blok başlıqlarını gizlət
masturbasiya
yarpaq yerləşməsi
daun sindromu
talassemiya
talassemiya
irsi xəstəlik
siqaretin zərərləri
bütün zamanlarda yazdığı ən əjdaha entrylər:
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
başlamadan bir neçə şey demək istəyirəm.
sözlüyə bir müddət özəl səbəblərdən dolayı ara vermək məcburiyyətindəyəm, lakin yazılarınız hər gün oxuyacam. bu da sizə sağollaşma hədiyyəsidir.
açar sözlər:
Daxili mayalanma
xarici mayalanma
distant
kapasitasiya
kontakt
ikinci mərhələ
sinqamiya
polispermiya
fertilizin
antifertilizin
qinoqamon, androqinoqamon
Mayalanma- erkək və dişi cinsi hüceyrələrinin qovuşması nəticəsində hər bir növ üçün xarakterik olan diploid xromosom dəstli, keyfiyyətcə yeni hüceyrə- ziqotun alınmasıdır. mayalanma xarici və daxili olmaqla iki cür təsadüf olunur.
xarici mayalanma bir çox heyvanlarda, xüsusilə ibtidai onurğalılarda təsadüf olunur.
bu zaman spermatozoid ətraf mühitə (su mühitinə ) buraxılır, mayalanma da orada gedir.
Daxili mayalanma quru mühitində yaşayan heyvanlar (ali onurğalılar) üçün xarakterikdir.
xarici mühitdə qametlərin saxlanılması və qovuşması üçün şərait yoxdur. bu zaman spermatozoidlər dişi fərdin cinsi yoluna buraxılır.
məməlilərdə, eləcə də insanda mayalanma prosesinin getməsi üçün cinsi hüceyrənin yetişməsi və sayı (spermatozoidlərin) mühüm əhəmiyyət daşıyır.
məsələn, insanda bir cinsi akt zamanı 3 milli litr həcmində sperm ifraz olunur. mayalanmanı təmin etmək üçün isə spermatozoidlərin ümumi sayı 150 mln-dan az olmamalıdır (1 cinsi akt zamanı 1 kub santimetr spermada 20-60 milyona qədər spermatozoid olur ). Lakin, spermatozoidlərin sayının belə çox olmasına baxmayaraq norrmal mayalanmada ancaq biri iştirak edir * bəli, yalnız biri .
cinsi aktdan sonra qadınların uşaqlıq borusunun distal hissəsində getdikcə spermatozoidlərin sayı azalır.
mayalanmada üç əsas mərhələ ayırd edilir:
1. qametlərin distant qarşılıqlı əlaqəsi və yaxınlaşması.
2. kontakt qarşılıqlı əlaqəsi və yumurta hüceyrənin aktivləşməsi.
3. spermatozoidin yumurta hüceyrəyə daxil olması və qovuşması- sinqamiya.
Distant qarşılıqlı əlaqə xemotaksislə həyata keçirilir. xemotaksis cinsi hüceyrələrin görüşmə ehtimallığını artıran spesifik amillərin cəmidir. bu məsələdə əsas yeri cinsi hüceyrələrin hazırladığı kimyəvi maddə- hormon tutur.
müəyyənləşdirilib ki, yumurtahüceyrə spermatozoidi özünə cəlb edən maddələr ifraz edir. dişi cinsiyyət yoluna spermatozoidin düşdüyü an yumurtahüceyrəyə daxil olma qabiliyyətinə malik olmur. Məsələn, insanda 7 saat ərzində qadın cinsi orqanlarının hazırladığı hormanların nəticəsində spermatozoidlər aktivləşir ki, o da (gbax:kapasitasiya) adlanır. Kapasitasiya prosesində spermanın akrasom hissəsinin plazmolemasından qlikoproteinlər və proteinlər ayrılır. həmin maddələr akrasom reaksiyalarını yaradır.
qeyd. bundan sonra yazacaqlarımı anlamanız çətin bir məsələ olacaq. səbəbi: bunların hamısını ayrı-ayrı izah etməliyəm. yaxın günlərdə edəcəm.
kapasitasiyada yumurtalığın vəzili hüceyrələrinin sektesiyasını aktivləşdirən progestron hormonu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Kapasitasiya zamanı spermin sitolemmasının xolesterini qadın cinsi yolundakı albuminlə birləşir və cinsi hüceyrələrin reseptorları aşkar olunur. mayalanma yumurta borusunun ampulyar hissəsində baş verir. bu prosesdə qametlərin yaxınlaşması və qarşılıqlı əlaqəsi (baxma: məsafə-distant qarşılqlı əlaqəsi ) xemotaksisə əsaslanır.
kontakt qarşılqlı əlaqə mərhələsində spermatozoid yumurta hüceyrəni fırlandırır. çoxsaylı spermalar yumurtahüceyrıyı yaxınlaşır və onun xarici qatına toxunaraq əlaqəyə girirlər. yumurta hüceyrə öz oxu ətrafında saniyədə 4 dəfə olmaqla fırlanır. bu hərəkət spermatozoidlərin quyruqlarının dalğavari hərəkəti nəticəsində təqribən 12 saat davam edir. erkək və dişi cinsi hüceyrələrinin qarşılıqlı təsirində spermalarda akrasom reaksiyası baş verir. bu ondan ibarətdir ki, akrasomun xarici membranı spermanın plazmolemmasının 2/3 hissəsi ilə qovuşur. sonra isə membranın ərimiş-qovuşmuş hissəsi dağılır və akrasom fermenti ətraf mühitə tökülür.
mayalanmanın ikinci mərhələsində əsasən yumurtahüceyrənin şəffaf zonasının hazırladığı sulfatlaşdırılmış polisaxaridlərin təsiri altında kalsium və natrium ionları spermatozoidin başcıq hissəsinə daxil olur, oradan isə kalsium və hidrogen ionu xaric olunur və akrasomun membranı əriyir , spermatozoidin yumurtahüceyrəyə yapışması isə şəffaf zonadakı karbohidrat qrupunun qlikoprotein fraksiyasının təsiri nəticəsində olur. cinsi hüceyrələrin birləşdiyi yer də əriyir və plazmoqamiya - yəni hər iki qametin sitoplazmasının birləşməsi baş verir. spermatozoid yumurta hüceyrə ilə təmasda olanda on minlərlə qlikoproteid zp3-lə əlaqədə olur. bu zaman akrosomal reaksiya işə düşür. akrasomal reaksiya sperma plazmolemmasının kalsium ionuna doğru keçiriciliyini artırır, onu depolyarlaşdırır ki, o da plazmolemmanın akrasomun ön membranı ilə qovuşmasını təmin edir. Şəffaf sahə bir başa akrasomal fermentlərlə təmasda olur. həmin fermentlər şəffaf zonanı əridir, sperma oradan keçərək yumurtahüceyrənin plazmolemmasının xüsusiyyətini dəyişir və kortikal reaksiya başlayır, bir neçə dəqiqə keçdikdən sonra isə şəffaf sahənin xüsusiyyəti dəyişir.
Məməlilərdə mayalanma zamanı yumurtahüceyrəyə ancaq bir spermatozoid daxil olur ki, monospermiya adlanır.
mayalanmada yüz milyonlarla spermatozoid iştirak edir. onların akrosomlarından ifraz olunan fermentlər- xüsusi ilə spermalizin şəffaf zonanı əridir. ayrılan follikulyar hüceyrələr konqlemerlərdə bir-birinə yapışır və sonra isə selikli qişanın kirpikli hüceyrələrinin dalğavari hərəkəti nəticəsində yumurtahüceyrə ilə birlikdə hərəkət edir.
Üçüncü mərhələ (sinqamiya). yumurta hüceyrənin ovoplazmasına spermanın başcığı və quyruqcuğunun orta hissəsi keçir. bundan sonra ovoplazmanın periferiyasında qalınlaşma gedir və mayalanma qişası əmələ gəlir. onun qalınlığı 50 nm bərabər olmaqla polispermiyanın qarşısını alır.
polispermiya yumurtahüceyrəyə bir neçə spermatozoidin daxil olması hadisəsidir.
polispermiya özü də iki hissəyə ayrılır:
Normal polispermiya və pataloji polispermiya. Normal polispermiyada bir neçə spermanın yumurtahüceyrəyə daxil olmasına baxmayaraq onlardan yalnız birinin yumurtahüceyrənin nüvəsi ilə qovuşur, qalanları isə sitoplazmada həll olur- əriyir. bu zaman alınan döl tamamilə sağlam və normal həyat qabiliyyətinə malik olur.
Pataloji polispermiyada bir neçə spermatozoidin nüvəsi yumurtahüceyrənin nüvəsi ilə qovuşur, nəticədə alınan döl tez bir zamanda məhv olur, nadir hallarda isə şikəst-eybəcər vəziyyətdə doğulur ki, o da həyat qabiliyyətini tez bir zamanda itirir. qeyd etməliyəm ki, ilk dəfə olaraq rinkker (1890) göyərçinin yumurtahüceyrəsinin mayalandığı zaman 15-20 ədəd spermatozoidin yumurtahüceyrəyə keçməsini müşayət edib. 1953-cü ildə isə zibina polospermiyanı dovşanların yumurtahüceyrəsində tapıp, hətta mayalanma getdikdən sonra, yəni rüşeymin blastomer mərhələsində olduğu dövrdən sonra da spermatozoidin yumurtahüceyrəyə daxil olmasını göstərir. açığı bu növ polispermiyanın fizioloji mahiyyəti o qədər də aydın deyil. bəzi alimlər bu məsələni yumurta hüceyrənin qocalması - -vaxtının keçməsi, ikinci qrup alimlər spermaların həddindən çox fəal olması ilə əlaqələndirirlər.
bütün heyvanlarda mayalanmanın hər iki formasında spermatozoidlərdə yumurta hüceyrənin qarşılıqlı əlaqəsi, bir-birinə doğru hərəkəti erkək və dişi fərdlərin kimyəvi əlaqələri ilə tənzimlənir.
Mayalanmanı tənzim edən yumurtahüceyrənin hazırladığı spesifik maddəni F.R. lili (1919 )
fertilizin adlandırıb. bu maddə yumurtanın səthində və yaxud qişasında olur, kimyəvi tərkibi qlikoprotein və mukopolisaxariddən ibarətdir. belə ki, zülallarda olduğu kimi amin turşularından, polisaxariddə olduğu kimi bir və yaxud bir neçə qlükoza, ffruktoza, qalaktozadan-
polisaxariddən təşkil olunub. lakin həm amin turşuları, həm də monosaxaridlər müxtəlif heyvanlarda bir-birindən fərqlənir, fertilizin dı bütün heyvanlar üçün eyni olmayıb, növ üçün spesifikdir. bir fertilizin molekulyar kütləsi təqribən 300000 bərabərdir.
Spermatozoidin sitoplazmasının səthində xüsusi maddə antifertilizin olması müəyyənləşdirilib.
antifertilizin turş proteindən ibarət olub molekul kütləsi 10000 bərabərdir. A. tayler (1958 ) fertilizin-antifertilizin sisteminə antigen-antitel kimi baxır və belə hesab edir ki, onlar bir-birinə immunokimyəvi proseslərdəki "açarın" "qıfıla " düşdüyü kimi uyğun gəlir.
başqa bir alim M.hartman (1940 ) isə belə hesab edir ki, yumurtahüceyrə - qinoqamon, spermatozoid isə - adroqamon maddəsi hazırlayır. yumurtahüceyrə spermatozoidlərin hərəkətini aktivləşdirən qinoqamon I və onları aqluyitinləşdirən qinoqamon II və yaxud fertizilin hazırlayır.
bunlardan androqamon I spermatozoidlərin hərəkət aktivliyini iflic edir, androqamon II isə yumurtahüceyrənin səthini əridir. androqamon II mayalanmada xüsusi əhəmiyyət daşıyır. bəzi hallarda onu lizin adlandırırlar və o da hialuronidaza enziminə oxşayır. bu enzim yumurtahüceyrənin həlməşik maddəsini durulaşdırmaqla spermatozoidin asan hərəkətini təmin edir.
məməlilərin yumurtahüceyrəsinin mayalanmasını öyrənərkən müəyyənləşdiriblər ki, spermatozoidin akrosomunda hialuronidaza fermenti ilə yanaşı tripsin fermenti də vardır. həmin ferment yumurtanın şəffaf zonasındakı follikulyar hüceyrələrini kənarlaşdırır - tənzimləyir,bununlada spermatozoidin hərəkəti bir qədər asanlaşır.
son illərin elektron mikroskopik və sitokimyəvi tədqiqatları göstərir ki, spermatozoidin yumurtahüceyrəyə keçməsi mexanizmi mürəkkəb morfoloji və kimyəvi proseslərin ardıcıl birləşməsidir. bu məsələlər dəniz kirpisinin yumurtahüceyrəsinin mayalanması əsasında daha ətraflı öyrənilib.
spermatozoidin başcıq hissəsi, onun boyun hissəsindəki sentriolla birlikdə yumurtahüceyrəyə daxil olandan sonra tezliklə yumurtahüceyrənin nüvəsi ilə birləşmir, çünki bu zaman I- dərəcəli ovositlərdən II - dərəcəli ovositlərin əmələ gəldiyi vaxta təsadüf edir. ona görə də spermatozoidin nüvəsi yumurtahüceyrənin içərisində 12 saata qədər gözləməli olur.məhz bu zamanda yumurtahüceyrə özünün yetişmə mərhələsinə çatır və mayalanmağa qadir olur.
mayalanmanın əsas dönüş məqamı nüvələrin qovuşmasıdır. spermatozoidin nüvəsi (erkək cinsi pronuklesus ) yumurta hüceyrənin sitoplazmasında şişərək yumurtahüceyrəsinin nüvəsinin (dişi cinsi pronuklesus ) həcminə çatır. kişi cinsi pronuklesus 180 dərəcə dönərək özünün sentrosomu ilə qadının cinsi pronuklesusuna doğru hərəkət edir. Onlar görüşüb qovuşur, nəticədə sinkarioqamiyada xromosomların diploid dəsti bərpa olunur.
cinsi çoxalmanın əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, orqanizmin müxtəlif formaları ətraf mühitə uyğunlaşması üçün dəyişkənliyə əsas verir. məhz bu əlamətinə görə də cinsi çoxalma qeyri cinsi (hidralarda hermafroditizm ) çoxalmalarından fərqlənir. cinsi çoxalmada iki valideynin irsi xüsusiyyətləri müxtəlif kombinasiyalar şəklində yeni nəsildə öz əksini tapır. düzdür, döldə əlamətlərin əlverişsiz kombinasiyası da alınır, lakin belə orqanizmlər təbii seçmə zamanı məhv olaraq aradan çıxırlar. xeyirli irsi əlamətləri daşıyan kombinasiyaların əksəriyyəti isə orqanizmi ətraf mühitlə yaxşı uyğunlaşdırdığından nəsildən-nəslə ötürülərək proqressiv təkamülə səbəb olur.
cinsi çoxalmanın həyata keçirilməsinin mürəkkəbliyinə baxmayaraq o təbiətdə geniş yayılmaqla dominant vəziyyət alıb. qeyri-cinsi çoxalma üçün bir fərdin olması kifayətdir, lakin cinsi çoxalmada isə iki müxtəlif fərdin olması lazımdır. hətta təbii hermafrodit çarpaz mayalanma (molyuskalar) gedir. cinsi çoxalmanın getməsi və iki müxtəlif qametlərin görüşməsi üçün təbii seçmə prosesində cinsi orqanlarda xüsusi morfo-fizioloji uyğunlaşma əlamətləri meydana çıxmış, endokrin və reflektor mexanizmlər inkişaf etmişdir.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Mutasiya qəflətən və sıçrayışla baş verən, irsən keçən dəyişkənliyə
deyilir. Bu cür dəyişkənlik orqanizmin fərdi həyatının bütün
mərhələlərində: qametlərdə, ziqotda, yetkinlik və qocalıq dövrlərində də
baş verə bilir. Mutasiya orqanizmin istər somatik, istərsə də cinsiyyət
hüceyrələrində əmələ gəlir. Mutasiya terminini ilk dəfə biologiyaya daxil
edən Quqo-de Friz olmuşdursa, lakin bu haqda olan anlayışa ondan da
əvvəlki alimlərin əsərlərində rast gəlirik. Hələ Ç. Darvin “Heyvanların və
bitkilərin əhlilləşdirilməsində dəyişilməsi” adlı əsərində bu cür
gözlənilmədən, qəflətən baş verən irsi və xırda dəyişilmələr haqqında
yazırdı. Darvin bədəni uzun, ayaqları qısa “ankon” qoyunları, tükləri incə
və uzun “moşan” qoyunları haqqında məlumat verir və bu cür
dəyişilmələri “sport” və ya tək-tək baş verən dəyişkənlik adlandırırdı.
Quqo-de Friz 1880-ci ildən başlayaraq təcrübə apardığı Enotera
Lamarkiana (Oenothera Lamarckiana) adlanan bitkilərin içərisində
mutasiya baş vermiş formalar müşahidə etdi. Bəzi bitkilər öz əlamətləri ilə
enotera növündən elə kəskin fərqlənmişdilər ki, hətta de-Friz onları yeni
növ də adlandırmışdı.
Quqo-de Friz mutasiya nəzəriyyəsini aşağıdakı qaydada vermişdir:
1. Mutasiya qəflətən baş verir.
2. Təzə formalar sabit olur.
3. Mutasiya keyfiyyət dəyişkənliyidir.
4. Mutasiya xeyirli və zərərli ola bilər.
5. Mutasiyanın üzə çıxması öyrənilən orqanizmlərin seçilən
fərdlərinin sayından asılıdır.
6. Bu və ya digər mutasiya təkrar üzı çıxa bilər.
Mutasiyanın təsnifatı. Mutasiyalar mikroorqanizmlərdən başlayaraq
insanlara qədər bütün canlılarda baş verən hadisədir. Mutasiyalar
orqanizmlərin bütün daxili və xarici orqanlarında, morfoloji əlamətlərində,
fizioloji funksiyalarında baş verir. Mutasiyalar bir sıra xüsusiyyətlərə görə
təsnif olunur:
qeyd: evə keçdiyimdə davamını yazacam. * ən sevdiyim mövzüdür bu mutasiya
artıq evdəyəm.
Nöqtəvi (gen mutasiyaları)
Valideynlərdən nəsillərə irsi informasiyalar genlər vasitəsilə ötürülür.Orqanizmlərin bütün morfoloji əlamətləri fiziolojixassələri,maddələr
mübadiləsi tipi genlər vasitəsilə nəslə keçir. Genlərin qurluşunda bir
mutasiya baş verdikdə onların idarə etdikləri əlamət və xassələr də
dəyişilir.
Genə ümumi şəkildə baxılsa, irsiyyətin vahidi yəni ən kiçik irsiyyət
maddəsi hesab olunduğundan onların ayrı-ayrı sahələrində baş verən
mutasiyalar nöqtəvi mutasiya adlanır.
Nöqtəvi mutasiyalar - əsasən resessiv istiqamətdə gedir, yəni
dominant genlər mutasiyaya uğrayaraq resessiv hala keçir. Bəzi hallarda
dominant mutasiyalar da meydana çıxır. Ümumiyyətlə mutasiyaya
uğramazdan əvvəl genlərin vəziyyətini, başlanğıc vəziyyətini “vəhşi tip”
termini ilə ifadə edirlər. “Vəhşi tip” adlanan başlanğıc geni genetik
ədəbiyytada müsbət (+) ilə, həmin genin mutasiya vəziyyətini isə qəbul
olunmuş hərfin kiçiyi ilə işarə edirlər. Başlanğıc genlə onun mutasiyaya
uğramış halı allellik təşkil edir və homoloji xromosomların uyğun
sahələrində - lokuslarında yerləşmiş olur. Məs., Drosophila melanoqaster
milçəyinin təbiətdə yaşayan fərdlərinin gözləri qıırmızıdır. Gözün bu rəngi
vəhşi tip (və ya normal) hesab olunur. Bu genin mutasiyaya uğraması
nəticəsində ağgözlülük meydana gəlmişdir. Bu gen latın əlifbası əsasında
w ilə işarə olunur. Bu hərifi də ingiliscə white ağ sözündən götürmüşlər.
Ağgözlülük geni w ilə işarə edildikdə qırmızıgözlülük də (normal) w +
işarəsi ilə qeyd olunur.
Nöqtəvi və ya gen mutasiyası DNT molekulu quruluşunun müəyyən
genə uyğun gələn hissəsində nukleotid səviyyəsində baş verən
dəyişkənlikdir.
Nöqtəvi mutasiyada DNT molekulunun müəyyən sahələrində ayrı-
ayrı nukleotidlərin düşməsi, əlavə olunması və ya əvəz olunması ilə baş
verir. Bu zaman m-RNT-si sintez olunarkən irsi informasiyaların kod
tərkibi dəyişilir. Bu da öz növbəsində hüceyrədə sintez olunan zülalın
qurluşundan, amin turşularının tərkibinin və ya ardıcıllılığının
dəyişilməsinə səbəb olur.
Mutasiya nəticəsində zülal molekulunun tərkibinin dəyişməsi neytral
xarakterli zülalların əmələ gəlməsinə (məs., müxtəlif növ heyvanlarda
insulin), zülal molekulunun funksiyasının zəif dəyişilməsinə (insanda
müxtəlif tipli hemoqlobin molekulunda olduğu kimi) və zülalın
funksiyasının itməsinə səbəb olur. Əgər zülal ferment funksiyasını yerinə
yetirirsə, onun dəyişilməsi orqanizmin bütün funksiyasını pozur, həmin
orqanizm ya məhv olur və ya həyatilik qabiliyyəti çox aşağı düşür.
Mutasiya nəticəsində DNT-də baş verən dəyişkənlik zülalın neytral
hissəsinə təsir edirsə, o gözlə görünmür. Mutasiya zülalın funksiyasında
zəif dəyişkənliyə səbəb olursa, o, orqanizmin mirfoloji əlamətlərində və
fizioloji xüsusiyytələrində çox da böyük olmayan dəyişkənliklər əmələ
gətirir.
Axırıncı letal mutasilar zamanı canlı ya məhv olur və ya böyük
nöqsanlarla dünyaya gəlir. Belə mutasiyalar heteroziqot halda yaşayırlarsa
da homoziqot halda tam letal olur.
Nöqtəvi mutasiyalar dominant qeyri-tam dominant və resessiv ola
bilər. Ən çox resessiv mutasiyalara rast gəlinir. Neytral mutasiyal şəraitdən
asılı olaraq xeyirli və ziyanlı ola bilər. Bəzən təbii şəraitdə ziyanlı hesab
olunan mutasiyalar ev şəraitində saxlanılan heyvanlar üçün təsərrüfatca
xeyirli ola bilər. Belə mutasiyalara malik heyvanlar üçün müvafiq şərait
yaratmaqla həmin mutasiyaların orqanizm üçün zərərli təsirini aradan
çıxarırlar.
Letal mutasiyalara bütün bitki və heyvanlarda rast gəlinir.
Bəzən bir gendə baş verən mutasiya orqanizmin yalnız bir əlamətinə
deyil, başqa əlamətlərinə də toxunur. Yuxarıdakı fəsillərdə genlərin
pleyotrop təsirindən danışarkən bu haqda qeyd etmişdik. Məs., drozofildə
mutasiya nəticəsində rudiment qanadların meydana çıxmasına səbəb olan
vg (vegestigial) gen eyni zamanda milçəyin həyatiliyinə, döllüyünə və
qılçıqların inkişafına da təsir göstərir.
başlamadan qeyd:
qalın a böyük şriftli a'nı ifadə edəcək.
Düzünə və geri dönən mutasiyalar.
Genlərin mutasiyasında əsasən
iki istiqamət müşahidə olunur. Təbii normal halda olan gen (vəhşi tip)
mutasiyaya uğrayaraq resessiv hala keçərsə, buna düzünə mutasiya deyilir.
Əksinə, resessiv gen yenidən dominant halına qayıdarsa, buna geri dönən
mutasiya deyilir. Bunları belə ifadə etmək olar, düzünə mutasiya: A→a;
geri dönən mutasiya: a→A.
Vəhşi tipdən yeni vəziyyətə keçən gen mutasiyaları düzünə mutant
vəziyyətdən – vəhşi tipə isə - əksinə mutasiyalar adlandırırlar. Əksinə
mutantlanmış proses isə - gen reversiyası adlanır. Düzünə mutasiyalar çox
vaxt resessiv, əksinə mutasiyalar – dominant xarakter daşıyır. Başlanğıc
gen yeni vəziyyətdə və ya əksinə aralıq pillələrinin iştirakı olmadan
mutantlaşır. Müxtəlif genlər üçün düzünə mutasiyaların yaranma tezliyi
müxtəlif olur. Orta hesabla 1000000 və ya 1 mln. gendən 1-5-ə qədər
mutasiyaya uğrayır, yəni mutasiya – çox təsadüfi hadisədir. Lakin bitki,
heyvan və insan popilyasiyasında müxtəlif mutant genlərinə rast gəlmə
tezliyinin cəmlənmiş qeydiyyatı zamanı bu rəqəm kəskin artmışdır. Belə
ki, xüsusi hesablamalar göstərir ki, insanın hər bir qameti həyat
fəaliyyətini aşağı salan 5-6 resessiv mutant gen daşıyır. Eyni mutasiyalar
müxtəlif vaxtlarda üzə çıxa bilər. Bu da onu sübut edir ki, genlər eyni bir
istiqamətdə dəfələrlə mutasiyaya uğraya bilər.
Bəzi hallarda vəhşi tipə qayıdış geni əksinə mutasiyası kimi yox,
digər genin mutasiyasına oxşayır. Digər resessiv genlərin qarşılıqlı təsiri
nəticəsində vəhşi fenotipə səbəb olan genlər, supressor, belə tip qarşılıqlı
təsiri isə - supressiya adlanır.
davamli....
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Kiminsə hesabının altına yazmaqdan xoşum gəlmir.
Hesabı mən dəvət etmişəm. Sözlükdə aktivlik az idi. Dördüncü meymun adlı yazar başlıq açmışdı məsləhətxanada xatırlayırsınızsa ( Link
) . Yazarı sevməyə bilərsiniz, amma ədalətsizliyə də susmaq mənlik deyil. Yazarı mən tanıyıram, mən güvəncə verirəm ki, hansısa yan hesabı yoxdur. Dediyim kimi, sevməyə bilərsiniz, "umbay" səsi də verə bilərsiniz yazılarına. bunlar sizin haqqınızdır, amma əsassız şər atmaq haqqınız deyil. yersizdir, günahdır, axmaqlıqdır. Hər kəsdə Yazı dili bənzərliyi var. Buna görə, " 'o' yazardır", demək düzgün deyil.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Mürəkkəb çiçəklilər fəsiləsi, iki ləpəlilər sinifi, örtülü toxumlular şöbəsinə aiddir.
Nümayəndələri: əsasən, birillik, ikiillik və çox illik ot bitkiləridir.
25000-ə qədər növü olan bu fəsilənin 150 cinsə aid 450
növü yayılmışdır. bəzi nümayəndələrində kök şəkil dəyişməsi,
bəzilərində isə gövdə şəkildəyişməsinə rast gəlinir.
Məsələn, georgində kök yumrusu, yerarmudunda (topinamburda)
gövdə yumrusu və s.
Yarpaq yerləşməsi: əsasən, növbəli düzülüşlüdür, yarpaqaltlığı olmur.
çiçək düsturu: K0 L(5)E(5)D1
çiçək quruluşu: Kasacıq olmur. bəzi nümayəndələrində (zəncir otunda)
kasa yarpaqları yetişmiş toxumların yayılmasını təmin edən
tükcülərlə əvəz olunmuşdur. ləçəklər aşağıdan birləşərək
boru əmələ gətirir. çiçək qrupunda boruşəkilli, qıfşəkilli
və dilcikşəkilli olmaqla 3 cür çiçəkləri olur.
çiçək qrupu: səbət. çiçşk qrupu sarğı adlanan yaşıl yarpaq-
larla əhatə olunmuşdur.
¥ Səbətində yalnız boruşəkilli çiçəkləri olur: eşşəkqanqalında;
¥ Səbətində yalnız dilcikşəkilli çiçəkləri olur: zəncirotunda;
¥ səbətin mərkəzində boruşəkilli, kənarlarında dilcikşəkilli
çiçəkləri olur: günəbaxan, kəpənəkçiçək, çobanyastığı, astra;
¥ səbətin mərkəzində boruşəkilli,kənarlarında dilcikşəkilli
və ya qıfşəkilli çiçəkləri olur: göyçiçək.
önəmli qeyd.
1. eşşəKqanqalı və zəncirotunun səbət qrupunda toplanmış çiçəklərin hamısının tacı eyni formalı olur.
2. Günəbaxan, kəpənəkçiçək, çobanyastığı, astra və göyçiçək bitkilərinin bəzi çiçəklərində meyoz proses getmir və toxum
əmələ gəlmir. çünki səbətin kənarında yerləşən dilcik və
qıfşəkilli çiçəklər cinsiyyətsiz (erkəkcik və ya dişicikləri
yoxdur) olub, həşəratları cəlb etməyə xidmət edir.
Meyvə: toxumcameyvə
mədəni növləri: günəbaxan, astra georgin, yerarmudu (topinambur)
yabanı növləri: eşşəkqanqalı, göyçiçək, andız (zökəmotu), çobanyastığı (aptek birəotu), zəncirotu, acı yoxvşan, at pıtrağı,
boymadərən, dəvədabanı.
əhəmiyyəti: Qida (yer armudu, günəbaxan), balverən (günəbaxan), texniki (günəbaxan), dərman (andız(zökəmotu), çobanyastığı (aptek
birəotu)zəncirotu, acı yoxvşan, at pıtrağı,
boymadərən, dəvədabanı) bəzək (georgin, payızgülü (xrizantema),
astra) və yem bitkiləridir.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Revmatizm ən çox rütubətli və soyuq havalarda meydana çıxır. sümüklərdə və oynaqlarda ağrılar şəklində özünü büruzə verir. yaşlı insanlarda daha çox rast gəlinir. Revmatizmin bir çox növü vardır. bunlardan biri də "ixtiyarlıq revmatizmi" - kirəcləşmədir. bu, oynaqlarda oynağı əmələ gətirən sümüklərdə baş verən forma dəyişkənliyidir.
Əsasən, diz oynağında baş verən bu dəyişiklik şiddətli ağrı ilə müşayiət olunur və oynaqlardan səs eşidilir.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Digər canlıların yaşaya bilmədikləri, münbit olmayan yerlərin (italik:pionerləri ) - ilk məskunlaşan canlılar hesab olunurlar. məhv olduqdan sonra çürüntü əmələ gətirirlər ki, nəticədə digər bitkilərin yayılması üçün əlverişli torpaq sahələri meydana gəlir.
Tallomlu quruluşu olan şibyələr də mamırkimilər kimi tarixi inkişaf prosesində heç bir orqanizmə başlanğıc vermədiyi üçün kor şaxə hesab olunur. şibyə simbioz həyat keçirən göbələk və yosunlardan ibarət orqanizmdir. onların birgə yaşamasına əsas səbəb qidalanmalarıdır. vegetativ və generativ orqanlara malik deyil.
mülayim, soyuq iqlim qurşaqlarında və turş torpaqlarda geniş yayılmışdır. şibyələrin yaşaması üçün əsas amil işıqdır. işıq olmadıqda yosun hüceyrələrində fotosintez getmir və şibyə məhv olur.
çoxalması tallomun hissəcikləri (bkzyosunlar sadə bölünmə ilə, göbələklər isə sporlarla )
və ya xüsusi qrup hüceyrələrlə (tallomla ) gedir.
şibyələr 3 formada olur.
Kol şəkilli şibyələr
çirklənmə ilə əlaqədar tez məhv olur.
nümayəndələri: Maral mamırı (kladoniya), saqqalabənzər şibyə, islandiya mamırı (setrariya )
xüsusiyyətləri: islandiya mamırı - qida kimi, mədə - bağırsaq və tənəffüs yolları xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunur.
maral mamırı - maralların yemini təşkil edir.
Qazmaqşəkilli şibyə
çirklənmə əlaqədar ən davamlı şibyədir.
nümayəndələri: divar şibyəsi, daş xınası.
xüsusiyyətləri daş xınası - dırnaqları boyamaq üçün işlədilir.
Yarpaqşəkilli şibyə
nümayəndələri: qızılı-sarı rəngli divar şibyəsi (ksantoriya), parmeriya.
xüsusiyyətləri: Lövhəşəkillidir.
qeyd. şibyələrə indikator da deyilir.
* xarab klaviatura ilə yazmaq kimisi yoxdur. -*
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Genetika elminin banisi, əlamətlərin irsən keçməsinin
qanunauyğunluqlarını kəşf edən çex alimi- Jan Qreqor Mendel.
Mendeldən əvvəl bir sıra alimlər müxtəlif bitki növlərinin nümayəndələrini
hibridləşdirmişdir. Belə ki, 1760-cı ildə botanik Kelreyter Rusiyada
Peterburqda tütünün iki növünü hibridləşdirərək valideyn əlamətlərinin
nəslə keçməsini müşahidə etmişdir. T. E. Nayt, Ş. Noden, O. Sajre və
digər alimlər bir əlamətin digəri üzərində dominantlıq etdiyini müşahidə
etmişdir. Lakin onlarin heç biri bu hadisənin səbəbini, irsiyyətin
mahiyyətini aça bilməmişlər.
Mendel özünün klassik təcrübələrində hibridoloji tədqiqat metodunu
tətbiq etmişdir. Mendel təcrübələrinin xarakter cəhəti öyrənilən əlamətlərin
bütün fərdlərdə meydana çıxmasının sayca dəqiq hesabının aparılmasıdır.
Bu ona irsiyyətin keçirilməsində kəmiyyətcə müəyyən qanunauyğunluqları
aşkara çıxarmağa imkan vermişdir.
Qreqor Mendel (1822-1884). Qreqor Mendel 1822-ci il iyul ayının
22-də Xeyntsendorfda, kəndli ailəsində anadan olmuşdur. Onun
valideynləri – Anton Mendelin və Rozina Şvertlixin üç uşağı var idi. iohan
Mendel ailənin ortancıl uşağı və yeganə oğlu idi. Onun atası sadə əməkçi
insan olub. O, gündəlik torpaq işindən başqa, boş vaxtlarını böyük həvəslə
özünün sevimli işinə - bağçılıq və arıçılığa həsr edirdi. O, oğlunu da tez-
tez özü ilə birlikdə bağa apararaq, burada ona calaq və peyvənd etməyi
öyrədirdi. Bu səbəbdən də Mendel elə kiçik yaşlarından bağçılıq işini
sevməyə başlamışdı.
O vaxt birinci sinif həcmində oxumaq məcburi hesab olunurdu.
Çünki bu tələbi yerinə yetirməyənlər böyük məbləğdə cərimə ilə
cəzalanırdılar. Beləliklə, 10 yaşlı Mendeli birsinifli kənd məktəbinə
verirlər. Öz çalışqanlığı ilə tezliklə hamının diqqətini cəlb edir. Burada
oxuduğu vaxtdan başlayaraq Mendel təbiət elmlərini sevməyə başlayır.
Birsinifli ibtidai məktəbi qurtardıqdan sonra ailənin qarşısında belə bir
çətin məsələ dururdu: Mendelin sonrakı taleyini müəyyənləşdirmək lazım
idi. Ya o, həmyaşlıları kimi təhsilini bununla tamamlayıb, çətin kəndli
əməyi ilə məşğul olmalı, ya da təhsilini davam etdirməli idi.
Beləliklə, uzun tərəddündən sonra valideynləri Mendeli Lippnikidəki
dördsinifli məktəbə verirlər. Burada da Mendel öz çalışqanlığı ilə hamının
diqqətini cəlb edir. Mendel məktəbi əla qiymətlə bitirir. O, təhsilini davam
etdirmək üçün 1834-cü ildə Tropau şəhərindəki gimnaziyaya daxil olur.
Orta təhsil almaq üçün Mendelə çoxlu vəsait tələb olunurdu. Ona görə də
Mendel işləməyə məcbur olur. Işləməklə bərabər o, təhsilini də davam
etdirir. Bütün çətinliklərə və sarsıntılara dözə bilməyən Mendel ağır
xəstələnir və 1839-cu ildə evə qayıtmağa məcbur olur. Sağaldıqdan sonra
1840-cı ildə Mendel yenidən gimnaziyaya qayıdır və 18 yaşında
gimnaziyanı bitirir. Mendel müəllim olmaq arzusunda idi. Bu məqsədlə də
o, Olmyutse şəhərindəki universitetin fəlsəfə sinfinə daxil olur. Burada
dərs deyən müəllimlərin əksəriyyətini ruhanilər təşkil edirdi. Məhz onlar
Mendelin sonrakı həyatına böyük təsir göstərdilər. 1843-cü ildə Mendel
həm gimnaziyanı, həm də fəlsəfə kursunu bitirir. Lakin təhsilini davam
etdirmək üçün Mendelin əvvəllər olduğu kimi maddi vəsaiti çatışmırdı.
Buna görə də o, ruhani olmağı qərara alır.
Beləliklə, Mendel 1843-cü ildə Avqust monastrına qəbul olur.
Monastrlara daxil olmaqla Mendel maddi vəziyyətini bir qədər düzəltmiş
olur. O, burada özünün sevdiyi təbiət elmləri ilə məşğul olmağa başlayır.
Lakin Mendel ilahiyyat elmi ilə məşğul olmaq üçün monastr daxilində
fəaliyyət göstərən dini məktəbə daxil olur. Mendel üç il burada oxuduqdan
sonra, oranı əla qiymətlərlə bitirir.
Dini məktəbi bitirdikdən sonra Mendelin qarşısında geniş
prespektivlər açılır. Ona həmin məktəbdə qalıb dərs deməyi təklif eləsələr
də, Mendel gimnaziyada dərs deməyi arzulayırdı. Ona görə də 1849-cu
ildə Tsnayme şəhərinə gəlir və buradakı gimnaziyada riyaziyyatdan və
yunan dilindən dərs deməyə başlayır.
Mendel gimnaziyada özünün ən çox xoşladığı fizika, mineralogiya,
botanika, təbiət, tarixi fənlərindən dərs deməyi arzulayırdı. Lakin bunun
üçün müəllimlik diplomu yox idi. Buna görə də gimnaziyanın direktoru
onu müəllimlik hüququ almaq üçun Vyanaya imperiya nazirliyinin xüsusi
komissiyası qarşısında imtahan verməyə göndərir. Lakin Mendel
imtahanları verə bilmir və yenidən monastra qayıdır.
1856-cı ildən 1865-ci ilədək Mendel öz təcrübələrini monastra
məxsus bağda aparmışdır. O, burada bağçılıq və bostançılıqla məşğul
olurdu. Lakin tədqiqatlarının çox hissəsini cinsiyyətli çoxalma sahəsinə
həsr etmişdir.
Cinsiyyətli çoxalma zamanı əlamətlərin sonrakı bir sıra nəsillərə
irsən keçirilməsinin əsas qanunauyğunluqları ilk dəfə Qreqor Mendel
tərəfindən kəşf edilmiş və 1865-ci ildə nəşr edilmişdir.
Mendel təcrübələrini noxud bitkisinin müxtəlif sortları üzərində
aparmışdır. O, təcrübələrində hibridoloji tədqiqat metodunu tətbiq
etmişdir. Mendelin tədqiqatı monohibrid çarpazlaşmalardan başlandı. O,öz tədqiqatlarını başa çatdırdıqdan sonra 1865-ci il martın 8-də
təbiətşünaslıq cəmiyyəti qarşısında çıxış edir. Lakin tədqiqat üzvləri
Mendelin tədqiqatlarının əsas ideyasını başa düşmədikləri üçün işə çox
soyuqqanlı yanaşırlar. Bütün bunlara baxmayaraq 1866-cı ildə cəmiyyətin
elmi əsərlədində nəşr edirlər. 1900-cu ildə hollandiyalı alim Q. De Friz
bir-birindən bir, yaxud iki əlamətlə fərqlənən çiçəkli bitki sortlarını
çarpazlaşdırmaqla Mendelin nəticələrinə uyğun nəticələr almışdır. Onun
nəticələri nəşr olunandan iki ay əvvəl isə Almaniyada Karl Korrensin
qarğıdalı bitkisinin müxtəlif əlamətlərə malik sortlarını çarpazlaşdırmaqla
parçalanmanın qanunauyğunluqları haqqında məqaləsi kəşf edilmişdir.
Yenə də həmin ildə avstraliyalı K.Çermak tədqiqatlarının nəticələrini
“noxudda süni çarpazlaşmalar haqqında” məqaləsində verməklə Mendelin
nəticələrinin doğruluğunu sübut etmişdir. Göründüyü kimi Mendel özü və
onun çıxardığı qanunlar yenidən kəşf edilmiş oldu. Beləliklə,
eksperimental genetika inkişaf etməyə başladı.
Böyük çex alimi Qreqor Mendel 1884-cü ildə yanvar ayında 62
yaşında vəfat etmişdir.
Q.Mendelin klassik təcrübələrinin xüsusiyyətləri
irsiyyətin nəslə ötürülmə qanunlarının aşkara çıxarılmasında Mendel
təlimi çox mühüm yer tutdu. Mendelin işləri ilə genetika elminin təməli
qurulmağa başladı. Mendel öz təcrübələrinə başlamazdan əvvəl, bir neçə il
təcrid edilmiş sahələrdə həmin toxumları əkmiş, içərisindən öyrənilən
əlamətə xas olanları seçib təkrar əkmiş və yenə içərisində seçmə
aparmışdır. Beləliklə, öyrənilən əlamətə görə təmiz nəsil aldıqdan sonra,
onların üzərində tədqiqat işi aparmağa başlamışdır. Bir-birindən kəskin
fərqlənən cütləri seçmiş və onları çarpazlaşmışdır. Bunun üçün Mendel
sarı rəngli ana bitki dənələri və yaşıl rəngli ata bitki dənələrini seçəndən
sonra toxumaları əkmiş və vegetasiya dövrünün müəyyən mərhələsində
ana bitkinin çiçəyini ehtiyatla açmış, erkəkciyini çaxarmış və ata bitkidən,
yəni yaşıl rəngli noxud bitkisindən götürülmüş tozcuqla dişiciyi
tozlandırmışdır.
Mendelin irsilik qanunlarını öyrənmək məqsədilə apardığı
təcrübələrdə qazandığı nailiyyətlərə səbəb aşağıdakılar oldu:
1. Mendel çarpazlaşdırılan bitkilərin yalnız bir və ya bir neçə
əlamətlərinin nəslə ötürülməsini ayrılıqda izləyirdi, başqa əlamətləri
nəzərə almırdı. Bu üsul Mendelə bir və ya bir neçə cüt əlamətin
valideynlərdən nəslə keçməsinin qanunauyğunluqlarını kəşf etməyə imkan verdi.
Genetik işarələr və terminlər
Mendel qanunlarını və digər genetik hadisələri izah edərkən bir sıra
şərti işarələrdən və terminlərdən istifadə olunur. Bu şərti işarələr
aşağıdakılardır:
X – şarpazlaşma işarəsi
♀ - dişi fərd ( əlində güzgü tutan gözəllik ilahəsi Venera)
♂ - erkək fərd ( Mars işarəsi, oxatan)
P – parenta – valideyn
F – Filli – nəsil, övlad
Çarpazlaşmanın nəticələrini və digər genetik prosesləri izah edərkən
aşağıdakı genetik anlayışlardan, terminlərdən istifadə olunur:
Fenotip – orqanizmin zahirən görünən əlamət və xüsusiyyətlərinin
cəmidir.
Genotip – orqanizmdə diploid xromosom dəstində olan bütün
genlərin cəmidir.
Homoziqot orqanizm – eyni qametlərin birləşməsindən əmələ gələn
və nəsildə parçalanma verməyən orqanizmdir.
Heteroziqot orqanizm – müxtəlif tip qametlərin birləşməsindən
əmələ gələn və nəsildə parçalanma verən orqanizmdir....
Barmaqlarıma istirahət * swh
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
VII minillikdən becərilən ən qədim bitki. Birillik ot bitkisidir.
(çovdar misalında)
küləş gövdəsinə yarpaqlar qın vasitəsiilə birləşir. çovdar bitkisi xarici görünüşünə görə buğdaya oxşasa da onları fərqləndirən
əlamətlər də vardır. məsələn, buğdanın təzə cücərtilərində 3 kökcük (çovdarda 4) və ilk əsl yarpaqcıq açıq yaşıl rəngli (çovdarda isə qırmızımtıl) olur.
buğda bitkisi öz-özünə (çovdar bitkisi küləklə) tozlanır və əmələ gələn dəni yoğun, çələyəbənzər, qızılı-sarı rənglidir (çovdarda dən uzun və ensizdir).
buğdanın çiçək qrupunun hər sünbülcüyündə 2 sünbül pulcuğu olur.
buğda bitkisi səpindən sonra bir sıra inkişaf mərhələləri keçirir.
Cücərti → üçyarpaq → Kollanma → Boru əmələgətirmə → sünbülləmə →
çiçəklənmə → yetişmə (sütül yetişmə - mum yetişmə - tam yetişmə)
Kənd təsərrüfatında buğdanın payızlıq və yazlıq sort qruplarından
geniş istifadə olunur. Payızlıq buğdanın əsas xarakterik xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
¥ payızda (oktyabr ayında) səpilir;
¥ kollanma inkişaf mərhələsində qışlayır (qar altında qalır);
¥ yayın sonunda yetişir;
¥ məhsuldarlığı yazlıqdan yüksəkdir.
dənmeyvələrinin tərkibinə görə bərk və yumşaq buğda sortları becərilir.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Rəngsiz plastidlər olub özlərində ehtiyat qida maddələri toplayır. bu orqanoidlər işıq mikroskopunda görünmürlər, çünki onların işığı sındırma əmsalı hialoplazma da olduğu kimidir. bu orqanoid əksərən bitkinin qaranlıq şəraitdə (torpaq altında ) olan hissəsindəki hüceyrələrində, məsələn, kökdə, soğanaqda, kökümsovda, stolonların uclarındakı yeraltı gövdə yumrularında, nadir hallarda isə orqanizmin işıqlı zonasındakı hüceyrələrində, məsələn, ifrazat hüceyrələrində olur. leykoplastlar aşağıdakı əlamətlərinə görə digər plastidlərdən fərqlənir. çox müxtəlif formadadır, hətta bir hüceyrə daxilində müxtəliflik müşahidə olunur, belə ki, daxili qatı işığın təsirindən tilakoid strukturunu əmələ gətirir və yaşıl rəng alır. Leykoplastların əsas funksiyası ehtiyat qida maddələri, başlıca olaraq nişasta toplamaqdır.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Bit https://i.imgur.com/1KAaJio.jpg
Səpgili yatalaq, Volin qızdırması və qayıdan yatalaq törədicilərinin keçiriciləri olan canlı. Qayıdan səpgili yatalaq xəstələrdən sağlam insana yalnız bitlər vasitəsilə keçir. Bitlərin sancdığı yerlər qaşınan zaman onlar qaşınan yerdə əzilir. Bu zaman bitin bədənində olan parazitlər dərinin tamlığı pozulduğu yerdən insanın bədəninə daxil olur. Bitlərin baş biti, paltar biti, qasıq biti kimi növlərinin hamısı ektoparazitlərdir.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
Normal yuxu fizioloji prosesdir. Insan orqanizmi dövri olaraq xarici mühitin qıcıqlarını qəbul etmir. Baş beyin yarımkürələrinin bütün qabıq hissəsini əhatə edən yuxu zamanı şərti reflekslər tormozlanır, şərtsiz reflekslər isə nəzərə çarpacaq dərəcədə zəifləyir.
Yuxu eyni zamanda mürəkkəb tsiklik hadisədir. Adətən, o bir-birini qanunauyğun şəkildə əvəz edən və hər birinin 2 fazası (ləng yuxu və tez yuxu) olan 4-5 tsikldən ibarətdir.
Yuxuya gedən kimi başlayan ləng yuxu zamanı:
- tənəffüs, nəbz seyrəkləşir;
- bədən temperaturu aşağı düşür;
- əzələlər boşalır;
- maddələr mübadiləsinin səviyyəsi düşür;
- yuxular az emosional, gerçəkliyə daha yaxın olur;
- 1-1.5 saatdan sonra ləng yuxunu əvəz edən tez yuxu zamanı:
- tənəffüs tez-tez və dərin olur;
- ürəyin fəaliyyəti artır;
- maddələr mübadiləsi sürətlənir;
- yuxular aydın olur.
Tez yuxu müddəti səhərə yaxın 25-30 dəqiqəyə qədər artır.
yuxuda ikən hərəkətlərin tormozlanmasında baş beyin kötüyünün iştirak etdiyi müəyyənləşdirilmişdir. yuxunun əsas səbəbləri aşağıdakılar ola bilər:
- zehni və fiziki iş zamanı əmələ gələn yorğunluq;
- mühit, vərdiş, yatmaq vaxtının çatması kimi şərti qıcıqlar.
Uzun müddət yuxusuz qaldıqda sinir hüceyrələri zəifləyir və beynin normal fəaliyyəti pozulur.
YUXU Görmə. yuxu zamanı mərkəzi sinir sistemi və xüsusən yarım kürələrin qabıq nahiyələri istirahət edir, öz işini yenidən qurur. Insanlarda bəzən yuxu zamanı yuxu görmə baş verir.
Beynin normal psixi fəaliyyəti olan yuxugörmə onunla izah olunur ki, yuxu zamanı beyin qabiğının bütün mərkəzləri tormozlanmayıb, onun bəzi hissələri oynamış halda qalır və müəyyən hissiyatlar əmələ gətirir. insanda gün ərzində baş vermiş hadisələrin qoyduğu izlərə bağlı olan yuxugörmə, eyni zamanda onun keçirmiş olduğu hisslərdən aslıdır. yuxugörmə böyük yarımkürələrin ənsə payı ilə əlaqədardır.
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
insanda normal əlamətlərlə yanaşı, müxtəlif patoloji əlamətlər də irsən keçə bilir. Bu cür xəstəliklərin meydana çıxması, adətən, insanların genlərində və ya xromosomlarında baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar olur.
Genlərdə baş verən dəyişilmələr. Belə dəyişilmələr müxtəlif gen xəstəliklərinin yaranması ilə nəticələnir.
insanlarda bəzi genlərin iştirakı ilə müəyyən aminturşu bədənin rəngini təmin edən melanin piqmentinə çevrilir. Bu genlərdə baş verən çatışmazlıqlar zamanı insanda piqmentlər yaranmır və nəticədə albinizm meydana çıxır. Albinizmə malik insanların saçında, gözlərində, kirpik və qaşlarında, həmçinin dərisində piqment olmur (a) * 'a' altdadır . Genlərdə baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar olan xəstəliklərə həmçinin “toyuq korluğu”, bir çox maddələr mübadiləsi xəstəlikləri də aiddir. Hazırda, ümumiyyətlə, 4000-ə yaxın gen xəstəliyi müəyyən edilmişdir. https://i.imgur.com/WN3o3ii.jpg (a)
Xromosomlarla əlaqədar xəstəliklər. Belə xəstəliklər şüalanma, müxtəlif dərman
preparatlarının qəbulu, narkotik maddələrdən istifadə və digər səbəblərdən xromosomların quruluşunda, miqdarında yaranan dəyişikliklərlə əlaqədar olur. Xromosom xəstəlikləri zamanı insanlarda əqli çatışmazlıq, bədən qüsurları müşahidə edilir. Xromosom xəstəliyinə Daun sindromunu misal göstərmək olar
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
ilk öncə siqaret, daha sonra isə zərərləri haqqında məlumat vermək istəyirəm.
Siqaret tüstüsündə nikotin, dəm qazı, sinil turşusu, ammonyak, az miqdarda radioaktiv maddələr, üzvi turşular, qatran, zəhərli qazlar olur. Siqaretçəkmənin geniş yayılmasının əsas səbəbi nikotinin sinir sisteminə oyandırıcı təsir göstərməsi hesab olunur. Belə təsir insanda yanlış zövqverici hissiyyatın meydana gəlməsinə səbəb olur ki, bu da siqaretdən asılılıq yaradır.
Nikotinin insan orqanizminə düşməsi zamanı, ilk növbədə, dilin dad reseptorları sıradan çıxır. Siqaret çəkənlərdə ağızın və qida borusunun epitelisi zədələnir, diş minası saralır və onda çatlar əmələ gəlir. Siqaret çəkənlərdə damarların daralması nəticəsində toxumalar qanla yaxşı təchiz olunmur. Uzun müddət siqaret çəkən adamlarda qastrit və xoralar inkişaf edir.
Nikotinin insan orqanizminə təsirini göstərən sxem https://i.imgur.com/IikSIcA.jpg
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 66
Notice: Undefined variable: userQuery in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 84
Notice: Undefined variable: anonim in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 85
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 92
Notice: Undefined variable: idvv in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 101
Notice: Trying to access array offset on value of type null in /var/www/soz6/sonhefte.php on line 102
2005-ci ildə sevdiyim qadına indi isə həm sevdiyim, həm də, həyat yoldaşım olan qadın üçündür
''Geceler sen meni deli edirsen
Bir anliq xeyala gelib gedirsen
Bilirem sen meni nece sevirsen
Sevirem men seni gozel sevgilim
Olmusam men sene gorennen heyran
Men ovcu sendeki yarali ceyran
Seherler olursan basqa cur insan
Geceler olursan decel sevgilim
Nefesimsen nefes hec vaxt yatmayir
Ele bir gunessen hec vaxt batmayir
Uzaglardasan sene elim catmayir
Ne olar yanima dur gel sevgilim
Bu ne sirin dildi bu ne avazdi
Sevgimiz seninle vallah tarazdi
Ne qeder yazsamda yene de azdi
Adina cox seir qezel sevgilim
Gelecem men sene gelsen gelmesen
Olecem yolunda amma olme sen
Sevgilim sen meni sevsen sevmesen
Sevecem men seni ezel sevgilim''
Vərəqdə yazdığım kimi köçürtməyi daha uyğun görürəm.
silinmiş entry.
Notice: Undefined variable: user_id in /var/www/soz6/sds-themes/vengeful-light/profile.php on line 1337
blok - başlıqlarını gizlət
Notice: Undefined variable: user_id in /var/www/soz6/sds-themes/vengeful-light/profile.php on line 1344