiyim çox şey var. Amma bir cavabı bilməm çox da vacib deyil, bir şeyləri bilməməkdən qorxmuram. Məqsədsiz bir şəkildə, sirli kainatda itmək ki, zənnimcə əsl olduğumuz nöqtə budur. Bu məni qorxutmur"
Professor Riçard Feynman.
Fizika Nobel Laureatı-1995

kvant fizikasında zaman

ilk əvvəl "zaman nədir?" sualı ilə başlayaq. Klassik Fizika dili ilə cavab çox sadədir. Zaman Hadisələrin növbələşmə ardıcıllığıdır. Yəni deyəndə ki, mənim 19 yaşım var, doğulan andan etibarən indiki anınıza qədər keçən hadisələrin toplusunu demiş olursunuz. Günəş çıxır, batır və gün anlayışı ortaya çıxır. Saata görə indiki anımızın zamanını təyin edirik. Ancaq bunlar makrodünyada baş verən proseslərdir. indi daha da dərinə enərək, mikrodünyada-subatomic səviyyədə bu işlər necə baş verir, ona nəzər salaq.


Bilirik ki, Albert Eynşteyn Nisbilik Nəzəriyyəsini elm dünyasına isbat etdikdən sonra, 3 ölçülü kainat modelinə 4-cü bir ölçü -zaman ölçüsünü gətirdi və artıq koordinat müstəvisində x,y,z və birdə t oxu təsvir olundu. Bildiyimiz kimi makrodünyada zaman irəliyə axır. Bu zaman məhfumu çox ciddi analizlərin başlangıcı olmuşdur. Belə ki, zaman hərəkətlə bağlıdır. Hərəkət varsa zamandan söhbət gedə bilər. Durğun və bütün sistemlərdən kənar cisim üçün zamandan söhbət gedə bilməz. Bir yerdəyişmə, ya da zamanı nəyəsə görə ölçə biləcəyimiz bir sistem olmalıdır.( Günəş , saat və.s.). Amma Kvant Dünyasında işlər heç də belə deyil. Kvant Fizikasına görə fizikanın təməl qanunları içərisində Zamanın Tərsinə Simmetriyası (T-Simmetirya) adı verilən qanun da öz yerini tapmış və möhkəmlətmiştir. Bu qanuna görə əgər zaman bir sistemdə irəli doğru axırsa, başqa bir sistemdə geriyə axa bilər. Çünki Kainaitın yaranması zamanı baş verən Kvant Dalğalanmaları(Fluktasiyaları) bir çox kainat ortaya çıxara bilər ki, bizim hal hazırda yaşadığımız kainat onlardan biridir. Deməli bu dalğalanmalar içərisində bizim sistem üçün keçərli zaman mövhumu başqa bir sistemdə tamamən əksinə ola bilər. Və heçdə zaman həmişə irəliyə doğru axmaz. Termodinamikanın 2-ci qanun görə şeylər zamanla irəli doğru axır. Amma Kvant Fizikasına görə isə geri də axa bilər. Bu Zamanın Tərsinə Simmetriyasına misaldır. Zaman şüurlu varlıqlar üçün həmişə irəliə doğru axırmış kimi görsənir. Ancaq zamanda geriyədə gedilə bilər. Necə ki, keçmişin indi üzərində təsirinə inanarıqsa, Gələcəyində indi üzərindəki təsirinədə inanmalıyıq. Çünki Kvant Fizikasında Gələcək indiyə təsir edir. Çünki zaman bir mövhumdur.

Adicə beyində baş verən düşünmə prosesində belə gecikmələr olduğu təsdiqlənmişdir. Kaliforniya universitetində aparılan araşdırmalara görə beyində hissləri analiz edən bölgəyə edilən təsir beyin tərəfindən gecikdirilir. Belə ki, barmağınıza edilən təsir beyində cortexdə analiz edilir və sonra hiss kimi bizə yansıdılır. O zaman alimlər elə cortexin özünə təsir edək deyə düşündülər. Bu edilən təsir daha tez reaksiya verməli idi. Çünki barmağa təsir etdiyinizdə o təsirin barmaqdan beyinə gəlməsi üçün bir zaman lazımdır və bu təsir cortexə edilən təsirdən daha gec özünü biruzə etməli idi. Amma tam əksi oldu. Barmağa edilən təsir, cortexə edilən təsirdən daha tez özünü göstərdi. Sanki beyin Bu təsiri zamanda geriyə doğru sürüklətib sonra hiss etdirirdi. Bu həmçinin düşüncə üçün də keçərlidir. Düşündüyüm şeyi və ya etmək istədiyimiz şey haqqında düşünən zaman, artıq bu beyində çoxdan düşünülmüş olur. Bu zaman isə düşüncənin gecikməsi ortaya çıxır. Çünki onsuzda düşündüyümüz şeylər beynimizdə bir müddət öncə düşünülümüşdür və biz bunu daha sonra düşünürük. ( daha sonra dediyimdə elədə böyük zamanlar yox, mikrosaniyələr və daha kiçik zaman dilimlərin nəzərdə tutmuşam). Deməli zaman heçdə düşündüyümüz kimi işləmir. Gecikmə hər zaman var. Bu da zamanın mütləq olmadığına dolayı yolla isbatdır ki, bunu Albert Eynşteyn Nisbilik nəzəriyyəsində isbat etmişdir. Yenidən Kvant nöqteyi-nəzərdən yanaşaq məsələyə. Zərrəciklər üçün zaman heçdə makrodünyadaki kimi deyil. Elə zərrəciklər var ki, onlar üçün zaman geriyə axır. Bu əsasən virtual zərrəciklərə xasdır. Necəki süd fincandan yerə tökülür və Zamanın Tərsinə Simmetriyasına görə süd həmdə fincana geri dolur, eynilə zərrəciklərin eləsi var ki onlarda zaman birbaşa geriyə doğru axır.

Kvantlanma zamanı, kvant generatorları ilə yaradılan kvant sahəsində zamanla oynamaq mümkündür. Yəni kvant məlumatlar zamanda ötürülərkən kəm keçmiş, həm də gələcəyin təsirləri özünü göstərir. Hər zərrəcik özü bir "Məlumat Dəyəri" daşıdığından, kvantlanma zamanı bu məlumatlar həm keçmişi, həm də gələcəyi özündə birləşdirir. Çünki, elə bir nöqtədə və elə bir anda bu məlumatlar birləşə bilər və birləşmə zamanı daha böyük kvant məlumatları əlavə oluna və ya silinə bilər.

Xülasə etsək, zaman nisbi bir qavramdır və Tərsinə Simmetriyaya görə zamanda mütləq gələcək yoxdur. Keçmiş necə ki indiyə təsir edir , gələcəkdə həmçinin öz təsirini indi üzərində qoyur. Kvant Dünyası yenə də işləri qarışdırır.
Rəqqas hansı istiqamətdə fırlanır? Zaman da bu rəqqas kimi hər iki istiqamətdə hərəkəti eyni olmalıdır (T-Simmetriya prinsipi)

Mənbə: Kvant Dünyası

anti-hidrogen və hidrogen: eyni spektral xəttlər

Ötən həftə Nature jurnalında ALPHA qruplaşması ilk dəfə olaraq bir antimaddə atomunun optik spektral analizi üzərindəki ölçmələrin hesabatını dərc edib. Nəzərinizə çatdıraq ki, bu araşdırma CERNdə 20 il əvvəl başlayıb.
Bildiyimiz kimi, atomlar müsbət yüklü nüvədən və onun ətrafında hərəkət edən elektronlardan ibarət olur. Bu elektronlar bir orbitdən digərinə keçdikdə xüsusi dalğa uzunluğuna malik işıq şüalandırır ya da udurlar. Hər element özünə xas spektrə malikdir. Elə buna görə də, fizikada, kimyada və astrofizikada spektral analiz çox istifadə olunan texnikadır. Spektr xəttlərinin köməyi ilə atom və molekulların quruluşunu, onların xassələrini öyrənmək olur. Məsələn, astrofizikada, ulduzların tərkibi spektroskopiyanın köməyi ilə təyin olunur.
Kainatda ən geniş yayılmış və ən sadə element olan hidrogen atomunu demək olar ki, tamamilə başa düşürük. Onun spektri olduqca dəqiqliklə ölçülür. Antihidrogen atomları barədə isə geniş təsəvvürə malik deyilik. Kainatda əsas maddələr üstünlük təşkil etdiyinə görə, antihidrogenin spektr xəttlərini ölçmək üçün gərək ilk öncə onun tərkibini - antiproton və pozitronu bir araya gətirmək lazımdır. Bu əziyyətli prosesi alimlər tək ona görə çəkirlər ki, hidrogen və antihidrogen atomlarının spektr xəttlərindəki çox cüzi fərq fizikanı kökündən sirkələyər.

Standard Modelə görə atom və antiatom eyni fiziki xassələrə malik olmalıdırlar. Ən azından onların spektr xəttləri üst-üstə düşməlidir. ALPHA qruplaşmasının hesabatında da təcrübə imkanları çərçivəsində antihidrogenin ölçülən spektri hidrogenin bilinən spektri ilə fərq yaratmayıb. Bu alimləri şoka salmasa da, 20 ildən sonra axır ki, ilk dəfə bir antiatomun spektrini ölçdüklərinə görə şad-xürrəmdirlər.

Antiatomları yaratmaq və üzərində təcrübələr aparmaq üçün CERN-də təsis olunmuş Antiproton Yavaşlandırıcısıdan (Antiproton Decelerator) istifadə olunur. Burada, ALPHA təcrübəsində yaranmış antihidrogenlər xüsusi dizayn edilmiş maqnit tələlərdə saxlanılır. Təxminən 90000 antiproton plazmasını pozitronlarla qarışdırdıqda hər cəhdə 25000 antihidrogen atomu yaranır. Bir cəhddə isə ən yeni metodla 14 atomu tələyə salmaq mümkün olur. Bu antiatomlara, müəyyən tezlikdə verilən lazer şüalarla tərkibindəki pozitronlar 1s konfiqurasiyasından 2s konfiqurasiyasına həyəcanlanır(udulma hadisəsi). Hidrogen atomunun 2s halı daha uzunömürlü olduğundan bu halın üzərində daha dəqiq təcrübələr aparmaq mümkündür.

Hal-hazırki nəticə onu göstərir ki, antihidrogen və hidrogen spektr xəttləri milyardda bir dəqiqliklə eynidir. Deməli, çox dərinlərdə fundamental simmetriya mövcuddur.

Əlavə oxu: M. Ahmadi et al. Observation of the 1S–2S transition in trapped antihydrogen, Nature (2016). DOI: 10.1038/nature21040

Mənbə : Kvant Dünyası

haarp

Hər nə qədər müharibələrin, savaşların olmasını istəməsək də bu qaçınılmaz faktdır ki, tarix qan rənginə boyanmış ağ pərdə kimidir. Bu qan rəngi isə diktatorların, liderlərin öz kəskin siyasətləri nəticəsində ortaya çıxıb. Müharibə kim qazanır? Kimin daha yaxşı silahı varsa təbii ki O! Texnologiyanın inkişaf etmədiyi zamanlarda savaşlar əsgər gücü ilə, öngörülən siyasi tədbirlər ilə, tank və toplarla qazanılırdı. Ancaq indi elə bir əsrə gəlib çatmışıq ki, bütün bunlar arxa plana düşüb və kimin daha güclü silahı varsa o da savaşdan qalib ayrılır. Artıq yaşadığımız əsrdə insana ehtiyac duymayan mexaniki sistemlər -təyyarələr, tanklar və sairə sistemlər var. Ancaq bu mexaniki sistemlərin yanında birdə H.A.A.R.P var. Birazdan H.A.A.R.P-ı incələyərək onun nə olduğuna baxacıq və görəcik ki, əhəmiyyəti nədir. Bir silahmıdır, yoxsa ancaq elə tədqiqat programıdır?...

H.A.A.R.P - High Frequency Active Auroral Research Program; tərcüməsi: Yüksəktezlikli Aktiv Avroral Tədqiqatlar Proqramı.

ABŞ-da qütb parıltısının öyrənilməsi üzrə həyata keçirilən elmi-tədqiqat layihəsi kimi ictimaiyyətə göstərilmişdir. Ancaq işin arxa planında bir elmi-tədqiqat layihəsindən daha çox şey durur.


Tunqus meteroriti
Bu texnologiyanın işləmə prinsipi nəzəri olaraq ilk dəfə serb əsilli ABŞ fiziki Nikola Tesla (1856-1943) tərəfindən işlənib hazırlanmışdır. Nikola Tesla bir fizik, ixitraçı, elektrik və maşın mühəndisi olmaqla yanaşı, həm də dahi bir şəxsiyyət olaraq bəşəriyyət tarixində bir sıra mühüm ixtiraları ilə tanınmışdır. Tesla apardığı tətqiqatlar nəticəsində belə bir nəticəyə gəlmişdir ki, yüksək tezlikli radio dalğaları güclü radio ötürücülərin köməyi ilə atmosferə göndərməklə atmosferin həmin hissəsini aktivləşdirmək, oranı qızdıraraq hava axınlarını idarə etmək mümkündür. Bu nəzəri olaraq öz əksini tapsa da, praktiki olaraq həyata keçib-kemədiyinə dair əlimizdə heç bir rəsmi sənəd yoxdur. Lakin geniş yayılmış, təsdiqini tapmamış populyar fərziyyələrdən biri də bu olmuşdur ki, 1908-ci il 30 iyun tarixində Sibirin Podkamennaya Tunquska (Tunqus) çayı hövzəsinə düşmüş nəhəng meteorit heç də deyildiyi kimi adi bir meteorit olmamış, Teslanın hansısa gizli tədqiqatının, elektrik üzərində apardığı növbəti məxfi sınağının nəticəsi olmuşdur və guya bu tətqiqatı ABŞ höküməti maliyələşdirərək dəstəkləmişdir. Əlbəttə ki, bu Tunqus meteroiti haqqında yayılmış onlarla fərziyyədən yalnız biridir. Teslanın adını və fəaliyyətini ona görə qeyd etdim ki, onun düzəltdiyi Zəlzələ Maşını adı verdiyi xırda cihaz da tezliklə işləmə prinsipinə əsaslanır. Yəni, bu cihaz maddələrin rezonans titrəmə tezliklərini müəyyən edərək ona uygun şəkildə dalğalar göndərir. Rezonans tezliyi maddənin dayana biləcəyi son hədd oldugundan, üstəlik kənardan gələn eyni tezlikli dalğa olarsa, bu dalğalar toplanır və yekun amplitud maksimum həddə çataraq, maddə tab gətirə bilmir və parçalanır. H.A.A.R.P sistemi də buna əsaslanır. ionosferə dalğalar göndərməklə oranı aktivləşdirmək mümkündür. H.A.A.R.P layihəsi sayəsində, ionosferin qızışdırılması yolu ilə aşağı tezlikli dalğalar (ELF) da yaradılmaqdadır. Çünki tezlik nə qədər aşağı olarsa, dalğa uzunlugu (λ) o qədər böyük olar və daha böyük dalğa uzunluğu əldə edilərək göndərilə bilər. Ancaq ionosferin özünü aktivləşdirmək üçün isə oraya yüksək tezlikli dalğalar göndərmək lazımdır. Çünki tezlik nə qədər çox olsa, daşığıdığı enerji miqdarı o qədər çox olar. E=hν (ν-tezlik) formulu ilə enerjisin hesablamaq mümkündür.

1981-ci ildə nüvə mühəndisi və Amerikadakı qabaqcıl Tesla araşdırmaçısı Albay Thomas Bearden Amerika Psixantrop Dərnəyində bir konfrans verdi. Öz çıxışının bir bölümündə eyni zamanda 1978-ci ildə "Specula" jurnalında mübahisə mövzusu olan Tesla nəzəriyyəsinin praktik olaraq necə tətbiq oluna biləcəyindən danışdı. Albay əslində H.A.A.R.P-ın necə işlədiyini izah edirdi: "Edə bildiyimiz tək şey tezlikləri dəyişdirməkdir. Əgər tezlikləri bir istiqamətdə dəyişdirsəniz, enerjini dünyanın digər hissəsində hədəflədiyiniz yerin üstündəki atmosferə boşaldacaqsınız. Havanı ionlaşdırmağa başladıqca hava axınlarının istiqamətlərini və başqa prosesləri dəyişdirə biləcəksiniz. Bu mükəmməl bir hava maşınıdır".

Elm adamı olan Albay Thomas Bearden bunu hardasa əyləncəli hava oyuncağı kimi tanıtmaq istəyirdi. Fəqət bu eyni zamanda 28 iyul 1976-ci il Çinin Tyanşan zəlzələsini xatırladırdı (bu dəhşətli zəlzələdə 600 mindən artıq insan həlak olmuşdur və ən dağıdıcı zəlzələ kimi tarixə düşmüşdür).



H.A.A.R.P-ın quruluşuna baxaq. Yuxarıda qeyd etdiyim üzrə açılışı - Yüksəktezlikli Aktiv Avroral Tədqiqatlar Proqramı mənasına gələn bu sistemin əsası 1993-cü ildə Alyaskada, ABŞ-ın Hərbi Hava və Hərbi Dəniz-donanma qüvvələri, Alyaska Universiteti və Ən Yüksək Səviyyəli Müdafiə Tədqiqat Layihələri Agentliyi (DARPA) tərəfindən qoyuldu. 2007-ci ildən bütün gücü ilə işləyən 20 metr uzunluğunda 180 antennadan ibarət bu radiostansiya ionosferə yüksək tezlikli radio dalğalar göndərərək atmosferin tədqiqi ilə məşğul olur. Buna görə də bu layihə rəsmi olaraq elmi-tətqiqat proqramı kimi ictimaiyyətə təqdim olunur. Bu proqramın gerçəkləşməsində 3 Amerika şirkəti - ARCO, Raytheon və E-Sistemləri; önəmli rol oynamış və hələ də oynamaqdadırlar. H.A.A.R.P texnologiyası sayəsində atmosferdə ionosferin qızışdırılması yolu ilə çox aşağı tezlikli dalğalar (ELF) yaradılır ki, və bu hava axınlarının yerdəyişməsinə səbəb olduğu üçün, H.A.A.R.P-ın həm də iqlim silahı kimi istifadə edilməsi iddiaları ortaya çıxır. Bütün bunların hamısı H.A.A.R.P-ı elmi-tədqiqat layihəsi kimi önə sürür. Ancaq H.A.A.R.P-dan həm də hərbi məqsədlər üçün də istifadə etmək mümkündür. ABŞ hərbi qüvvələrinin verdiyi məlumata görə H.A.A.R.P gələcəkdə aşağıdakı hərbi məqsədləri gerçəkləşdirə biləcək:
-Atmosferdəki termonüvə vasitələrinin elektromaqnetik vuruşlarını dəyişdirmək;
-Sualtı gəmilərlə əlaqə yaratmağı asanlaşdırmaq;
-Radar sistemlərini son dərəcə inkişaf etdirmək;
-Çox böyük bir bölgədə, ABŞ ordusu xaricində bütün məlumat ötürən kanalların fəaliyyətini dayandırmaq;
-Emass və Cray kompüterləri ilə ortaq tətqiqatlar aparmaq, torpağın altını çox dərin qatlarına qədər incələmək;
-Geniş ərazilərdə neft, təbii qaz və mineralları axtarıb tapmaq;
-Cruise raketləri kimi hər hansı hücum silahını və təyyarəni elə havadaca neytrallaşdırmaq (məhv etmək). RBi məqsədlər üçündə istifadə etmək mümkündür.

indisə bu proqrama qarşı olan ABŞ elm adamlarının fikirləri ilə tanış olaq. Bir sıra elm adamları bunun çox təhlükəli bir proqram olduğunu bildirirlər. Çünki onlara görə H.A.A.R.P. gələcəkdə elə bir gücə sahib ola bilər ki, bununla o, dünyanın tam sahibi ola bilər. Proqrama qarşı çıxanlardan biri, ölkənin ən nüfuzlu geofiziklərindən olan prof. J. F. MacDonalda görə bu elektromaqnetik texnologiya aşağıdakılara səbəb ola bilər:
-iqlimi dəyişdirmək;
-Qütbləri əritmək və ya yerindən oynatmaq;
-Ozon təbəqəsinə güclü təsir göstərmək;
-Zəlzələlər yaratmaq;
-Okean dalğalarını idarə etmək;
-Dünyanın enerji mənbələri ilə "oynayaraq" insan beynini nəzarət altına almaq;
-Radiasiya yaymayan termonüvə partlayışı həyata keçirmək.

Əlavə olaraq qeyd edim ki, istifadə edilən tezlik aralığı 2.8-10 MHz aralığındadır. Çıxış gücü isə rəsmi mənbələrə görə 3.6 GigaVatt hesablanmağına baxmyaraq, 10 GigaVattın üstünə də çıxa biləcəyi hesablanmışdır. Bu enerji dünyadakı ən böyük radioverici ünvanını daşımaqdadır. H.A.A.R.P. mərkəzinin 1 saat boyunca çalışdırılıması vəziyyətində Xiroşimaya atılan atom bombası qədər enerjinin ortaya çıxacağı hesablanmışdır. Düzdür, bütün bunlar bizə fantastik görünə bilər, ancaq elektromaqnit sahəni düzgün istifadə edən Mmhəndislər və elm adamları bu saydıqlarımdan daha çox və fantastik şeylər edə bilərlər.

Bu qədər Nəzəri şeylərdan danışdıq. Düşünürəm ki sonda kiçik xülasə yaxşı olar.

H.A.A.R.P, yəni Yüksəktezlikli Aktiv Avroral Tədqiqatlar Proqramı, həm elmi-tədqiqat layihəsidir, həm də günümüzün ən güclü silahlarından biridir. Elmi-tədqiqat olaraq atmosfer, daha doğrusu ionosferi tədqiq edirlər, araşdırırlar. Ancaq bu araşdırmalar təkcə elm naminə edilmir. Bunun arxasında böyük bir güc əldə etmə istəyi var. ionosferi aktivləşdirsək, sonra orada yaranan aşağı tezlikli dalğaları istənilən istiqaməyə yönləndirərək, yuxarıda saydığımız məqsədləri gerçəkləşdirmək mümkündür.

Elm və texnologiya daima bir-birinə bağlı şəkildə inkişaf edib. istər silah texnologiyası olsun, istərsə də digər texnologiyalar. Tarix boyu bu texnologiyanı insanlığın xeyrinə istifadə edənlər də olub, əlehinə edənlər də... Görək qarşıda bizi hansı yeniliklər gözləyir.

qızıl

Uzun zamandır mövcud olan qızılın elektronik xassələrinin nəzəriyyəsi və təcrübələr arasında olan uyğunsuzluq artıq aradan qalxdı.
Qızıl dəbdəbənin simvoludur. Qızıldan olan əşyalar bahalı və bənzərsiz gözəlliyə malik olur. Elektriki yaxşı keçirdiyinə görə də elektronik cihazlarda çox istifadə olunur. Halbuki, alimlər bu metalın xassələri üzərində təxmin edilən nəzəri proqnozların təcrübələrlə uyğun gəlməməsi səbəbini araşdır və bunu həll etməyə çalışırlar. Yeni elmi işdə bu təzada 5 elektron arasında olan 5-li qarşılıqlı təsirləri nəzərə alaraq görünməmiş dəqiqliklə hesablanaraq son qoyuldu.
Atomun elektronik xassələri hesablamaq heç vaxt asan olmayıb. Xüsusilə, ağır atomlarda Kulon potensialının elektronlara verdiyi relyativist enerjilər bu hesablamanı daha da qəliz edir. Qızıl üçün, relyavistik amillər 6s və 5d konfiqurasiyaları arasındakı enerji fərqindən daha az təsirə malikdir. Elə buna görə də, qızıl göy işığı udur və sarımtıl çalar qaytarır. Lakin, qızılın digər yönlərini hesablamaq çətindir. Qızılın ionlaşma enerjisi (1 elektron itirmə) və elektrona hərisliyi (1 elektron qazanma) üçün aparılan hesablamalar təcrübələrlə onlarla millielektronvolt (meV) fərqlənib.

Yeni Zellandiyanın Massey Universitetindən Peter Şverdtfeger və onun yoldaşları qızıl üzərində daha dəqiq hesablama aparıb. Onların modeli relyativist effektlərlə yanaşı elektron korrelyasiyası və kvant elektrodinamikasının təsirini də nəzərə alır. Elektron korrelyasiyası çoxelektronlu atomlarda elektronların qarşılıqlı təsiridir. Əvvəlki işlərdə qızılın 79 elektronu arasında elektron korrelyasiyasını hesablayıblar, lakin maksimum 3 elektron arasındakı (3-lü) qarşılıqlı təsiri nəzərə alıblar. (Hər elektron digərinə təsir edir). Şverdtfegerin komandası bu hesablamanı dördlü və beşli qarşılıqlı təsirləri nəzərə almaqla növbəti səviyyəyə aparıb. Beləliklə, təcrübələrdə yaşanan onlarla meV fərq bir neçə meV-a gətirilib. Bu əvvəlkilərə nisbətən 10 qat daha dəqiq deməkdir. Bu metod digər ağır elementlərə də tətbiq oluna bilər.

Bu tədqiqat "Physical Review Letters" jurnalında dərc olunub.

Orijinalı: Synopsis: Golden Mystery Solved

avtobus sürücüləri

Hamımız avtobusdan istifadə edirik. Bu istifadə günlük həyatımızda qaçınılmazdır. Mənim şəxsi avtomobilim osla da, bəzən avtobusa üstünlük verirəm... Bir kollektiv yerdir avtobus, Hər kəs yorğundu və hamı harasa getmək üçün savaş verir. Oturmaq üçün verilən savaş, düşmək üçün verilən savaş...
Birdə sürücünün verdiyi savaş var. Gün ərzində minən sərnişinlərə qarşı. Çünkü yoldur və yolda hər cürə adam olur.
Verilən planı doldurmaq üçün əlləşən avtobus sürücüləri bəzən sərt reaksiya verirlər. Ancaq daha pisi məncə avbtobus sürücüsünə verilən əvvəlki 20, indiki otuz qəpiyi pul olan yerə "Tullamaq"dır. Bunmu tullamaq sanki, ona qarşı bir üsyandır ki, yəni "sürücü bu avtobus olmayacaq digərinə minərdir. Minnətin olsun" Elədir. Biri olmayacaq digərinə minəcəksən. Amma o qəpiyi tullamayın.

spintronika

Spin və Elektronika sözlərinin birləşməsindən meydana gələn Spintronika, elektronların eynilə kütləsi və elektrik yükü kimi təməl bir anlamı olan spinlərin də əhəmiyyət daşıdığı, hətta üzə çıxardığı fiziki təsirlər, hadisələr və maddələrlə , bunların praktiki istifadəsini təməl alaraq inkişaf etdirilən texnologiyanı təmsil etməkdədir. Spin elektronikasında ən önəmli mövzulardan biri metal və yarımkeçiricilərdə spin daşınması və spin qütblü cərəyanların yaradılması və ölçümüdür. GMR (GiANT MAGNOTORESiSTANCE) olaraq adlandırılan, ferromaqnit və maqnit olmayan metalların qatlı strukturlarında elektrik müqavimətinin, maqnit laylarda maqnitləşmə yönlərinə bağlı olaraq dəyişmə bilgilərinə dayanan sistemlər indidən istehsal edilməyə başladılmışdır və istifadədir. Bu gün bütün kompüterlerdə maqnit bilgi saxlama disklərinin, oxuma/yazma beyinlərində GMR texnologiyası istifadə edilməkdədir. Yaxın gələcəkdə spintronika ilə istehsal olunacaq MRAM( MAGNETORESiSTiVE RANDOM ACCES MEMORY) uzun müddətli yaddaş tutucularında da önəmli yer tutacaqdır.
Bu günə qədər istehsal olunan və inkişaf etdirilən spintronika, elektronika məhfumlarının, spinlərə tətbiqi ilə əldə edilmişdir. Spintronika maddə və sistemlərin istehsalında aşağıdan yuxarıya, yəni atomsal və molekulyar ölçülərdən, iş görə biləcək sistemlərin yaradılması üsulları hələ də hər kəs tərəfindən yayğın olaraq bilinməməkdədir. Molekulyar Elektronikanın məqsədi, elektronik tətbiqlərdə molekulların istifadə edilməsidir. Molekulyar elektronikaya misal olaraq, Molekulyar tranzistoru misal göstərmək olar. Ancaq bu molekulyar elektronika da spinin iş görmə qabiliyyətindən yararlanılmamışdır.. çünki burada təməl problem, spinin qütbləşməsi, spin cərəyanlarının yaradılması və ölçülməsidir. Belə bir birləşmə yaradılsa əgər, elektronikada ucuza kimyəvi metodlardan yararlanaraq, molekulları öz-özlüyündən tətikləmə cəhdləri, bahalı böyütmə və işləmə texnologiyalarının yerini ala biləcək, daha kiçik ölçülü sistemlər, həcmli metal və yarımkeçiricilərə görə daha önəm kəsb edə bilər.

Spintronikada zamanla yavaş-yavaş olsada bir neçə nəticə əldə edilmişdir. indi isə spin-tranzistoru üzərində işlər gedir. spin-tranzistorunun necə yaradılacağı haqqında uzun illərdir müxtəlif nəzəriyyələr və fikirlər test edilir. Tək çəpərli bir karbon nanoboru ferromaqnit PdNi elektrodlara bağlandığında nanoboru içindəki elektron vəziyyətləri uc nöqtələrdəki faz fərqi səbəbilə spinlərə bağlı olaraq ayrılırlar. Başqa dildə desək, karbon nanoboru içində eynicinsli enerji dağılımlarına sahib aşağı və yuxarı spinli elektronlar, ferromaqnitlər elektrotlardakı spin tarazsızlığından təsirlənərək spin vəziyyətlərinə görə fərqli enerjilərə sahib ola bilərlər.
Spintronikadakı və molekulyar elektronikadakı inkişaflar xəyalını qurduğumuz ,gələcəyin üstün elektronik sistemlərini inkişaf ettirmə yolunda ən önəmli addımdır

kvant xromodinamikası

vant Xromodinamikası güclü nüvə qarşılıqlı açıqlayan bir nəzəriyyədir. Birləşdiklərində hadronlar, proton, neytron, mezonları təşkil kvarklar və gluonlar arasındakı qarşılıqlı təsiri izah edir. Kvant Xromodinamikası təməldə 6 növ kvark olduğu və bunların müxtəlif yollarla qarşılıqlı təsirdə olduqları üzərinə quruludur. Kvarklar, güclü nüvə qüvvəsi yaradan gluonlar vasitəsilə qarşılıqlı. (Gluonlar kvarklar olmadan da birləşə, bu strukturlar glueballs olaraq adlandırılır)

Kvant Xromodinamika nəzəriyyəsi 1950 və 1960 illəri arasında inkişaf etdirildi. Bu nəzəriyyəni inkişaf etdirən Murray Gell-Man 1969-cu ildə Nobel Fizika Mükafatı almışdır. O zamandan bu zamana təcrübi araşdırmalar nəzəriyyəni inkişaf və nəzəriyyə tərəfindən nəzərdə tutulan 6 növ kvark, laboratoriya şəraitində təcrübi olaraq təsbit edildi.
Kvant Xromodinamikasının adı kvarkların rəng olaraq adlandırılan (elektrostatikadaki yükdən fərqli olaraq) müxtəlif yüklərə malik olmasından gəlir. Burada rənglərin gördüyümüz rənglərlə əlaqəsi yoxdur. Xromo Yunancada(xrom : [yun. chroma – rəng) rəng mənasını gəlir.

albert eynşteynin dünyanı dəyişdirməsi

Kolumbiya Universitetində riyaziyyat və fizika üzrə professor Brian Greene, “Scientific American” jurnalındakı yazısından:

Albert Eynşteynə görə, yalnız iki şey sonsuz ola bilər: kainat və insanların axmaqlığı. Və o, sadəcə kainatdan əmin olmadığını etiraf etdi.

Bunu eşitdiyimizdə gülümsəyər və öz üstümüzə götürmərik. Bunun səbəbi isə Eynşteynin adının yumşaq qəlbli və baba ruhlu bir rəsmi canlandırmasından qaynaqlanır. Eynşteyn adında, velosiped sürən, dilini çölə çıxaran və bizə təsir edici gözlər ilə baxan, pırtlaşıq saçlı bir dahi görürük.

Eynşteynin elm cəmiyyətində tanınması 1905-ci ildə başladı. isveçrənin Bern şəhərində bir patent ofisində həftənin 6 günü 8 saat çalışdığı əsnada, boş zamanlarda yazdığı 4 məqalə fizika dərslərini başdan sona dəyişdirdi. Eyni ilin mart ayında əvvəllər dalğa olaraq qəbul edilən işığın əslində foton adlı zərrəciklərdən ibarət olduğunun tərəfini çıxdı. Bu müşahidə Kvant Mexanikasının yaranmasına vəsilə oldu. iki ay sonra, May ayında, Eynşteyn hesablamaları atomik hipotezi test edə biləcək təxminlərdə rol oynadı. Daha sonra təcrübi olaraq dəqiq bir şəkildə maddənin atomlardan yarandığı isbat edildi. iyun ayında Xüsusi Nisbilik Nəzəriyyəsini bitirdi. Beləcə, fəza və zamanın daha öncə heç kimin təxmin etmədiyi bir şəkildə davrandığını ortaya qoydu. Qısaca desək, məsafələrin, sürətin və zamanın müşahidəçiyə bağlı olduğunu ortaya qoydu. Son olaraq isə 1905-ci ilin Sentyabr ayıda Xüsusi Nisbilik Nəzəriyyəsinin nəticəsi olan və dünyanın ən məşhur düsturu halına gələn E = mc2 düsturunu əldə etdi.

Elm ümumi olaraq addım-addım irəliləyir. Nadirən elmi həyəcan kimi düşünülən böyük kəşflər müşahidə edilir. Fəqət Eynşteyn bir ildə 4 dəfə bu həyəcanı elm cəmiyyətinə yaşatmağı bacardı. Bu nəticələrin ardından araşdırmaçılar Eynşteynin çalışmalarının gerçəyi anlama ilə bağlı fundamental daşları dəyişdirəcəyinin fərqinə vardılar. Ancaq toplum hələ Eynşteynin fərqində deyildi.

Bu 1919-cu ilin Noyabr ayında dəyişdi.


Xüsusi Nisbilik Nəzəriyyəsində Eynşteyn heç bir şeyin işıq sürətində daha sürətli hərəkət edə bilməcəyini ortaya qoydu. Bu nəticə onun Nyutonun cazibə qüvvəsi nəzəriyyəsini yenidən yazması üçün bir təkan oldu. Eynşteyn bir neçə yüz il yaşında olan qanunları başdan yazmağa çalışdı. Bundan xəbərdar olan Maks Plank, “Köhnə bir dostun olaraq sənə tövsiyyə etməyim lazımdır. Bacarmayaqsan və bacarsan belə heç kim sənə inanmayacaq” dedi.

Nəhayət ki, Eynşteyn 1915-ci ildə Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsini bütün dünyaya nümayiş etdirdi. Bu nəzəriyyədə ilk dəfə olaraq cazibə qüvvəsi yeni bir şəkildə ələ alındı. Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsi cazibə qüvvəsini, dünyanın əlinizdə tutduğunuz bir fincanı özünə doğru aşağı çəkməsi yerinə, planetlərin özlərini çevrələyən mühiti çökdürüb və fincanın yerə düşəcək şəkildə yaranan fəza-zaman dəliyinindən aşağı doğru sürüşəcək formada təsvir edir. Eynşteyn cazibə qüvvəsinin kainatın formasından ortaya çıxdığını vurğuladı.

1919-cu ilin Noyabr ayında Eynşteyn Ümumi Nisbilik Nəzəriyyəsini bitirdikdən 4 il sonra, bütün qəzetlər Eynşteynin təxmin etdiyi şəkildə planetlərin mövqelərinin astronomik ölçü dəyərlərinin Nyutonun hesablamalarından bir az fərqli olduğunu bütün dünyaya elan etdi. Nəticələr Eynşteynin nəzəriyyəsini uğurlu bir şəkildə təsdiqlədi və bir gecədə simvol halına gətirdi. Eynşteyn, Nyutonu yıxan və bizi təbiətin gerçək qanunlarına bir addım daha yaxınlaşdıran adam oldu.

Eynşteyn toplumun diqqətini necə çəkəcəyini bilirdi. Bəzən ağıllı sözlər ortaya ataraq: ”Mən əzmli bir sülh sevirəm” deyərdi. Çarli Çaplin City Lightsin qala gecəsində Eynşteynə bunları söylədi:
insanlar məni anladığı üçün alqışlayırlar, Səni isə anlamadıqları üçün aqlışlayırlar.
Bu Eynşteynin çox yaxşı oynadığı bir rol idi. Birinci Dünya Müharibəsində bezmiş geniş xalq kütləsi onu sevgi ilə qucaqladı.

Eynşteyn uzun zaman boyunca doğru qəbul edilən nəzəriyyələrin necə dəyişdirilə biləcəyini göstərən mükəmməl bir örnəkdir.

Söyləyə biləcəyimiz ən yaxşı şey, Eynşteynin fizikada yer alan dərin problemləri həll edən, doğru zamanda doğru zəka olduğudur.

Bütün bu uğurlar göz önünə alındığında, ağlımıza bu sual gəlir: Başqa bir Eynşteyn gələcəkmi? Bu sualı verərkən məqsəd elmi irəliyə aparacaq başqa bir dâhinin gəlib-gəlməməsidirsə, cavab əlbəttə ki, bəlidir. Eynşteyn öldükdən sonra keçən 50 ildə belə elm adamları əslində ortaya çıxdı.

kvant fizikasın öyrənmək metodu

Kvant fizikası dedikdə, hamıda bir təşviş, qorxu, bir çoxlarında isə həyəcan yaranır. Bu təbii haldır. Çünki kvant fizikası ortaya çıxdığı andan bu ana qədər öz mükəmməliyini qoruyub saxlamışd və daha da təkmilləşərək bütün testlərdən uğurla çıxmışdır. Ancaq insanlarda qorxu oyandıran tərəfi isə, qarışıq və çətin görsənən riyazi düsturlardır. insanlar bu tənlikləri görəndə istər-istəməz təşvişə düşərək kvant fizikasından soyuyurlar. Ancaq məsələyə heç də elə yanaşmaq lazım deyil. Kvant fizikası əsrlər boyu inkişaf edərək, həm fəlsəfədə öz yerini tutub, həm də psixologiya da. Kvant düşüncə texnikası, Kvant fəlsəfəsi də kvant fizikası qədər özünü doğrultmuşdur.

indi isə gələk Kvant Fizikasını öyrənməyin yollarına. ilk əvvəl seçmək lazımdır kvant fizikasının hansı tərəfini öyrənəcəksən. Konkret kvant mexanikası, riyazi formullarla sırf kvant fizikasının özünü, yoxsa sadəcə nəzəriyyələri və onun fəlsəfəsinimi?!
Əgər kvant mexanikası və ya kvant fizikasını dərindən öyrənmək istəyirsinizdə ilk öncə bu sahəni sevməlisiniz! Çünki, bir çox insan bu sahəyə başlayıb və yarıda qoyub. Daha sonra isə xəyal gücünüz yaxşı olmalıdır ki, hadisələri təsəvvür edə biləsiz. Bunlardan əlavə isə, riyazi qabiliyyətiniz yaxşı olmalıdır. Yəni inteqralı, differensial tənlikləri, törəməni, matrisləri normal şəkildə bilməyiniz lazımdır. Bunları bilməsəniz formulları sərbəst şəkildə çıxarmaq sizə mümkünsüz görsənəcək. Ancaq normal və ya biraz daha yaxşı riyazi biliyə maliksinizsə, o biliyi fizika ilə birləşdirib kvant fizikasının möhtəşəmliyindən zövq ala bilərsiniz. Əgər zəifdirsə biliyiniz , onda onu daha da yaxşıya doğru təkmilləşdirin! Bu sizə ümumi mənada çox kömək olacaq. Daha sonra isə o bilikləri kvant formullarına tətbiq edərək, sadədən başlayaraq , addım-addım işə başlayın. Sadə formulları öyrənin, qavrayın, çıxarmağa çalışın. Bir müddət sonra artıq özünüz də hiss edəcəksiniz ki, böyük yol qət etmisiz. işin püf nöqtəsi isə səliqəli və nizamlı çalışmaqdır. Mövzulari bir-birinə qatmadan ard-arda çalışsaz çox gözəl nəticələr əldə edərsiniz. Bunu da qeyd edim ki, səhifədə bir çox kvant formullarının çıxarılışı var. Ancaq işin kökündə sevgi və maraq olmalıdır. Qorxu sadəcə sizi geri salır. Özünüzə inanaraq addımlayın.

Yuxarıda qeyd etdiyim ikinci sahə isə kvant nəzəriyyələri, fəlsəfəsi və ya psixologiyasıdır. Bu artıq sizin seçiminizdir. Burda isə formullara gərək yoxdur deyə riyazi biliklər elə də əsas rol oynamır. Burda əsas rolu düşünmə qabiliyyətiniz oynayır və bununla yanaşı xəyal gücünüz. Oxudugunuz mövzunu, fikri özünüzdə sorğu-sual edərək qavraya bilərsiz. Ancaq oxuyub fikir olsun deyə üzərindən keçsəz sadəcə o mövzu haqqında bilginiz olar, düşüncəniz vəya fikriniz yox. Kvant isə insanları düşünməyə səsləyir.

Ümumi olaraq belə nəticəyə gələ bilərik ki, kvant fizikasını, kvant fəlsəfəsini və kvant psixologiyasını öyrənmək üçün ilk lazım olan sevgi, xəyal gücü və böyük maraqdır. Zamanla digər sadaladığım şeylər yerinə otura bilər.

kvant kompüterləri

Kvant bilgisayarları necə işləyir?
Bu suala tam izah vermək biraz çətin olar. Lakin, sadə dildə deməyə çalışacıq. Kvant komputerləri hələki, çip mərhələsindədir

ilk öncə, klassik komputerlərin işləmə prinsipini bildirmək lazımdır. Günümüzün ən güclü super komputeri ilə işlətdiyimiz adi laptopların mexanizm cəhətdən heç bir fərqi yoxdur. Məlumatlar yaddaşda saxlanılır. iki cür yaddaş var: daimi və müvəqqəti. Emal edilən məlumatlar RAM dediyimiz müvəqqəti yaddaşda saxlanılır. CPU dediyimiz çiplərdə isə emal, yəni proses gedir. Məlumatlar 1 və 0-lar şəklində yadda saxlanılır. Bunu, əks spində olan iki elektron kimi də başa düşmək olar. Və ya, elektrik var, elektrik yoxdu. Məlumatlar isə istər yazı olsun, istər hesablama, ikili say sistemində aparılır və beləcə 1 və 0lardan ibarət olur. Və 32bitlik nüvə dedikdə 2^32 ədəd bitdən ibarət, maksimum bu uzunluqda işi yerinə yetirə bilən mikroçip nəzərdə tutulur. Beləcə, bugünkü smartfonlarımız Aya çıxan iki atronavtın apardığı hər cür cihazdan daha ağıllı olur.

Keçək, kvant komputerlərinə. Dedik ki, 1 bit ya 1, ya da 0 olur. Kvant mexanikasında superpozisiya prinsipi dediyimiz dalğaların birləşməsi prinsipi var. Kvant bitləri qubitlər(quantum bits) isə 1 və 0-ın superpozisiyasıdır. Yəni, eyni anda ikisi də ola bilər. Emal zamanı hansı olduğunu bilmirik, lakin baxdığımız an üçün deyə bilərik ki, 1 və 0dır. Proses zamanı baxdıqda sistem pozulur, ona görə sistemin necə işlədiyinə dəqiq izah vermək olmur. Amma, ehtimallara əsasən tapmaq olar ki, verilmiş anda qubit 1 və 0 arasında hansı haldadır. Yəni, hansı halda olma ehtimalı böyükdür. Əlavə olaraq, qeyd edək ki, hər bir qubit klassik komputerlərdəki bitlərdən iki dəfə işləkdir. Yəni, 10 qubiti olan kvant komputeri adi komputerlərdən 1024(2^10) dəfə daha işləkdir. Deməli, daha çox işi görə bilər, və daha tez zamanda. 3qubiti açaq: bu 000 001 010 011 100 101 111 hallarından biridir. Bunların olma ehtimallarının cəmi 1 olmalıdır. Və ya, eyni şəraitdə, bunlardan istənilən birinin olması 0.125(1/8) dir. 3 bit isə bunlardan 100% biridir və o birinə keçə bilməz. Amma, kvantda bunlardan hər biri ola bilər. Qısaca, belə fikirləşin ki, bitləri saxlayan qutu var. Aydındır ki, 8 belə qutu lazımdır ki, 3 qubitin mümkün hallarını özündə cəmləşdirsin. Lakin, kvant şəraitində 3 belə qutu 8(2^3) klassik qutunu əvəz edir. Kvant komputerlərində istifadə olunan digər prinsip isə kvant mexanikasının dolanıqlıq effektidir. iki müxtəlif qutudakı qubitlər bir-biri ilə dolanıq vəziyyətdə olurlar. Yəni, burda ba verən dəyişikliklər o biri yerdə də ani olaraq müşahidə edilir. Bu üsulla, işləmə sürəti daha da artır. Kvant komputerləri işləməsi üçün olduqca aşağı temperatur lazımdır.

işləmə prinsipi barədə bu qədər. Keçək tətbiqinə. Kvant bilgisayarları üçün yazılan xüsusi alqoritmlər kvant alqoritmləri adlanır. Məsələn, Şor alqoritmi, Simon alqoritmi və s. Şor alqoritmi seçilmiş ədədi vuruqlara ayırır. Sadə səslənir, elə deyilmi? Amma, bu tip sadə riyazi hesablamanı normal komputerlər nə insan edə bilmir. Məsələn, 15-i 3*5 kimi hər kəs yaza bilər, və 15-i vuruqlarına ayırın dedikdə tez cavab verərik. Lakin, komputerlərin şüuru olmadığına görə tapa bilmir. Komputer üçün tək yol yoxlamaq qalır. Balaca rəqəmlərdə adi komputer işləyir, lakin rəqəm sayı 10-u, 20-ni, 100-ü keçdikdə komputer bir neçə ilə hesablayır. Kvant komputerləri sürətli işlədiklərinə görə 2^67 rəqəmli ədədi saniyədən də az müddətə həll edir. Proqramlaşdırmada ən çətin tapşırıqlardan biri də verilmiş xəritədə regionların rənglənməsi tapşırığıdır. Bu məsələdə, heç bir iki qonşu sahənin eyni rəngdə olmaması istənilir. orta məktəbdəki, siyasi xəritəni fikirləşin. iki ölkə, vəya Azərbaycan xəritəsində iki qonşu siyasi ərazi eyni rəngdə olmur. Bunun alqoritmi olduqca qəlizdir və böyük sahələrdə işləməsi üçün aylarca vaxt tələb olunur. Amma, kvant bilgisayarında(D-Wave) Kanadanın 13 ştatını 4 rənglə rəngləmək üçün(qonşu ştatlar eyni əngdə olmadan) 13 qubitdən istifadə edir. Normal komputerlər bunu bir neçə günə edir.

Hal-hazırda bir neçə kvant komputer modelləri var, və fərqli işləmə mexanizmi. Əsas mexanizm yuxarıda dediyimiz kimidir. Əlavə olaraq, bəziləri maye və ya optik mühit istifadə edərək, daha sadə komputerləri istehsal etməyə çalışırlar. D-Wave Kanada şirkətidir və ilk rəsmi kommersial kvant komputeri satıcısı və təkmilləşdiricisidir.

Bu ümumi Bilgidir.

niels bohr

1921-ci ilin payızında Gettingen şəhərində Nils Borun mühazirələri təşkil olunmuşdu. "Bor festivalı" adandırılan tədbirə iki tələbə - Verner Heyzenberq və Volfqanq Pauli də gəlmişdi. Dahi fizikin mühazirələrindən birinə qulaq asandan sonra 19 yaşlı Heyzenberq bəyan etmişdi ki, Borun elmi nəticələrində səhvlər gizlənib. Bundan əlavə, o öz fikrinin həqiqiliyini tam sübuta yetirə də bilmişdi. Bor Heyzenberqin istedadından vəcdə gələrək mühazirədən sonra gənci dərhal gəzintiyə dəvət edib. Tezliklə Pauli də onlara qoşulub və o da öz fikrini söyləyib. Bütün bunlar Boru sevindirib və hər iki tələbəni işləmək üçün Kopenhagenə öz yanına dəvət edib.

XX əsrdə atom mexanikasını yaratmaq səadəti alman fiziki Verner Heyzenberqə nəsib olub. Heyzenberq Danimarkada elə həmin andan elmi mübahisələr şəraitinə, həyatının məqsədi fizika və onun qanunları olan alimlərin arasına düşdü. Yarımillik elmi axtarışlar uzunsürən mübahisələrdə keçdi. Elektrodinamikanın obyekti olan elektron nə üçün atom qanunlarına tabe olmur və Borun qeyri-məntiq postulatlarının böyük qüvvəsinin səbəbi nədir? Və elektronun hərəkəti anlayışı nəyi nəzərdə tutur? Bu suallara cavab tapmaq lazım idi. Tezliklə yay gəldi və xəstələnmiş Heyzenberq iyun ayında Baltik dənizindəki Helholand adasına istirahətə getdi. Lakin istirahət etmək ona müyəssər olmadı. O, burada birdən-birə gözlənilməz həqiqəti başa düşdü: elektronun atomdakı hərəkətini balaca kürəciyin trayektoriya üzrə hərəkəti kimi təsəvvür etmək olmaz. Ona görə ki, elektron kürəcik deyil, nə isə daha mürəkkəb bir şeydir və bu "nə isə"nin hərəkətini adi təsəvvür etmək mümkün deyil. Heyzenberq təsdiq edirdi ki, atomdakı hərəkətin təsvirini vermək üçün istifadə etdiyimiz tənliklərdə ölçülə bilənlərdən başqa heç bir kəmiyyət olmamalıdır. Heyzenberqin köməyinə Maks Born və onun tələbəsi Paskual iordan çatdı. Riyazi matrisaların köməyi ilə Heyzenberq öz fərziyyəsini daha da inkişaf etdirdi. Heyzenberq və onun müəllimi Nils Bor psixoloji sədləri dəf edərək matrisaların xassələri ilə elektronların atomdakı hərəkət xüsusiyyətləri arasında uyğunluq tapdılar və bununla da yeni atom, kvant, matris mexanikasının əsasını qoydular. Beləliklə, atom mexanikası elektronun atomdakı hərəkətini təsvir edir. Kvant mexanikasına görə isə bu təsvirdə əsas rolu h təsir kvantı anlayışı oynayır. Bu təsviri izah etmək üçün zəruri olan riyazi aparat isə matrisalardır. Heyzenberqə görə hərəkət - elektron kürəciyin nüvə ətrafında hər hansı trayektoriya üzrə hərəkəti deyildir. Hərəkət - sistemin halının zamana görə dəyişilməsidir və bu da matrisalar vasitəsilə təsvir olunur. Heyzenberq tərəfindən matrisa mexanikasının yaradılmasını fiziklər böyük sevinc və yüngüllüklə qarşıladılar. "Heyzenberqin mexanikası mənə yenidən sevinc və ümid qaytardı. Bu mexanika tapmacanın cavabını verə bilməsə də, mən inanıram ki, indi yenidən irəli getmək olar",-deyə V.Pauli 1925-ci il oktyabrın 9-da yazırdı. Pauli tezliklə Heyzenberq nəzəriyyəsini hidrogen atomuna tətbiq etməklə onu sübut etdi. Beləliklə də Heyzenberq fizikanın donmuş əsaslarını parçalayaraq hərəkət anlayışına yeni həyat verdi. Cəmi 4 ay sonra Heyzenberqin dostu Ervin Şredinger daha bir mexanika - matrisa mexanikasına oxşamayan, lakin atomun quruluşunu onun qədər yaxşı izah edən dalğa mexanikasını yaratdı.


Yazılar qorunur.

kosmosda həyat

BBC Future Proqramı çərçivəsində 21 Oktyabr tarixində “Dünyanı Dəyişdirən Fikirlər” adlı konfrans keçirilmişdir. Konfransda elm, texnologiyalar və sağlamlıq haqqında yeniliklər müzakirə edilmişdir. Əsas müzakirə olunan məsələlərdən biri də kosmosda insan koloniyalarının qurulması ilə bağlı olmuşdur.

Planetimizdə əhali sayının sürətlə artması nəticəsində yaranan ərazi və resurs problemləri insanları yeni dünya axtarmağa məcbur edir. SpaceX adlı kosmik turizm şirkətinin sahibi Elon Mask bildirir ki, “Hər hansı bir fəlakət nəticəsində insan varlığını qorumaq üçün başqa planetlərdə yaşamağa imkan verən araşdırmalar vacibdir”. Kosmik koloniya haqqında ilk fikiri 1920-ci ildə Avstriyalı roket dizayneri Herman Potoçnik irəli sürmüşdür. Potoçnikin xəyal etdiyi layihə UFO-ya bənzər dairəvi kosmik aparat yaratmaq idi. Bu aparat süni yer cazibəsi yaratmaq üçün fırlanacaq və enerjini isə günəş palelləri vasitəsi ilə əldə edəcəkdi.

Digər alimlər isə kosmosda koloniya qurmaq əvəzinə başqa bir planetdə ya da Ayda insanın yaşaması üçün lazımi vasitələri özündə birləşdirən süni biosfer yaratmağı daha ağlabatan hesab edirlər. Bu sahədə ilk layihə “Mars 2025”-dir, hansı ki həmin ilə qədər Marsda yeni mədəniyyətin yaradılmasını nəzərdə tutur.
Bəs kosmosda yaşayış necə təşkil olunacaq?

Beynəlxalq Kosmos Stansiyası təcrübəsi kosmik koloniyalarda qarşılaşılacaq problemlər haqqında ilkin fikir yaratmağa kömək edir. Beləki, stansiyada 6 nəfər ekipaja su daşımaq üçün ildə 2 milyard dollar maliyyə vəsaiti xərclənir. Qida və oksigen tədarükünü nəzərə aldıqda xərclər daha da artır. Bu səbəbdən də öz-özünü təmin edən kosmik koloniyanın yaradılması zəruridir.

Digər önəmli problem insan orqanizminin qarşılaşa biləcəyi problemlərdir. Yer cazibəsinin az olması nəticəsində sümük və əzələlərdə zəiflik və başda təzyiq yüklənməsi yaranacaqdır. Bu nəticədə ömürlük və ya müvəqqəti göz xəstəliklərinə səbəb olur. Kosmik radiyasiya katarakt və xərçəng xəstəliyi riskini artırır. Moskva şəhərində Mars 500 layihəsi çərçivəsində 6 nəfər 520 gün ərzində 80 metrlik bir ərazidə yaşamaq məcburiyyətinə qalmış və nəticədə bir çoxunda yuxu, qavrama, depressiya kimi problemlər ortaya çıxmışdır. Kosmik koloniyalarda bu cür problemlər aradan qaldırılmalıdır.
Kosmosda doğulan və yaşayan insanlar bizdən fərqlimi olacaq ?

Tətqiqatlara görə bu cür izolə edilmiş koloniyalarda yaşayan insanların özlərinə xas mədəniyyətləri olacaq. Bəlkə öz dillərini yaradacaqlar, hətta bəzi fiziki xüsusiyyətlərə sahib olacaqlar.

Portland Universitetinin professor Kameron Smitə görə 2000 insandan ibarət olan bir kosmik koloniyanın sakinləri 300 ildən sonar bizdən fərqli bir görünüşə, fərqli davranış formalarına, saç quruluşuna, fərqli dəriyə, aşağı yer çəkiminə uyğun manevr etmək bacarığına malik hündür bədən quruluşuna və.s malik olacaqlar. Smitə görə, hətta bu koloniyalarda genetik mühəndislik yolu ilə yeni orqanlar belə yaradıla bilər. Məsəl üçün, kosmik şüalardan qorunmaq üçün orqanlar və yaxud karbondioksidi oksigenə çevirə biləcək qəlsəmələr yaradılacaq. Bu yolla artıq insan süni biosferdən çıxaraq yeni evlərinə tam olaraq yerləşmiş olacaq