Sözaltı Sözlük - Azərbaycandilli Fikir Ensiklopediyası

+1585

Yuxu pozuntularının xüsusi bir qrupu olan parasomnialara daxil olan yuxu pozuntusu. Uşaqlarda daha yayğındır. Daha çox 3-7 yaş arası uşaqlarda, bəzən 10 yaş və daha böyük uşaqlarda rast gəlinə bilir. Yetkinlik dövründə rast gəlinməsi isə çox nadirdir. İndi isə gələk bu pozuntunun əlamətlərinə. 6-7 yaşlarımda bu problemi mən də yaşadığım üçün həm mütəxəssis gözü ilə həm də "zərərçəkmiş" olaraq açıqlamağa çalışım.
Yuxunun ləng və tez olmaqla iki fazası var və yatdığımız müddətdə bu fazalar bir-birini izləyir. Yuxunun böyük hissəsini ləng yuxu fazası təşkil edir. Şüur qapanır, fizioloji prosseslərin hamısı ləngiyir. Gecə terroru da məhz bu fazada baş verir. Şəxs yuxunun ən dərin fazasında olarkən anidən gözlər açılır, oturur, nizamsız hərəkətlər edir, sanki əti kəsilirmişcəsinə qışqırır, tərləyir, ürək döyüntüləri kəskin artır. Bütün bunların baş verməsi şəxsin oyanması demək deyil, o hələ də yuxudadır. Şüur tam qapalı olduğu üçün gecə törətdiyi terroru səhər qətiyyən xatırlamır. Ətrafdakı insanların müdaxilələri də qavranılmadığı üçün təsir etmir. Gecə terroru adətən təqribən gecənin eyni saatında baş verir. Uşaqlarda yuxuya getdikdən 90 dəqiqə sonra daha çox görülür. Bir neçə dəqiqə, çox nadir hallarda yarım saata qədər davam edə bilir. 6-7 yaşlarımdakı "acı" təcrübəmdən yadımda qalan yatmazdan əvvəl əşyaların anidən böyüyüb-kiçilməsi (bu arada gördüyüm bu psevdohallüsinasiyanın gecə terroru ilə bağlantısını hələ də aydınlaşdıra bilmirəm) və ailəmin səhər qorxmuş baxışları oldu. Bir neçə dəfə qollarımı çarpayının kənarlarına vurduğum üçün səhər bəzi nahiyyələrdə ağrılar ilə oyanırdım. Ləng yuxu fazasında yuxugörmə baş vermədiyi üçün gecə terroru qarabasma və kabusdan çox fərqlidir. Gecə terroru digər ikisindən fərqli olaraq heç xatırlanmır.
Gecə terrorunun tam olaraq səbəbi bilinməsə də digər yuxu pozuntuları ilə birlikdə görülməsi (xüsusilə yuxu apnesi), depressiya, təşviş, gün ərzində stresli olmaq, yatılan yerin fərqli olması, "narahat ayaqlar" sindromu kimi səbəblərlə əlaqəli ola biləcəyi düşünülür. Pozuntunun varlığı şəxsin tibbi və ya psixoloji sağlamlığının təhlükədə olduğunu göstərməz. Gecə terroru anidən ortaya çıxdığı kimi anidən də yox olub gedir. Çox nadir hallarda yeniyetməlikdə davam etdiyi görülür. Amma o qədər uzunmüddətli olmağı çox aşağı ehtimaldır. Pozuntunun xüsusi müalicəsi yoxdur. Əgər şəxsin özünə zərər verə biləcəyindən qorxulursa yatdığı mühitdə buna şərait yaradan əşyaları aradan götürmək lazımdır. Onsuz da şüursuz prosses olduğu üçün mürəkkəb davranışlarla özünə/başqasına zərər verməsi baş verməz. Əgər gecə terroru başlayıbsa şəxsi oyandırmağa çalışmaq, əllərini, ayaqlarını tutmaq, üzünə su çiləmək olmaz. Sadəcə gecə terrorunun bitməsini gözləmək lazımdır. Əlavə olaraq şəxsi gecə terroru baş verməzdən 10-15 dəqiqə öncə oyatmaq faydalı ola bilər.

Sözaltı bugün

S Ö Z A L T I